ESPIRITUALTASUNAREN GARAIA, ERLIJIOEZ HARAGO

1. Erlijioan sinetsi ala ez, arnasa behar

Erlijioak izan dira milaka urte askotan espiritualtasunaren adierazpide eta euskarri nagusi. Zer diot, ordea, ‘erlijioak’ esatean? Labur esateko: sineskizun, errito eta arauz osaturiko sistema kulturalak. Eta zer diot ‘espiritualtasuna’ esatean? Esanezina da, baina, zerbait esatekotan, diodan hauxe: bizi onaren arnasa eta arnasbidea.

Erlijioak izan dira, diot, bizi-arnasaren lehen euskarri, adierazle eta transmititzaile. Itxuraz bakarrik, ordea, edo ustez. Bizi onaren –egiaren, ontasunaren, edertasunaren– irizpide eta neurri zirela uste izan baitute, izan ere, erlijioek milaka urtetan. Eta ustea ez zaie ustel atera izan, euren usteak ezartzeko boterea izan baitute erlijio-erakundeek gizarte gehienetan. Nahiz botere fisikoa nahiz autoritate morala eta sinesgarritasuna. Eta modu batera zein bestera boterearen jabe izan direnez gero, egiaren, onaren eta ederraren epaile izan dira.

Baina hori joan da. Gure artean bai bederen. Botere fisikoa ez ezik, autoritate morala ere galdu dute erlijioek neurri handi batean, edo galduz doaz. Hau idazten ari naizenean –Ostegun Santu– irakurri dut Stephen Bullivant, Londreseko St. Mary unibertsitateko teologia- eta erlijioaren soziologia-irakasleak egin berri duen ikerketaren berri. Hona bere konklusioa: Europan erlijioa “hiltzear” dago[1].

Izan ere, gehienentzat, gero eta gehiagorentzat, erlijio-sineskizunak ez dira jada sinesgarri. Sineskizunetan oinarritzen dira erlijio-sistemak eta galdu ere sineskizunen sinesgarritasunarekin batera dira galtzen. Zerbaiten sinesgarritasuna ez zaigu galtzen, ordea, guk hala erabakitzen dugulako, zerbait hori sinestea ezinezko bilakatzen zaigulako baizik.

Ez dugu hautatzen zer sinetsi, zer pentsatu hautatzen ez dugun bezala. Biblia idatzi zenean, uste zen “Jainkoak” zeruko urtegietako ataskak irekitzen zituelako egiten zuela euri-zaparrada. Gaur ez dute horrelakorik sinesten –ezin dute sinetsi– inongo erlijio-sinestunik zintzoenek ere. Hain aspaldi ez dela, lurra egarri zenean errogatibak egiten genituen, euria eginaraz zezakeen “Jainkoarengan” sinesten genuelako. Gaur gehienok ezin dugu sinetsi. Lehorteak ez dira desagertuko, baina errogatibak bai. Ahal duguna edo ahal dugun ondoren pentsatzen dugu; sinetsi ere, ahal duguna sinesten dugu. Sinesgarri ez zaiguna sinestea ezinezkoa da, areago, ez da zinezko, ez da zilegi.

Ondorioz, erlijioak ez dira jada edo ez dira izango laster espiritualtasunaren, bizi onaren arnasbide nagusi. Ez dira dagoeneko edo luzaro gabe ez dira izango bizi-egiaren, ontasunaren, ontasunezko zorionaren irizpide, neurri, epaile goren.

Erlijioa galtzean ez du gizakiak, ez gizarteak, espiritualtasuna edo arnasa edo bizi-ontasuna edo gizatiartasuna zertan galdu. Arnasari eusteko sortu ziren sineskizunak, ez alderantziz. Gure esku dago hainbat sineskizun galtzean arnasari eustea, arnasari edo bizi-ontasun zoriontsuari eutsi ahal izateko sineskizunak uztea gure esku dagoen bezala. Espiritua edo biziaren arnasa ez dago inongo formari lotua.

Horra, beraz, gaurko gure gizartearen erronka nagusietakoa: erlijioaz haragoko espiritualtasuna. Biziaren espiritualtasuna erlijioaren formatik –zer esanik ez uztarpetik– askatzeko garaia da. Bere erlijioan arnasa lasai hartzen duenak jarrai beza, noski, lasai. Ez da hori, ordea, gure gizarteko gehienen kasua, gero eta gehiagorena. Horiei begira ari naiz idazten batik bat. Bizi dugun trantsizio-garaian, erlijioa utzi duenak ez beza utz espiritualtasuna edo bizi-arnasa. Eta erlijioa arnasbide duenak jarrai beza, baina jabe bedi biziaren arnasa ez dagoela berez erlijioari lotua.

Guztion erronka da, erlijiodun izan nahiz erlijiogabe. Erronka itzela da erakunde publikoentzat ere. Garaia da hauek bizi-arnasaren zaintza euren gain har dezaten, modu eta molde guztiz laikoetan, hots, aniztasunean eta erlijio-erakundeekiko libre.

Har dezagun arnasa, zabal diezaiogun bidea bizi-arnasari, erlijioaren bidez nahiz erlijiorik gabe, baina erlijioaz harago nolanahi ere.

2. Aldaketa-aroa, aro-aldaketa

Ezagutzen diren kultura guztietan, gizarte-eratzaile funtsezkoetako bat izan da erlijioa, funtsezkoena ez bada. Erlijioek markatu dute historia, gizartea, gizakion bizitza, mundu-esperientzia, identitate pertsonal eta kolektiboa. Onenean eta txarrenean, bietan. Erlijioak eman dio batik bat biziari arnasbide.

Gure kasuan, kristautasunak. Kristautasunak markatu du gehienbat bi mila urtetan gure historia eta gaurko kultura: pentsaera eta izaera, usadioak eta erakundeak, egutegiak eta jaiak, artea eta literatura, gerrak eta bakealdiak, jaiotzeko, bizitzeko, hiltzeko modua. Kristautasunak bideratu du beste ezerk baino gehiago gure bizi-hatsa, zabaltzeko nahiz itotzeko. Kristautasuna izan dugu oinarri eta ardatz, zoru eta sabai.

Apaizek erakutsi ziguten –sendagile, maisu eta alkatearena baino ere goragoko aginpideaz– zer zen ona eta txarra, zerk zeraman zerura eta zerk infernura, zer zen zilegi eta zer debeku, zer ikusi eta zer estali, zer irakurri eta zer gorde, dibertsioen baldintza estuak eta sexuaren muga are estuagoak, sexua espirituaren etsai zelakoan (sexua biziaren etsai!).

Eta ez naiz Erdi Aro urrunaz ari, duela 50-60 urteko kontuaz baizik. Nik neuk ezagutu dut mundu hori, bete-betean ezagutu ere: 1952ko udazkenean jaio nintzen, eta 1968an hasi nuen –15 urterekin eta beste hogei (!) lagunekin batera– frantziskotar nobiziotza Zarautzen, eta 1969ko irailean egin nituen botoak. Zer nekien nik orduan Pariseko 1968ko maiatzak amestu zuen mundu berriaz, eta Vatikanoko II. Kontziliokoan (1962-1965) askok amestu zuten Eliza berriaz? Zer nekien botoez, pobretasunaz, obedientziaz, zelibatuaz? Antzinako munduan murgildurik bizi nintzen, nahiz eta baziren Zarautzko komentuan mundu berrira eta Eliza berrira ongi iratzarritako fraide gazte apaiztu berriak, baina gaizki ikusia zegoen, debeku formalera iristen ez bazen ere, nobiziook haiekin traturik izatea. Eta “Jainkoak” halaxe nahi zuela sinesten nuen nik, eta ez neuk erabakita. Hala zen eta hala behar zuen.

