GURUTZEAZ ETA SALBAMENAZ ZENBAIT GOGOETA

Jesusi buruz ezin gara mintzatu, haren gurutzea aipatu gabe. Eta Jesusen gurutzea ezin dugu aipatu, beste hainbat gurutze gogoan izan gabe, eta izadi, herrialde eta gizaki gurutziltzatuentzat Jesusen gurutzeak zer berri on edo ezeren berri onik ekarri ote duen galdetu gabe. Jesusen gurutzea, alegia, berri on?

 

1. Hainbat galdera!

“Jainko salbatzailea”, “Salbatuak gara”, “Betiko salbamena”, “Salba gaitzazu, Jauna”… Hitzetik hortzera darabilgu kristauok “salbamen” hitza. Ba ote dakigu, ordea, zer esan nahi dugun? Galdezka eta gogoetan hastea nahikoa, dena korapilatzeko eta argi zirudiena lausotzeko: Zertatik salbatu gaitu, bada, Jainkoak? Fededunok bakarrik salbatzen ote gaitu ala gizaki guztiak? Bizitza honetan ala hilda gero? Bizitza honetan salbatzen bagaitu, zertan nabari da? Eta hilda geroko “salbamena”, berriz, zertarako? “Salbatu”…, baina nor, noiz, nola, non “salbatu”? Eta zer da “salbamena”?

Galdera-erreskada pilatzen da berehala. Galderak are ilunago eta gordinago bilakatzen dira, “salbamen” delakoa Jesusen gurutzearekin eta heriotzarekin lotzen dugunean (eta kristauak bagara, nolaz ez lotu?): Nolaz uler daiteke kondenatu baten gurutzea eta heriotza salbagarri denik? Eta Jesus “guregatik” edo “gure bekatuengatik” edo “gure bekatuen ordainetan” hil zela esateak zentzurik ba ote? Guk eraman ote genuen Jesus gurutzera? Eta Jainkoak salbatu nahi bagintuen, Jesus gurutzean hiltzeko premiarik ba ote zuen horretarako? Zer dela-eta? Jesus errugabearen heriotza eskatzen ote zuen Jainkoak, gure bekatuek iraindurik? Salbamena ez ote da, beraz, dohain hutsa? Errugabearen “sakrifizioa”, oinazezko heriotza, eskatzen ote du Jainkoak barkamenaren edo salbamenaren ordainetan? Eta, esanak esan, zer aldatu du Jesusen gurutzeak gure mundua oinazetu honetan?

Ez dira nolanahiko arazoak. Eta ez dira nik asmaturiko galdera merkeak. Edozein katekistari gertatu zaio, gazte-talde batean gauza hauetaz hasi orduko, galdera horiek eta antzekoak handik eta hemendik sortzea, eta zer esan eta zer pentsa ez dakiela gelditzea. Eta horrelakoetan hobe da norbere ezina garbi aitortzea, iheska edo ezkutuka alferrik hastea baino, edo gaur sinesgarri ez diren zenbait usteri gogor eusten saiatzea baino. Ezjakina baino lotsagarriago dira, fede-kontuetan nahiz bestelakoetan, okerreko jakiteak edo jakin-usteak. Baina erantzunik gabe isilik gelditze hutsa baino hobe luke gure katekistak erantzun okerrak desegiten eta erantzun-bide egoki batzuk zabaltzen jakitea.

Ez nator ni galdera horien guztien erantzun argi xeheak eskaintzera. Baina bai, gutxienik, zenbait erantzun kristau askorentzat gaur ez dela sinesgarri erakustera. Eta baita ere, agian, zenbait erantzunbide sinesgarriago iradokitzera^[1].

 

2. Izadia eta gizadia salbamen premian

“Gizaki modernoak ez du salbamenik behar”, esan zuen Leon Brunschvigg filosofoak duela berrogeiren bat urte. Seguru ote? “Salbamen” hitzarekin zer esan nahi zuen, noski. Kanpotik eta magikoki gertatzen den zerbait edo “arimari” soilik eta “geroko bizitzari” bakarrik dagokion zerbait esan nahi badu, arrazoia du: gizaki modernoak, ezta fededun modernoak ere, ez du horrelako “salbamenik” behar. Ez du behar eta ezin du espero. Baina gizakiak ez duela salbamenik behar?