Ez dut mundu hartan bizi izanaren damurik, baina ezingo nuke inolaz ere hartara itzuli. Nahita ere ezingo nuke, eta nahi izatea bera ere ezinezko zait (nahi duguna hauta dezakegu, demagun hori, baina hauta ote dezakegu nahi duguna nahi izatea?). Ez dira urte asko, baina harriturik nago zeinen urrun geratu zaigun mundu hura, belaunaldi batean edo bitan milaka urte igaro balira bezala. Ni ere zahartu naiz, baina alde handiz gehiago zahartu da mundu hura, aztarnak ere kasik galtzeraino. Ez da aldaketa-aro soila, aro-aldaketa baizik.

Erlijio-arloan izan den aldaketa aipatuko dut hemen. Gaztarora arte erlijio tradizionalen –kristautasun katolikoaren– munduan, eta nire kasuan premodernitatean, hain sakon sustraiturik bizi izan ginenok, modernitatean murgildurik aurkitu ginen halabeharrez, ia oharkabean, eta, geure “sinesmena” nola edo hala modernitatearen galdera eta ikuspegietara egokitu uste genuenerako, internetak, eta informazioaren neurrigabeko gehitze globalizatuak galderak eta ikuspegiak aldatu zizkiguten, ziurtasun guztiak pitzatu zitzaizkigun, posmodernitatea omen delakoan geunden.

Hor gaude. Non da “hor”? Leku asko dira “hor”, eta bakoitzak daki –baldin eta badaki– bere lekua zein den, norberaren lekuak eta bideak ere hain baitira aldakor. Baina bidea egin ahala, bidegurutzeetara iristea, nondik jo zalantzak izatea, bide batetik jo eta aurrera egin ahala bidea berritzea… bidariaren zoria da, eta zorion-bide gerta liteke.

Hor nago ni ere, eta “hor” ez da inondik leku finkoa. Arnasdun bidea da. Arnasak bidea behar du, mugarik eta biderik gabeko airetik gorputzeko atal eta zeluletara zabalduko bada. Baina arnasdun bidea behar dugu, gure aurreko bidarien eta eguratsaren arnasa eskainiko digun bidea, bide-gurutze berrietan beste bidariekin topo eginaraziko digun bidea, etengabe berrituko eta aniztuko den bidea, arnasa askatu eta hauspotuko digun bidea. Nik ez diot uko egin nahi honaino ekarri nauen bideari, nahiz eta askotan berritu. Ez diot uko egin jaio nintzenetik edan dudan iturriko urari, nahiz eta betiko iturri zaharrak ez didan inoiz ur zaharra eskaini, horregatixe hain zuzen ere. Ez diot uko egin nahi nire elizbideari, kristau-bideari, Jesusen bideari, nahiz eta Jesusek kristau dogma eta eliz forma guztiak berritzera naraman, hobeto esan, naramalako. Egin beza bakoitzak bere hautua ahal duen libreen.

Bizitzako arlo guztietan bizitzen berriro ikasi beharrean aurkitzen gara gizabanako nahiz gizarte bezala. Bestelako politika eta bestelako ekonomia, planetako bizidun guztien bestelako bizikidetza asmatu beharrean gara. Geure mundu-ikuskeraren eta bizieraren euskarri izan ditugun kategoriak eta erakundeak kordoka daude. Ia ezer ez da duela 50 edo 60 urte zen bezala. Justizia, etika, ontasuna, elkartasuna ezin dira orain arteko oinarrietan bermatu. Bizitzen berrikasi behar dugu, eta inor ez dago ikasketa horretatik libre, eta inor ez dago sobera, bakoitzak baitu zer eskaini, bakoitzak bere bizi-jakituriaren aletxoa, argi-printzatxoa.

Oraindik orain arte, erlijioa izan dute gehienek euskarri eta berme. Gaur ez, ordea. Eta ez da borondate-arazoa. Kultur aldaketa sakon bezain zabal honen ondorioz, zientzien eraginez bereziki, erlijio tradizionalak –kristautasuna barne–gainbehera doaz nabarmen, eta gainbehera geraezina da segur aski, gure artean ez ezik mundu zabalean ere.

Ez dago, noski, gizateriaren historia eta gaurko kultura –bere argi-gune eta itzal ilunekin– ulertzerik iraganera begiratu gabe, geure iragan erlijiosoari begiratu gabe, zehatzago esateko. Baina trantsizio-garaian bizi gara, hots: erlijioak –sineskizun, errito, arau-moral egituratuak– eragile nagusi izan dituen gizartetik erlijio horiek –erlijioa oro har– memoriaren zokoan galdurik geratzen ari zaion gizarterako muga zeharkatzen ari gara, mugalari.

Beti bezala mugalari? Une guztiak dira muga eta trantsizio, esango didazu, ondo esan ere: orainaldi guztiak igaroaldi dira, iraganetik etorkizunera, izan garenetik izango garenera, izandakotik izatekora iraganbide, mugarri gabeko muga. Noski, baina zaude pixka bat eta begiratu: milaka urte askotan –azken 10.000, 70.000 urtetan?– ezagutu ez den aro-aldaketa batean bizi gara, inoiz baino mugalariago.

Homo Sapiens espezieak, gureak, inoiz ez du gurutzatu beharrik izan hain denbora laburrean hain muga garaia. Eman dezagun gure espezieak 300.000 urte dituela (hala dituzte Marokon aurkitu berri diren espezieko aztarnarik zaharrenek): bada, 290.000 urte behar izan zituen ehiza eta fruitu-bilketatik nekazaritzara (K.a. 10.000) igarotzeko, 10.700 urte industriara aldatzeko (K.o. XVIII. m.: bapore-makina eta mekanizazioa). Industriak, ostera, 100 urte soilen buruan, bigarren iraultza industriala gauzatu zuen, argindarra medio (XIX. mendearen amaiera); 60 urteren buruan, berriz, hirugarren iraultza industriala egin zuen, automatizazioari esker (1960: konputagailu digitalak); eta 40 urte igaro orduko, XXI. mendearen hasieratik, laugarren iraultzan sartuak gaude, interneta eta prozesu adimendun askoren arteko lotura medio. Ekoizpen-sistema guztia goitik behera aldatzen ari da. Baita lana bera ere. Lanaren amaierarantz ote goaz? Nola biziko gara? Nora goaz? Nork daki? Eta noren edo zeren esku dago dena?

Gero eta aldaketa handiagoak ari dira gertatzen gero eta abiadura handiagoan. Gero eta galdera larriagoak sortzen zaizkigu gero eta bizkorrago. Arnasestuka goaz. Eta aurrerapen deitzen diogu itomenari.

Eta zertan dira erlijioak? Erlijioek, tamalez, alferreko erantzunak ematen jarraitzen dute sarri. Alferrekoak, edota inork gutxik egiten dituen galderen erantzunak direlako, edota gaurko galderentzat balio ez dutelako, antzinako hizkuntza ulertezin batean emanak direlarik.

Horregatik diot: erlijio tradizionalak oso bestelako mundu batean sortu ziren, garaiko arnasa-premiari garaiko bideak eskainiz. Bide horiek, ordea, gure gizarteko gizon-emakume gehienentzat ez dute jada balio, baldin eta osoki aldatzen ez badira. Bi aukera dituzte: osoki eraberritu edo pixkanaka desagertu. Itxura guztien arabera, pixkanaka desagertzearen aldeko hautua ari dira egiten erlijio-erakundeak, Eliza katolikoa esaterako.

Horregatik diot ere: edo sortu ziren mundua aldatu delako edo gaurko munduari arnasa emateko gai ez direlako, erlijio tradizionalak iraungiak dira dagoeneko edo iraungitzear dira.

“Iraungia non, edo non iraungitzear?”, galde lezake edonork. Edo esan dezake: “Mendebaldeko Europaz ari zara zu. Europa ez da munduaren zilbor, eta ez du zertan izan etorkizunaren ispilu. Estatu Batuetan, ezagutzan eta teknologian punta-puntako izan arren, bizi-bizirik dago erlijioa. Eta ikusi Hego Amerika, eta zabaldu begiak Afrikara”. Bego. Mendebaldeko Europa ez da, noski, iraganaren zilbor eta geroaren eredu, eta inork ez du etorkizunari igartzeko beirazko bolatxorik. Guztiarekin ere, mundu-ikuskerari eta, ondorioz, erlijioen bilakaerari dagokienean, nago Europan gertatzen ari dena gertatuko dela luzaro baino lehen gainerako kontinente eta lurraldeetan. Eta nago bilakaera honek ez duela atzera-bueltarik, zientziaren garapenak eta globalizazioak atzera-bueltarik ez duten bezala.

Baina erlijioen gainbehera mundu osora zabalduko ez balitz ere, gure gizarte honetan zabaldurik dago, eta gizarte honek ezingo du behar duen arnasa erlijio zaharretan aurkitu. Eta erlijio tradizionalaren gainbeherak gure gizartean bertan ere atzera-buelta izango balu? Auskalo. Baina inoiz gertatzekotan, segurtzat eman daiteke ez dela epe laburrean gertatuko, hau da, gertatzen denean gu ez garela hemen gertatuko. Gure gizarteak, guk geuk, gaur eta hemen behar dugu arnasa, bizitzeko.

Hala ere, espiritualtasuna, hots, biziaren hats oro-eraldatzailea, beti bezain premiazkoa dugu egun, eta inoiz baino premiazkoagoa egun, arnasestuka bizi garen heinean. Espiritualtasuna, ordea, erlijioaz harago izan da beti, baina are nabarmenago gaur.

3. Espiritualtasuna, ez negozioa

Jordi Soler idazleak duela hilabete batzuk idatzi zuen artikulu indartsu bezain probokatzaileko zenbait paragrafo aipatzera mugatuko naiz atal honetan[2]. Hona:

“Espirituaren industria, garaiotako merkataritza-operaziorik arrakastatsuenetakoa, azken urteetan esponentzialki hazi da; inguruan zenbat mindfulness– edo yoga-irakasle eta ikasle ditugun ikusi besterik ez dago. Mindfulness eta yoga, baina Mendebalderako pop bertsioan, hots, ez Ekialdeko maisuek praktikatzen dituzten diziplina zaharrak, baizik eta produktu praktiko eta ikas-erraza, estetikaz, merchandising-az eta toxina kulturalez hornitua. (…).

“Gaur axola zaiguna zera da: espiritualtasuna lantzea, norberaren barrura begiratzea, Ekialdeko itxuraz, zoriontasuna erdiesteko bidea delakoan. (…).

“Espirituarekin, osasunarekin eta giza espeziearen zorionarekin baino ekonomiarekin zerikusi handiago duen merkataritza-operazio erraldoi baten itu bilakatzen ari da Mendebaldeko burgesia. (…).

“Estatu Batuetako Osasun Departamenduak bildu dituen zenbait daturen berri ematen digu Ruth Whippman idazle ingelesak Amerika the anxious (St. Martin’s Press, 2016) entseguan: herrialde hartan hogei milioitik gora gizon-emakumek, Espainiako biztanleriaren erdia hor nonbait, praktikatzen dute meditazioa, eta mindfulness ikastaroen eta horietatik sortzen diren ondorengo irakaspen eta praktiken kostua urteko 4.000 milioi dolarekoa da. Yogaren zifra are potoloagoa da: yogi berriek urtean 10.000 milioi dolar inbertitzen dituzte yogako klaseetan eta osagarrietan: alfonbratxoa, legging-ak, altzairu erdoilezinezko yogi-botilatxoa urarentzat. Estatu Batuetan gehien eta bizkorren hazten ari diren industrien artean, laugarrena da yoga. (…).

“Gizon-emakumeek oinarrizko premiak –etxebizitza eta janaritik Netflix eta Spotify-ra– aseak dituzten gizarte industrializatuen produktua da espirituaren industria. Hiritarrak, premiak asetzen direnean sortzen den hustasun larrian murgildurik, beste premia bat eskainiko dion talde batean ematen du izena. (…).

“Badirudi, XXI. mendean salbatzeko baldintza ikastaro batean izena ematea dela, eta geure buruarekin zer egin eta uneoro kontzientzia betean bizi izateko ze urrats eman esango digun norbaiti ordaintzea. Ongarria litzateke begitartean edukitzea ezen ordaindutako saio horien helburu nagusia ez dela batik bat zu salbatzea, baizik eta espirituaren ekonomia salbu mantentzea, zeina, bere milioika abonatuak ez balira, XX. mendeko mailara itzuliko bailitzateke, hedonismo suizidaren urrezko garai hartako mailara, non mindfulnessa monjeen ondarea zen, yoga lau katuk praktikatzen zuten eta espiritua bakardade atseginean liburuak irakurriz lantzen zen”.

Oharpen eta ñabardura asko beharko lituzke artikulu probokatzaile honek. Esaten dituen denak ez dira egiak, denak gezurrak ere ez, baina ez naiz zehaztapenetan sartuko. Idazkia orokorrean harturik, lauzpabost gogoeta iradokiko ditut, aurrera baino lehen, modu telegrafikoan:

1) Gure gizartean, ezagutza-, garapen- eta kontsumo-mailarik handiena izan arren, hainbat eta hainbat gizon-emakume ez dira ase, ez dira zoriontsu, “espiritualtasuna” bilatzen dute, bizi-arnasa… zoriona azken batean.

2) Esan liteke, askok eta askok bide labur eta errazegia hartua dutela espiritualtasunaren edo bizi onaren edo zorionaren bila: axaleko barne-ongizatea. Ez genuke ahaztu behar Nazaretekoaren oharpena: “Sar zaitezte ate estutik; zabala baita hondamenerako atea eta lasaia bidea, eta asko dira hortik doazenak. Bai estua dela bizirako atea eta meharra bidea, eta gutxi dira aurkitzen dutenak” (Mt 7,13-14). Bide meharra ez da, noski, aszesi eta moral kontua, eta Jesus ez da, noski, “geroko biziaz” edo “zeruaz” ari. Bide errazak ez darama bizia ontzera.