Kolonbian ari naiz lerro hauek idazten, Vallejuelos deritzan Medellingo auzoan. Negargarrizko panorama ezker-eskuin eta aurrez aurre: oholtxo ziztrinezko edo ahal denezko milaka txabola, bata bestearen kontra, tente egon ezineko mendi-maldan zintzilik. “Desplazatuak” dira denak: beren etxea, lurrak, lurraldea, ogibidea eta gizartea, dena uztera eta noraezean norabait alde egitera behartu dituzten gajoak. Lehen ez zuten asko, eta orain ezer ez. Gerrilak desplazarazi ditu asko, Armadaren edo paramilitarren informatzaile direlakoan; Harmadak beste asko, gerrilaren informatzaile direlakoan; lur-jabe eta enpresa handiek beste hainbat eta hainbat, ekonomiaren legea zigor harturik; eta paramilitarrek gehienak, Armadaren aitorrezineko itzalean eta babesean. “Alde hemendik! Berehala!” Eta alde egin behar, hilko ez badituzte. Baina doazen tokian miserian bizi behar, biziko badira. Hiru milioi desplazatu daude Kolonbian; eta 43 milioi biztanletatik, 25 pobrezi mailaz azpitik bizi dira, horien erdiak miseria gorrian, 10 milioi eskale. Kale-bazter guztiak, semaforo inguru guztiak, inongo sarrera eta irteera guztiak ikusiko dituzu “rebusque”an ari den jendez josiak; haur, heldu eta zahar, miseriazko zertxobait saldu nahian: boteilatxo bat ur, laranja pare bat, zorrotxo bat kakauhete, arekipezko nahiz kokozko gozokiren bat edo beste… Hil edo biziko “rebusque”an egunero! Eta Latinoamerika guztia horrelatsu, “zainak ebakita” odolustutzen, E. Galeanok dioen bezala. Eta hain ahazturiko Afrika gaixoa! Eta “Hirugarren Mundu” omen dena osorik horrela. Gizakiak ez duela salbamenik behar?

Eta begira geuregandik hurbilago: gure gizarte aberatsean bertan zenbat miseria! Ekoiztu behar eta irabazi behar geldiezina. Ekoizpenaren eta kontsumoaren gurpil eroa. Etxebizitzak zentzugabe garestitzen dituen espekulazio burugabea. Etorkinen zapalketa eta umiliazioa. Zahar, emakume eta homosexual askoren bazterketa. Hainbat abere eta izakik zoriontsu izateko duten eskubidearen urraketa nabarmena…

Eta begira geure buruari, zein eta modernoak garen: zenbat oinaze agiriko eta ezkutu! Zenbat nahigabe, larri, estura! Zenbat gorroto, haustura eta bakardade! Zenbat beldur eta tristura, zoritxarrik gehienen sustrai eta ondorio! Gizakiak ez duela salbamenik behar?

Baina kontuz! Ez dezagun errazegi salbamen-premia Jainkoaren frogatzat har. Hala jokatu izan dugu askotan kristauok, “apologetika” edo Jainkoaren defentsa tristea eginez: gizakiaren zapi zikinak bistaratzen ahalegindu gara, horrela frogatzen genuelakoan zeinen beharrezko den Jainkoa; gizakiaren itzal eta miseria guztiak harrotuz erakusten delakoan ongien, Jainkoa badela eta Jainkoa zer den. Jainkoak ez du bere burua erakusteko inongo premiarik eta interesik, eta nahiago luke –horrela hitz egitea zilegi bada–, bere burua inoiz agertu “beharrik” ez balu; fededun kaxkarrok izan ohi dugu, geure fedearen ahulean, Jainkoaren frogak eratzeko eta erakusteko premia, geure fede-ahuleziaren sendogarri.