3) Espiritualtasun-bide errazak negozio-bide bilakatzen dira sarri asko, edo agian alderantziz esatea hobe: negozioak bide erraz eta atsegin bezain antzuak eskaintzen ditu. Iruzurra: irabazia gizentzen da, baina espiritua asetzen ez. Egia biribila. Eta ez uste honek zenbait yoga eta mindfulness ikastarorentzat bakarrik balio duenik: berdin-berdin gerta liteke, edo askoz gehiago, kristau-meza, liturgia, ikastaro, Gogojardun eta abar luzearekin. Hauen industria yoga eta mindfulness-arenaren aldean oparoa da oraindik, eta iruzur bera izan liteke.

4) Norberaren ongizatearen bilaketa barnekoi, azken batean nartzisista eta iheskorra, ote da espiritualtasuna? Ez, inondik ere ez, baina aitor dezagun “espiritualtasunaren” iraganak eta orainak nahi adina motibo ematen diotela idazleari dagien salaketa egiteko.

5) Ez da “espiritualtasun” barnekoi, axaleko, erraz eta irabazkorra gure gizarte “garatu” eta informatuak behar duena hobeto bizi izateko, zoriontsuago izateko. Ez da gisa horretako espiritualtasun arina gaurko gizateriak eta planeta osoak premiaz behar duena. Espiritualtasuna behar, behar du, baina zer espiritualtasun?

3. Bizi-arnasaren krisia eta espiritualtasunaren premia

Dakusagunak eta dakigunak asko engainatzen ez bagaituzte, gure giza espezieak inoiz bizi izan duen zibilizazio-krisirik larrienean murgildurik gaude. Aisa bete litezke orrialdeak eta orrialdeak datu asaldagarriz, baina aski bitez bizpahiru zifra, dena baitiote:

  • Arlo finantzarioko 28 entrepresak 50 trilioi dolar kontrolatzen dituzte, hau da, munduko aberastasun kontrolatuaren hiru laurden. Erakunde horietako gehien-gehienak Ipar Amerikan eta Europan daude erregistratuak[3].
  • Gizateriaren % 1 aberatsenak % 50 pobreenak halako bi baino gehiago irabazten du[4].
  • Planetako 62 gizaki aberatsenek 3.600 milioi behartsuenek (planetaren erdirik pobreenak) adina ondasun dute[5].

Zifra soil, gorri, krudel horiek ez ote digute zibilizazioaren krisia, are espiritualtasunaren krisirik sakonena agerian jartzen? Gizateriaren eta planetaren hondamen-leizearen ertz-ertzeraino iristen ari gara. Ditugun egitura politiko-finantzarioak guztion bizia itotzen ari dira, denok denon aurkako norgehiagoka ero batean, non denok garen galtzaile, behartsuenak galtzaileen. Biziak hilzorian garrasi dagi.

Biziaren krisia bada, espiritualtasunaren krisia da, bizi-arnasaren krisia. Eta ezingo du izan biziaren espiritualtasuna beste irtenbiderik.

Etorkizunari begira jarrita, Homo Sapiens espezieak 300.000 urteko bilakaeran zehar izan duen erronkarik handiena ageri zaigu aurrean, ez urrun: hiperhumanismoaren edo transhumanismoaren erronka. Neurozientzien eta bioteknologia guztiei esker, edo garunari eta gorputzari loturiko inplante adimendunei esker, gizaki mejoratuak sor daitezke, ari dira sortzen. Ordain dezaketenen mesederako, noski. Eta ordaintzerik ez dutenak? Inoiz izan diren eta gaur diren diferentziarik handienak baino –eta ikaragarriak dira– askoz larriagoak sor daitezke gizakien artean. Microsoft, Google, Amazon, Facebook… eta horrelakoek geuk baino ere gehiago jakin dezakete laster gutaz, uzten badiegu: zertarako baliatuko dute gutaz dakitena? Orain artekoak ikusita, beldurra ematen du. Eta gehiago: gerta liteke –askoren ustetan 100 edo 200 urte baino lehen ziur gertatuko da– gu baino adimentsuago izango diren robotak egingo dira, erabakimen eta guzti. Zer erabakiko dute? Zer egingo dute gurekin? Gizadiak bere buruari gaurdaino inoiz bota ez dion desafioa. Erronka larriak dira[6], eta espiritualik espiritualenak.

Lurreko behartsuek, Lurreko bizidunen elkarteak, Lurrak berak “iraultza kultural ausarta” eskatzen digute, Frantzisko aita santuak idatzi duen bezala[7]. Baina ez da egiazko iraultza kulturalik izango iraultza espiritualik gabe, hau da, espiritualtasuna edo biziaren arnasa ez badu eragile. Biziaren arnasaz ondurik, iraultza kulturala “samurtasunaren iraultza” izango da, Frantzisko beraren hitzetan esanda berriro[8].

Askok uste dute zientziek eta teknologia berriek aterako gaituztela onik bizi dugun kinka kultural larri honetatik: energia-iturri agortezinak jarriko dizkigute eskura, behar adina elikagai sintetiko sortuko da denentzat, alzheimerra, parkinsona, depresioa eta gaixotasun eta gabezia guztiak osatu ahal izango ditugu. Eta zergatik ez handinahia, gutizia, ezinikusia, gorrotoa eta emozio txar eta atxikimendu guztiak, izaki guztiekin orotasunezko elkartasunean bizi izatea ahalbidetuz, gaurko gure kontzientzia estua BADEN OROra zabalduz? Hala balitz, Homo Sapiens gaixoaren birjaiotza litzateke beste espezie garatuago batean, eta espiritualtasun-aro berri baten sorrera sorrera. Biziak Lur planetan emango lukeen jauzirik handiena 4.000 milioiko bilakaera luzean.

Oraingoz ez dugu horrelakorik gertatuko den zantzu handirik. Zientziak eta teknologiek horretan lagun dezaketela? Noski, ez dut zalantzarik. Baina zalantza handiak ditut, ez zientzian, ezta zientzialariengan ere batik bat, beraien aurkikuntzen erabileran baizik, proiektuak proposatzen eta ordaintzen dizkietenen menpe baitaude, azken batean, zientzialari ikertzaile gehienak. Zientzia eta teknologia ez dira, beraz, aski izango, beharrezkoak baditugu ere. Industria 4.0 ez dugu aski izango, lehiakor izatea eta besteen gainetik jartzea ahalbidetzen badigu ere. Lehiatu gabe bizitzen behar genuke ikasi; bestela, lehiaren lehiaz denok itoko gara. Krisi espirituala bizi dugu, beraz, eta ez dago espiritualtasuna sakontzea beste irtenbiderik.

Espiritualtasuna behar dugu. Ez diot erlijioa, espiritualtasuna baizik, edo bizi-jakituria: bizitzen jakitea. Gizatiartasunari, arnasari, gupidari, ontasun zoriontsuari bidea ireki behar diogu geure barnenean, Ama Lurraren erraiekin eta izaki guztien arnasarekin bat eginez.

Hondoenean egiazki garena izaten erakutsiko digun espiritualtasuna behar dugu, geure buruarentzat, hurkoarentzat, izaki guztientzat presente izaten, presentean bizitzen erakutsiko diguna. Hainbeste sufrimendu pairatzera eta eragitera garamatzan ego itxi honetatik libre izaten erakutsiko digun espiritualtasuna, lehiarik gabe.

Biziaren arnasa zabaldu behar dugu. Zabaltasuna: horixe adierazten du espiritualtasun hitzak. “Espiritualtasun” hitza “espiritu”tik baitator, eta “espirituak” sp erroa du jatorri du eta sp erroak horixe iradokitzen du: zabaltasuna, irekitasuna. Erro horretatik sortuak dira latinezko spatium, spes, sperare, respirare, spiritus… Hurbil da euskarazko izpi ere, sp errotik etorri ala ez. Biziaren izpia eta arnasa zabaltzea da espiritualtasuna, eta zeinen premiazko zaigun gaur, inoiz izatekotan!

4. Espiritualtasuna edo “giza kualitate sakona”

Jakina denez, Marià Corbí antropologo jesuitak proposatu du, espiritualtasunaren definizio gisa, esamolde hau: “giza kualitate sakona”[9]. Espiritualtasuna ez da “esperientzia erlijiosoa”, diosku, baizik eta kualitate sakoneko giza esperientzia.

Adierazgarria da pentsalari jesuita katalanak hiztegian edo izenetan egin duen ibilbidea, eta ederki asko islatzen da berak bultzaturik 80ko hamarkadan Bartzelonan sortu zen zentro ospetsuaren deituren bilakaeran. Izenean izana ageri. Zentroak CETR zuen eta du izena: “Centro de Estudio de Tradiciones Religiosas” (Tradizio Erlijiosoen Estudiorako Zentroa”). Handik aldi batera, ordea, eta siglak aldatu gabe, bestela deitzea proposatu zuen Corbík: “Tradizio Espiritualen Estudiorako Zentroa”. Gaur, ostera, honela deitzen da, berak eskatuta berriro, eta lehengo sigla bera gordez: “Jakituriazko Tradizioen Estudiorako zentroa”; definitu, berriz, honela definitzen da: “Giza kualitatea ikertzeko eta lantzeko zentro laikoa da”[10]. Erlijiotik espiritualtasunera, espiritualtasunetik jakituriara, hots, giza kualitatera.

Espiritualtasuna, jakituria, giza kualitate sakona: gauza bera, erlijioarekin edo erlijiorik gabe. Giza kualitate sakona bizitzen jakitea da egiazko jakituria, eta horretan datza espiritualtasuna.

Eta zertan datza zehazkiago giza kualitate sakona? “Giza kualitate hori, jakituria ere dei dezakeguna, errealitateaz egiazki interesatzen den ulerkera, sentiera eta jokaera da; era neurritsua eta, beraz, norberaren desira, beldur, itxaropen eta aurreiritzietatik aldentzeko gai dena; gauzetara eta pertsonengana modu beti berrian hurbiltzeko gai dena; gure izaerak, bizidun behartsuen izaerak, izakiak geure interesetara egokitzeko duen joera eta, hori lortze aldera, izakion gain proiektatzen duen guztia isiltzeko gai dena”[11].

Izaki guztiekiko egiazko interesa edo hurkotasuna da, beraz, espiritualtasuna, geure eskema, itxaropen eta interesez harago, geure proiekzio guztien isiltasunean. Labur esanda, desatxikimenduzko hurkotasuna da espiritualtasuna. “Errealitatearen esperientzia absolutua” ere deitzen dio Corbík izakien esperientzia espiritualari, alegia: gure kategoria eta interes guztiez haragoko esperientzia, izaki bakoitza funtsean den izate soil eta absolutua garden eta doan, miresmenez eta begiramenduz begitantzen duen esperientzia.

Ez da “esperientzia erlijiosoa”, ez baitago inolako erlijiori lotua, hots, inolako egia errebelaturi edo sineskizuni, inolako errito sakraturi, dibinitateren batek agerturiko edo, guretzat iritsi ezina den sakratuaren esperientziaren ondorioz, behinolako asabek utzi ziguten inolako arau morali atxikia. Giza kualitate sakona giza esperientzia ororen hondoa da; ez du erlijiorik behar, ez du berez inolako konnotazio erlijiosorik behar. Erlijioak susta dezake, baina berdin-berdin dezake oztopa.

Goraxeago ikusi dugunez, Corbík “jakituria” ere deitzen dio, baina nahiago du “espiritualtasuna” ez deitu, hitz honek kutsu dualista bat izan baitezake, materia ez den espirituarekin balu bezala zerikusia, espiritualtasuna materialtasunari kontrajarria balego bezala. Nik ez nioke, halere, “espiritualtasun” hitzari muzin egingo, materiarekiko gutxiespen eta errezelo guztiak baztertuz, hori bai. Materia bera baita espirituala, eta espiritu deitzen dugunak materia baitu forma, euskarri, iturburu, iturrama (materia, mater, matrix). Materia ez da zerbait geldi, geldo, aldaezina, baizik eta mugimendu eta harreman eraldatzailea: bilioi bat galaxia dantza-biran eta berriak sortzen unibertso infinituki handian eta muga gabe hedakorrean, elkar erakarriz eta elkarrengandik urrunduz, egonezinezko orekan; eta atomoaren barnean elektroiak nukleoaren inguruan biraka, eta ehundaka partikula ezagun eta auskalo zenbat ezezagun, unibertso infinituki txiki mugarik gabean. Espiritua, arima, bizi-arnasa da materiaren funtsa. “Eta Espiritua uren gainean zebilen hegaldaka” (Has 1,1), ur bizigarria ernaltzen, den ororen barnean bibratzen, den guztiaren hustasunezko sabelean bizia ernarazten. “Izadi osoa erdi-minetan” (Erm 8,22), eta Espiritua bizi-minez “intzirika” (Erm 8,26).

Den guztiaren hondorik gabeko hondoarekin sintonizatzea da espiritualtasuna. Materiaren espiritualtasuna, Lurraren espiritualtasuna, biziaren eta bizidun ororen espiritualtasuna, unibertso misteriotsuaren espiritualtasuna, sineskizun eta erlijio guztiez harago.

Espiritualtasuna ez da, beraz, gure bizi-esperientzia zatikatuan beste hainbat esperientziaren ondoan legokeen esperientzia, baizik eta esperientzia guztien eta bakoitzaren hondoa. Espiritualtasuna bizia bera da bizi-esperientzia guztietan, bere hondorik gabeko sakontasunean, mugarik gabeko sormenean, bortxarik gabeko ontasunean. Espiritualtasuna edo giza kualitate sakona den oro hondoraino begiratzea da, hondoraino sentitzea, hondoraino bizitzea. Espiritualtasuna errealitate osoa elkartasunezko Misterio bezala ikustea da, izaki ororekin elkarturik sentitzea eta izaki bakoitzarengan Ororekin elkarturik, eta ororen ororekiko elkartasunaren arabera bizitzea.

5. Espiritualtasuna lau hitzetan

Espiritualtasunaren funtsezko lau dimentsio edo ikuspegi edo ezaugarri aipatuko ditut labur: arreta, isiltasuna, desatxikimendua, oro-elkartasuna. Ez dira osotasun baten lau “osagai” partzial, lau dimentsio edo ikuspegi edo izen baizik, bakoitzak beste denak, espiritualtasuna bere osoan, adierazten dituelarik. Lau aipatzen ditudan bezala aipa daitezke zortzi.