Hainbat izakiren zoritxarrak agerian jartzen du, bai, salbamenaren premia, baina are ageriago salbamenaren falta eta, nolabait ere, Jainkoaren ausentzia. Izadiaren eta gizakiaren zorionean ageri da batik bat Jainkoa, ez zoritxarrean. Jainkoaren froga ez, baizik eta, alderantziz, Jainkoaren aurkako froga dira oinazea eta gaitza, lehen begiratu batean behintzat: izan ere, Jainkorik bada, zergatik ez ditu zoritxar guztiak gozatzen, negar guztiak xukatzen? Jainkoa berez ona eta ahalguztina izanik, zergatik ez ditu oinaze eta gaitz eta gaiztakeria guztiak aisa uxatzen? Jainkorik bada, ona izan behar du, eta ona bada, ez dezake guk sufritzerik eta sufriarazterik nahi izan. Jainkorik bada, ahalguztiduna izan behar du eta ahalguztiduna bada, sufrimendu guztiak kendu behar lizkiguke. Zergatik ez dizkigu, bada, kentzen? Eta, azken batean, Jainkoa gu gaitz guztietatik salbatzeko gauza bada, zergatik ez gintuen gaitzik gabe eta, beraz, salbatu beharrik gabe kreatu? Zergatik ez zuen gaitzik gabeko mundu bat sortu?

Erantzunik ez dugu, eta ez dezagun bila. Salbamen-premiaz, baina salbamenik gabe uzten gaitu itxuraz gaitzak: Jainkorik gabe, nolabait esateko. Jainkoa ez daiteke inolaz ere gaitzaren esplikazio bihur eta gaitza ez daiteke Jainkoaren aldeko argudio bihur. Baina, hori horrela delarik, Jainkoaren aurkako argudio bihur ote daiteke gaitza? Ezta ere. Bego hau hura bezain argi: gaitzak ez du Jainkoak “izan behar duenik” frogatzen, baina “izan ez daitekeenik” ere ez. Gaitzaren aurrean, Jainkoaren aldeko arrazoiek bezainbat egiten dute porrot Jainkoaren aurkakoek ere.

Horra, bada, gizakia, herriak, izadi osoa oinazetan, eta argudioak ezer gutxitarako dituela. Ba ote du irtenbiderik, salbamen-itxaropenik? Ba ote du Jainkorik? Zoritxarrean eta gurutzean daudenentzat ez ote da Jainko salbatzailerik? Fededun kristauak Jesus gurutziltzatuagana jasotzen ditu apalki begiak, eta Jainkoari deika eta Jainkoarenganako itxaropenez ikusten du Jesus. Eta Jesus gurutziltzatuagan, gurutziltzatu guztien gurutzekide eta oinazetu guztien oinazekide agertzen zaio Jainkoa. Eta Jainkoaren gupida eta solidaritatea mundu honetako gaitz eta oinaze guztiak baino ahaltsuago dela sinesten hasten da fededun kristaua, Jesusi begira eta Jesusi jarraituz.

 

3. Jesusen gurutzea: salbamenaren porrot ala ikur?

Jesus gurutziltzatua: eskumuturrak iltzez josirik, habe batetik zintzilik, eten beharrean, ito beharrean. Gorputz osoa zauritan eta barrua larri: “Ene Jainko, ene Jainko, zergatik utzi nauzu?” (Mt 27,46; Mk 15,34). Jesus gurutziltzatua: bere aurreko, garaiko eta ondorengo gurutziltzatu guztien irudia, salbamen premia duten guztien irudi hunkigarria, salbamen eske garrasika ari diren izaki eta gizaki guztien irudi erdiragarria.

Baina zer gertatu da? Hain zuzen ere, Jesus gurutziltzatua salbamenaren irudi distiratsu bihurtu zuten hasiera-hasieratik kristauek: “Bizi da Jesus! Jainkoak piztu du! (Lk 24,34). Ez du hilobiko harlauzak betiko zapaldu. Ez du injustiziak, oinazeak, heriotzak irentsi! Bizi da eta biziko. Biziarazle bizi da! Bizirik eta tente dirau Jesusen bizitza osoak, behartsuen aldeko bere mezuak eta borrokak, mundu berriaren bere ametsak, azken arnasara arte Jainkoarengan ipini zuen fedeak, Jainkoaren erregetzan jarri zuen eta aldarrikatu zuen itxaropenak! Piztu da eta mundu berriaren legamia da! Piztu da eta gurutziltzatu guztiak piztuko dira!”