5.1. Arreta

“Arreta da bide espiritual guztien abiagunea eta mamia”[12].

“Gizon batek galdetu zion Ikkyu maisuari [XV. mendeko maisu japoniarra]: ‘Maisu, eman al diezadakezu idatziz jakinduria gorenaren zenbait arau nagusi?’. Ikkyuk pintzela eta papera hartu zituen berehala eta idatzi zuen: ‘Arreta’. ‘Hori bakarrik? – esan zion gizonak–. Ez duzu besterik eransteko?’. Eta Ikkyuk idatzi zuen: ‘Arreta. Arreta’. Gizonak, nabarmen mindurik, galdetu zion hori ote zen guztia. Orduan, Ikkyuk berriro pintzela hartu eta idatzi zuen: ‘Arreta. Arreta. Arreta’ ”[13].

Arretari esker egon gaitezke gaudenean egiazki presente, hemen, orain, edonon, edonoiz, edozertan. Arretari esker ezagut dezakegu gauza guztietan jatorrizko Errealitatea. Ez gauzak guretzat zer diren, gure kategorien eta sailkapenen arabera, ez gauzak nola hautematen ditugun, baizik eta zer diren berez; euren baitako izate absolutua, ez gure eskema eta interesen arabera izate erlatiboa. Izaki bakoitza, bere izate sakon absolutuan, Dena da. Et zu ere bai, Dena zara, zarenaren barnenean edo izan zaitezkeen onenean, zeure onezko izangaitasunean.

Arrunki, ordea, axaletik edo itxuratik bizi gara, hainbat zer-egin eta zer-pentsatan sakabanaturik, garenaz eta gaudenaz beste, non eta nora gabe. “Dizipuluek errabinoari galdetu zioten ea nola lortzen zuen, hainbat zeregin izanik ere beti hain bare egotea. Hark erantzun zien: ‘Jarrita nagoenean, jarrita nago; zutik nagoenean, zutik nago; bidez noanean, bidez noa’. Dizipuluek esan zioten: ‘Hori bera egiten dugu guk ere’. Errabinoak erantzun zien: ‘Bai zera! Eserita zaudetenean, zutik zaudete jada; zutik zaudetenean, korrrika zoazte jada; eta korrika zoaztenean, iritsiak zarete jada’ ”[14]. Geure zentrora edo onera inoiz iritsi gabe, halere.

5.2. Isiltasuna

Arreta sakona isiltasun sakona da eta isiltasun sakonerako bidea. Arretak agertzen digu orotan Isiltasun ozen handia, ororen arima, ororen eragile eta sortzailea. Isiltasunean murgildurik, begiak irekitzen dira, den guztiaren Hondoraino zabaltzen da kontzientzia, biziaren iturburu gorderaino, hitz eta esanahi guztiez harago.

Zarata itogarriak inguratzen gaitu. Eta ez naiz ari lehendabizi trafikoaren zarataz, hori ukatu gabe. Hainbatez okerrago dira beste hainbat zarata: liburuak, solasaldiak, etengabeko jarduna, iragarkiak nonahi, mugikorrak, iPhonak, iPadak, tabletak, whatsapak. Eta gure buruko errota geldiezina, jira eta bira beti berean edo beti berrian.

Hitzik ez esatea eta zaratak kentzea baino askoz gehiago da, beraz, egiazki isiltzea. Kanpoko zaratak baino, barnekoak baretzea. Zorabiatzen, gortzen eta geure baitan gogortzen gaituen zalaparta lasaitzea da isiltzea. Hainbeste estutzen, larritzen, itotzen gaituzten ideia eta irudi, desira eta beldur, amets eta dezepzio, hika-mika eta gorrotoen zurrunbiloa gelditzea. Sakoneko geure izate on eta libreari kateak kentzea, geure iturrira itzultzea, garen onena izan gaitezen edo horretara bidera gaitezen. Joanek Jesusen ahotan jartzen dituen hitzek diotena: “Bizia izan dezaten etorri naiz mundura, bizia ugari izan dezaten” (Jn 10,10). Jesusek dioena edonork esan lezake, “jainkozko” Izate edo izanbide bereko baikara funtsean.

Ego-tik edo axaleko izaeratik askatzen garen heinean, errealitatea osorik isiltasunean garden ageri zaigu, garden eta abegikor, zabal eta askatzaile, aurpegi gozo. Isiltasunean argitzen den begirada, sentiera, izaera hori da espiritualtasuna. Eta merezi du lantzea, erlijio baten baitan nahiz erlijiorik gabe. Egunean 20 minutuz bada ere. Bila dezagun barnerago bakean finkatzen gaituen isiltasuna. Nonahi aurki dezakezu isiltasunaren aterpea. Hain da ongarri. Eta doan, espiritualtasunaren industriatik libre.

5.3. Egoarekiko desatxikimendua

Isiltasuna, azken batean, egoarekiko desatxikimendua da: egiazki garenaren kontzientzia eta praxia oztopatzen digunetik –izaera egotikotik–, libratu ahala, Badena agertzen zaigu, Bagarena gara: elkartasun askatzaile.

Aise eta sarri gertatzen da (zaigu), espiritualtasunaren aitzakian nartzisismora lerratzea, barnetasunaren izenean azalkeria eroso arduragabera ohitzea, geure egoari are atxikiago. “Fruituetan ezagutuko dituzue” (Mt 7,20).

Espiritualtasuna desatxikimendua da. Geure grina, gutizia, beldur eta atsegin, porrot eta arrakasta, asmo eta ideia… eta sineskizun nahiz erlijio-sistematik libratzen ez garen bitartean, ez gaitu espiritualtasunak bizi, ez gara betean bizi. Espirituak hegoak zabaltzen ditu, egoaren itxitura apurtuz, Bizian barna hegalda gaitezen arnasa betean.

“Ni eta nire asmotik libre, irrika oro baztertzen eta interesik gabe jokatzen duenak, horrek iristen du bakea” (Bhagavad Gita 2,71).

5.4. Izaki guztiekiko elkartasuna

Den oro ororekin da. Ororekin bat. Tich Nhat Hanh zen maisu budista vietnamdarrak Interbeeng neologismoa asmatu du: “interser”, “izartekotasun” edo “izakidetasun”[15].

Har dezagun orrialde zuri hau. Orrialdea zuhaitza izan da, lurra eta ura, hodeia eta haizea, bertan kantatu eta habia egin zuen txoria, moztu eta garraiatu eta paper bihurtzeraino eta orain honaino iritsarazi duen gizaki eta izaki guztien katea. Izarren hautsa. Aurrekoa eta ondorengoa, dena bat. Den guztia badelako da den oro. Izartekotasun harrigarria, dena denarekin bat. Begirada mistikoa.

Irentsia den intsektua naiz, baita irenslea ere. Hila eta hiltzailea. Bortxatua izan den neskatxa naiz, baita… bortxatzaile ero eta krudela ere. Inor ez gaude inorengandik bereiz, badugu bakoitzarekiko ardura berezia eta utzi ezina, inor inorekin berdindu gabe eta inolako kalterik zuritu gabe.