Horra zer aitortu zuten, Jesus hil eta gutxira, hura atxilotu zutenean beldurrez ihes egindako zenbait gizonezkok eta gurutzeraino eta hilobiraino maitasunez lagundu zioten zenbait emakumek. Zerk eraman zituen horretara? Zer dela-eta bihurtu zuten Jesusen gurutzea pazko-aldarri, salbamenaren porrota salbamenaren ikur, kondenazioaren seinalea garaipenaren seinale, oinaze-tresna makurra zorrion-bide nagusi, hilobia bizi-hobi edo jaio-hobi? Zergatik aitortu zuten Jesus gurutzearen gain garaile atera zela edo, hobeto esateko, Jesusen gurutzea gaitzaren eta heriotzaren gain garaile atera zela? Ez dago zertan pentsaturik, Jesusen gurutzean edo hilobian edo gorpuan “mirari” ikusgarriren bat sumatu zutelako edo Jesus hila fisikoki bizirik ikusi zutelako aitortu zutenik hori guztia^[2]. Zergatik, bada? Gurutziltzatuaren presentzia misteriotsua beraien artean sumatuz joan zirelako, haren bizitzaren eta gurutzearen misterioa barnerago sakondu zutelako, haren bizitzan eta heriotzan Jainkoaren maitasun gupidatsua eta konpromezu ahaltsua sumatu zutelako.

Horregatik bihurtu zuten Jesusen dei larria konfiantza beteko otoitz: “Aita, zure eskuetan jartzen dut bizia” (Lk 23,46). Eta Jesusen oinaze-garrasia, garaipen-oihu: “Betea da dena” (Jn 19,30). Eta Jesusen bakardade latza, solidaritate osoaren agerpen: “Benetan diotsut: Gaur nirekin izango zara paradisuan” (Lk 23,42-43). Eta Jesus errugabearen heriotza, barkamenaren berme: “Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren” (Lk 23,34). Eta Jainkoaren urruntasun eta isiltasun jasangaitza, Jainkoaren presentzia hurbilaren aitorpen: “Zinez, gizon hau Jainkoaren Semea zen” (Mk 15,39).

Bi mila urte eta gero, horretan diraugu guk ere, geure zalantza eta guzti. Hor Jaunaren ezaugarri, / hor gurutzea dirdaidun. / Bizia denak hor hilik / bizi berri eman zigun: antzinako kristau-gorazarrea kantatzen dugu oraindik. Jesus gurutziltzatua salbatzaile aitortzen dugu, salbatuak gauden aitorpenaren oinarri eta salbatuko garen esperantzaren euskarri. Hortxe dago kristau-sinesmen osoaren gorabehera. Hortxe, bereziki, kristauak “salbamena” eta “salbamenaren esperantza” esatean esan nahi duenaren gakoa.