6. Espiritualtasun politikoa, politika espiritualerako

Espiritualtasuna iraultzailea da berez. Dagoen egoera injustua ontzat ematen eta dagoen bezala uzten duen espiritualtasuna ez da espiritualtasun, ez du Espiritu eraberritzaileak eragiten. Horra erlijioen akats larriena euren historia luzean zehar: bidegabeko statu quoaren legitimatzaile izan izana.

Begira diezaiogun munduari bizi dugun garai atsekabetuan: botere finantzarioen mendean dago, gero eta elite murritzagoaren irabazi gero eta handiagoa helburu duen ekonomiaren azpian. Ekonomia hiltzailearen mendean dago mundua, eta botere ekonomikoen mendean politika. Egoera hori iraultzen ez duen espiritualtasuna ez da izenaren jabe.

Behar-beharrezkoa dugu, beraz, espiritualtasun politikoa, munduaren egoera zuzentzera eragingo duen espiritualtasuna.

Behar-beharrezkoa dugu, halaber, politika espirituala, espiritudun politika, politika inspiratua, gizakiei, herriei, herri guztien elkarteari, bizidun guztien erkidegoari arnasa hartzen lagunduko dion arnasdun politika. Espiritualtasun gabeko, arnasarik edo arimarik edo bizi-hatsik gabeko politika ez da egiazko politika, arnasa berak biziarazten duen herria edo polisa osatzen baitugu denok.

Era berean, eta ondorioz, ez dago egiazko espiritualtasunik, baldin eta, modu batera edo bestera, praxi politiko bihurtzen ez bada, jakinik, noski, praxi politiko orok berekin daramatzala anbiguotasuna eta arriskua. Ez da existitzen “espiritualtasun puru”rik. Ez da existitzen mundu-mamirik eta gizarte-ekintza eratuaren mamirik gabeko espiritualtasunik. Ez da existitzen espiritualtasun apolitikorik. Lilura alienatzailea litzateke.

Oker larria da espiritualtasuna bizitza pribatuari dagokion zerbait dela eta bizitza publikoaz, aldiz, politikak arduratu behar duela uste izatea. Gizabanakoen eta elkarteen espiritualtasunak –begietan argia, bihotzean bakea, bularrean arnasa– bizitza publikoa eraldatzen du. Politikak, bere aldetik, geure bizierarik intimoenean eratzen gaitu: –lanaren eta soldataren kalitatea, osasunaren eta hezkuntzaren sistema, naturaren zaintza, bizi garen etxea. Gizadi osoaren ongi komunaren zaintza da politika, azkenekoetatik hasita, eta izaki guztien ongiaren zaintza, mehatxatuenetatik hasita. Nola zainduko eta sendatuko dugu, ordea, bizia, baldin eta politikak espiritualtasunik edo arimarik ez badu?

Erresistentziaren edo esperantza aktiboaren espiritualtasuna behar dugu, kreazioko lehen uren gainean hegaldatzen zen edo bibratzen zuen Ruah-ak animatua.

7. Espiritualtasun trans-erlijiosoa

Ez diot erlijiorik gabeko espiritualtasuna –ez derrigor–, ezta erlijioaren aurkakoa ere –ez du zertan–, baizik eta espiritualtasun trans-erlijiosoa, hau da: forma erlijiosoez, forma guztiez, sineskizun, errito eta arau guztiez, sistema oroz harago dagoen espiritualtasuna. Erlijioaz haragoko espiritualtasuna.

Espiritualtasun laikoa, edo sekularizatua, nahi bada. Gure kulturak ezagutu duen “sekularizazio” prozesuaren gaurdainoko azken gertakaria da nolabait. Ez gaitzala nahas hitzak: “sekularizazio”ak ez du esan nahi, berez, erlijioa desagertzen dela, baizik eta hainbat bizi-arlo erakunde erlijiosoetatik emantzipatu egiten direla. Puska bat sinplifikatuz, esan liteke: aurrena zientzia emantzipatu zen erlijiotik, ondoren filosofia, gero politika, eta horrekin batera etika osoa, eta orain… espiritualtasuna ere bai.

Espiritualtasuna bizi daiteke erlijio baten barnean –baita, noski, erlijiotik aparte nahiz erlijioaren aurka ere–, baina beti ere erlijioa gainditzera, erlijioaren bitarteko guztiez harago jotzera, forma –doktrina, erritu, arau– guztietatik libre izatera eragiten dio Espirituaren bulkadak. Ez sineskizun ez dogma ez erritu ez arau moral zehatz, ezer ere ez da funtsezko espiritualtasun sakonerako, giza kalitate sakonerako. Lagungarri izan daitezke, jakina, baita oztopagarri ere.

Nolanahi ere, erlijio-forma edo osagai guztiak garai eta leku jakin bateko kulturari, filosofiari, mundu-ikuspegiari loturik daude beti. Nolako sistema ekologiko-ekonomikoa, halako erlijioa (eta alderantziz ere bai neurri batean). Ehiztarien eta fruitu-biltzaileen erlijioetan –Australiako aborigenak gaurko adibide– ez dago propioki “jainkorik”, Ama Lurra da motibo nagusi, naturarekiko armonia helburu, eta hortik sortzen dira totemak (giza talde baten sortzaile eta babesle diren abere nahiz landareak) eta tabuak (jakiei, sexuari, abere batzuen hilketari… dagozkien debekuak). Nekazari eta abeltzainen erlijioetan, aldiz, jainkoak (eta “Jaun-goikoa”) agertzen dira (giza itxurako eta izaerakoak gehienetan), sakrifizioak eskaintzen zaizkie, otoitz egiten zaie, tenpluak eraikitzen dira, kleroa antolatzen da, idazki “errebelatuen” bildumak eratzen dira, sineskizunen kredoak edo corpusak osatzen dira, bizitza-une desberdinetarako erritoak eta bizi-egoera guztietarako arauak zehazten, hil eta geroko bizitza zehazki irudikatzen…

Hortik datoz erlijioak eta, neurri handi batean, hor daude oraindik. Neolitiko garaian, K.a. 8.000 eta 3.000 inguru bitartean, nekazaritza eta abeltzaintzarekin batera, ehiztari eta fruitu-biltzaileak herrisketan nahiz hirietan egonkortu eta ugaldu ahala, agertu ziren erlijio handiak. Mende nahiz milurteko batzuk gora behera, nekazari eta abeltzainen kulturan sortu ziren gaur oraindik bizirik dauden erlijio tradizional guztietako (kristautasuna barne) funtsezko kategoriak eta sineskizunak (“Jaun-goikoa” Pertsona edo Izaki goren, Israel herriaren aukera, edo ama birjinaren sabelean Jaun-goikoa gizaki bihurtzea, Koranaren hitzez-hitzezko errebelazioa Gabriel aingeruaren bitarteaz, amairik gabeko berragiztapenen samsara, bekatua eta barkamena…), mundu-ikuskera (lurra unibertsoaren erdigune, gizakia lurraren jaun eta jabe), errito eta arauak.