Jakina, Jainkoari eta salbamenari buruz ditugun irudiak hankaz gora gelditzen dira hor. Jainkoak ez zuen Jesus gurutzetik eta heriotzatik magikoki libratu. Jainkoa ez da “zuloen betegarri”, Bonhöffer teologo gazteak Hitler-en gartzelatik erakutsi zuenez (handik berehala urkarazi zuen Hitler-ek). Jesusen salbamena ez da oinazerik gabeko poza, heriotzarik gabeko bizia, borrokarik gabeko garaipena, gurutzerik gabeko Pazkoa. Jainkoa ez da guregandik kanpo dagoen, munduko gorabeherak kanpotik erabakitzen dituen eta nahi duenean nahi duena kanpotik salbatzen eta nahi duena oinazetan uzten duen jaun boteretsu eta arbitrario bat. Izadiarekin eta gizakiarekin sufritzen ari den Jainko gupidatsu eta solidarioa ageri zaie kristau-begiei Jesus gurutziltzatuagan. Jainkoak ez du Jesus gurutzetik jaisten, baina gurutzean lagun eta gurutzekide gertatzen zaio, presentzia gupidatsu eta lasaigarri, konfiantza hutsezinaren euskarri. “Aita, zure eskuetan jartzen dut bizia. Zure maitezko esku iltzatuetan. Zure gupidazko esku ahaltsuetan”. Eta Jesusen gurutzea pazko-egunsenti bilakatzen da gurutziltzatu guztientzat. Gurutzekide bihurtuz arintzen ditu Jainkoak gurutzetu guztien oinazeak eta nekeak. Geure gurutzeetan ez gaude bakarrik. Azken batean, gure oinaze guztiak, Jainkoaren guregan eta gurekin jasaten dituen oinazeak dira. Sienako Katalinak deiadar egin omen zuen behin: “Ene Jainko eta Jauna: non zinen nire bihotza ilunpetan eta zaborretan zegoela?” Eta erantzun hau entzun omen zuen: “Ene alaba, ez al zinen ohartu? Zeure bihotzean nengoen”

Hitzak? Hitz arinak? Lilura funtsgabe iragankorrak? Gizaki gizajoaren amets antzuak? Zoritxarrak eragindako intziri hutsak? Errealitate gordinegiari ihes egin nahi eta ezinaren ahalegin alferrak? Gizaki gizagaixoaren izaera engainakor eta engainatzailea, lilurakor eta liluratzailea? Fededunok ere ezagutzen dugu, Jesusek berak bezala, horrelako galderen erasoa, salbatuak gaudenaren aitorpena eta salbatuak izango garenaren itxaropena lilura hutsak ote direneko susmoaren ikara. Jesusek berak ere izan zituen horrelako zalantzak, eta gurutzean zegoela denetan handiena: “Ene Jainko, ene Jainko, zergatik utzi nauzu?” Porrot eginaren eta azken bakardade hondogabearen sentipen larria. Mundu honetan ez da zalantzarik gabeko federik, ezta ahuleziarik gabeko itxaropenik ere. Munduari eta besteri eta geure buruari begiratu, eta ahuleziarik ez duen itxaropena arinegia litzateke, edo inozoegia; bietan bat: edo aitortzen duenaz ez da egiaz jabetzen, edo hainbat eta hainbaten zoritxarraz ez da egiaz konturatzen. Bai, baina fedea kordoka dugun bakoitzean, Jesus gurutziltzatuari hurbilagotik begiratzen diogu eta geure bihotzari barruagotik entzuten, eta Jesus gurutziltzatuarengan eta, beraz, edozein gurutziltzaturengan, gurutze eta oinaze ilun guztien erdian, Jainkoaren presentzia eta egunsenti berria ageri zaizkigu, lausoak lauso. Eta konturatzen gara, horixe bera esaten digula barrutik bihotzak.

 

4. Sakrifizioaren eta espiazioaren logika gaindituz

Lehen kristauek beren erara adierazi zuten salbamenaren fede-aitorpen hori. Eta ez modu bakar batean, kategoria eta irudi desberdinetan baizik. Har dezagun, lehen kristauentzat funtsezkoa izan zen eta Itun Berrian sarri ageri den eta gure liturgian oraindik etengabe erabiltzen dugun esamolde bat: Jesus gure bekatuengatik hil zela, gure bekatuen ordainsaritzat, alegia (ik. 1 Kor 15,3; Ga 1,4…). Esamolde horren arabera, Jainkoari egiten zaion bidegabea edo iraina edo hutsegitea litzateke “bekatua”, eta bidegabearen edo irainaren ordaina exigituko lioke Jainkoak bekatariari, eta bekatariak nahi eta ez ordaindu beharko lioke, Jainkoak kondenatuko ez badu, salbatuko bada. Jainkoari huts egin dio, eta Jainkoari beharko dio bere zorra nola edo hala ordaindu. Eta ordain diezaioke berez (bekatuaren neurriko penitentzia eginez, Jainkoak ezarritako zigorra jasanez) edo ordain diezaioke ordezko biktima baten bidez: opari edo sakrifizio bat eskainiz (hegazti, arkume edo behi bat hilez, esate baterako, edo gizaki bat). Sakrifizio gisa eskainitako biktimak bere gain hartuko luke Jainkoarekiko iraina, zorra, hutsegitea, eta Jainkoa adiskide geldituko litzateke eta bekataria salbu, “salbaturik”. Horixe da espiazioaren logika.