Gu, ordea, ez gaude jada hor. Unibertsitatean graduatuak –% 50a gure artean, % 7a bakarrik oraindik gizadi osoan– nekez uler ditzake jada testu sakratuak, mitoak, kredoak eta kode moralak duela gutxi arte “beti” ulertu izan diren bezala. Zer egin, orduan? Norberak erabaki beharko du, jakina, inoiz baino ere areago gaur. Baina hiru aukera ikusten ditut: 1) Betiko erlijioari betiko eran eutsi, axaleko egokitzapen batzuk gora behera; 2) Erlijio-marko oro albora utzi (gehienek egin dute jada), eta espiritualtasuna edo biziaren arnasa era berrietan hauspotu (gehienek egiten ote dute, gero?); 3) Erlijio-adierazpideak malgutasunez baliatzen jarraitu, baina baliabide gisa soilik, espirituaren askatasunez eta bulkadaz erlijio-forma zehatzak errotik gaindituz, inolako bitartekori estu lotu gabe.

Zilegi bekit neure buruaz hitz-erdi bat, norbaiti adibide gertatu ahal balekio ere. Hirugarren bidera bideratu nau bizitzak, edo biziak. Kristau erlijioa praktikatuz bizi dut –saiatzen naiz bizitzen– espiritualtasuna, bizi-kalitate sakona. Kristau erlijioa praktikatuz, alegia: Jesusen gizatasuna hartuz Misterioaren islatzat eta Jesusen ikonoa neure otoitz edo meditazio isilean arnasaren euskarritzat, Biblia eta Ebanjelioen irakurketa eta hausnarketa lehenetsiz bizi-inspirazioaren iturritzat, eta kristau elkartearen errito liturgikoetan parte hartuz… Ez, ordea, kristau bideari egiazko bide bakar irizten diodalako, ezta beste bide erlijiosoak nahiz ez-erlijiosoak baino hobea irizten diodalako ere, baizik eta neure historiak oraingoz horretara ekarri nauelako eta hoberik ezean hortxe jarraitzea aukeratzen dudalako. Orain eta hemen besterik ezin dudalako eta nire hautua horixe delako. Bitarteko horiek beharrezko ditudalako –gaur gaurkoz–, baina ezer eta inor absolutu bihurtu gabe, bitarteko erlatiboak direla jakinaren gainean. Hots, kristau erlijioaren markoan oraindik, baina erlijioaz harago jada.

Ez naiz, alafede, inorentzat eredu. Eta asko dira oraindik –65 urtetik gorakoak, halere, gehienak, ia denak– kristau kredoa “beti” bezala ulertzen eta bizitzen ahalegintzen direnak. Errespetu osoa zor zaie, beraiek ere bestelako aukera egin dutenentzat errespetu osoa izan dezatela aldi berean eskatuz. Asko dira oraindik, baina Europan gero eta nabarmen gutxiago, bistan denez eta arestian azpimarratu dudanez. Etorkizun zehatza inork aurreikusi ezin badu ere, bada zantzurik asko pentsatzeko ezen erlijio tradizionalek Europan bizi duten gainbehera lehentxeago edo geroxeago edonora zabalduko dela, zientziek dakarten mundu-ikuskera berriarekin batera.

M. Corbí ere ez da igarle, baina bai jakintsu, eta idazten du: “Iritsi da garaia, forma erlijiosoak eta haiekin doazen era guztietako sineskizun eta erakundeen tresneria guztia ez ote den albora utzi behar galdetzeko, kultur baldintza berrietan bizi ahal izan dezagun behinola espiritualtasun deitu zena eta, gizarte berriaren kultur molde eta dinamika berriak medio, forma sinestunak nahiz erlijiosoak bereganatu ezin dituena”[16]. “Uste dut erlijioak, azken ia bi mila urte hauetan Mendebaldean ulertu izan diren bezala, gizarte garatuetan amaitu direla edo desagertzear direla”[17].

Diagnostiko eta pronostiko bera egin zuen 2012an Hirugarren Munduko Teologoen Elkarte Ekumenikoak (EATWOT)[18].

Baliteke erlijioak hain agudo ez desagertzea, ezta gure artean ere. Baina uste dut, zientzien, informazio-ugalketa geraezinaren eta etengabeko aldaketaren kultura berrian bizirik jarraitu nahi badute, erlijioek ezinbestekoa dutela euren kredo eta erakunde guztien errotiko aldaketak onartzen eta gauzatzen hastea. Bestela, talde murritz eta gormutu bilakatuko dira, gizartetik at mundu paraleloan bizi bailiran, gaurko gizakiei eta gizarteari arnasa eman ezinik: desagertzearen pare. Edo talde fundamentalista arriskutsu bihurturik: desagertzea baino okerrago. Hil edo biziko kontua dute, beraz, erlijioek.

Espiritualtasuna, ordea –edertasunaren emozioa, zaurituaganako gupida, Infinituaren egarria– ez da galduko. Biziaren arnasa ez da itoko. Hori bai, sinesten dut.

(Hemen 57, urtarrila-martxoa, 7-29 or)

  1. “Adultos jóvenes y Religión de Europa”, in Religión Digital, 2018-03-29. Argitaratu berri-berria da Frantziako kasuan baieztapen hori ikertzen eta berresten duen Guillaume Cuchet historialariaren liburu ezin hobeto dokumentatua: Comment notre monde a cessé d’être chrétien. Anatomie d’un effondrement, Ed du Seuil, Paris 2018).
  2. “La industria del espíritu” [espirituaren industria], El País egunkaria (2017-12-24).
  3. Boaventura de Sousa Santos, “¿Desglobalización?”, in http://blogs.publico.es/espejos-extranos/2017/11/10/desglobalizacion/
  4. World Inequality Lab: Desberdintasun Globalaren Txostena 2018.
  5. OXFAM Gobernuz Kanpoko Erakundearen 2016ko txostena.
  6. Zenbaitek arlarmistegitzat daukaten arren, Yuval Noah Harari-k arreta handia merezi duela deritzot. Ik. bere Homo Deus. Breve historia del porvenir, Debate, Bartzelona 2016. Hau bezain arrakastatsua izan autore beraren aurreko obra: Sapiens. De animales a dioses, Debate, Bartzelona 2014.
  7. Laudato Si Entziklika (2015), 114. zenb.
  8. Evangelii Gaudium Esortazio apostolikoa (2013), 88. zenb.
  9. El conocimiento silencioso. Las raíces de la cualidad humana, Fragmenta, Bartzelona 2016. Ik. autore beraren Hacia una espiritualidad laica. Sin creencias, sin religiones, sin dioses, Herder, Bartzelona 2007.
  10. Ik. www.cetr.net
  11. M. Corbí, El conocimiento silencioso, o.c., 35-36. or.
  12. Jäger, Willigis, Sabiduría eterna, Verbo Divino, Lizarra 2010, 45. or.
  13. Aip. in W. Jäger, o.c., 45-46 or.
  14. Aip. ib., 42. or.
  15. Tich Nhat Hanh, Hacia la paz interior, De Bolsillo, Bartzelona, 2010.
  16. M. Corbí, Conocimiento silencioso, o.c., 35, or.
  17. Ib. 203. or.
  18. Comisión Teológica Internacional de la EATWOT, “Hacia un paradigma pos-religional. Propuesta Teológica”, in RELAT 424 (2012).
0 replies

Leave a Reply

Want to join the discussion?
Feel free to contribute!

Leave a Reply