Bitxi eta arrotz gertatzen zaigu gaur espiazioaren eta sakrifizioaren logika hori. Eta hor ageri den Jainkoa, sinestezin eta maitaezina. Eta azpian dagoen salbamenaren ideia, funsgabe eta onartezina. Antzinateko erlijioetan, ordea, oso zabaldurik zegoen sakrifizioaren eta espiazioaren logika. Baita Jesusen garaiko judaismoan ere. Eta lehen kristauek, Jesusen gurutzeko heriotzaren esanahi bila abiaturik, ez zuten inolako eragozpenik izan irudi, hitz eta kategoria horietaz baliatzeko. Eta hala diote: Jainkoak propiziazio-bide [edo “espiazio-bide”] egin du Kristo (Erm 3,25); Jesus da munduko bekatua kentzen duen bildotsa (Jn 1,29; Erm 4,25; 8,32; Mk 10,45…). Beraz, horren arabera, Jesus ez zuten kondenatu, lehen-lehenik, Sanedrinak eta Pontzio Pilatok, juduen auzitegiak eta erromatarren gobernariak alegia, Jainkoak berak baizik. Jesus ez zen izan bere garaiko interes erlijioso eta politiko makurren biktima, “gure bekatuen” biktima baizik. Jesusen gurutzea ez zen izan, lehendabizi, botere erlijioso eta politikoen erabakia eta exijentzia, Jainkoaren beraren erabakia eta exijentzia baizik, “gure bekatuen” ordezko sakrifizioa, Jainkoari genion zorraren ordaina, Jainkoak bere haserrea baretzeko eskatzen zuen odol-eskaintza. “Salbamenak”, berriz, ez du apenas izaki eta gizaki eta herriek mundu honetan jasaten duten zapalkuntza, gose-egarri eta miseriarekin zerikusirik, gizakiek Jainkoarekin duten harremanarekin baizik; salbamena ez da inolaz ere gertakari politikoa, “erlijiosoa” baizik, hau da: bekatuen barkamena, Jainkoarekin adiskide egotea^[3].

Inor gutxik uler dezake gaur egun hori guztia. Sakrifrizioaren eta espiazioaren ikuspegi juridiko hotz eta ahistorikoak nekez balio diezaguke Jesusen bizitza eta heriotza ulertzeko, nekez salbamena eta itxaropena aitortzeko eta adierazteko ere. Lehen kristauek egindakoa egin behar dugu guk ere: geure sinesmena geure erara esaten saiatu, haiek esandakoa kontuan hartuz bai, baina ez besterik gabe errepikatuz derrigor.

 

5. Esamolde zaharren esanahi berria

Zilegi bekit, adibide gisa, Itun Berriko zenbait esamolde nola berrinterpretatu beharko litzatekeen labur-labur aipatzea:

1) “Jesus gure bekatuengatik hil da”: bekatua ez da, lehendabizi, Jainkoaren aurkako iraina nahiz Jainkoaren aginduak urratzea, baizik eta geure buruari eta besteri egiten diogun kaltea. Izakien kaltea da Jainkoaren oinaze, eta izakien zoriona Jainkoaren zorion. Izakien eta gizakien aurkako kalte guztien aurka altxatu zelako eraman zuten Jesus gurutzera, botere hiltzaileen aurka altxatu zelako hil zuten. Eta botere hilgarri horiek zeinen bizirik eta eraginkor diren gaur ere!

2) “Jesus guregatik hil da“: ez genuen, noski, guk kondenatu, baina Sanedrinaren eta Pilatoren antzera jokatzen dugu askotan guk ere, eta gure erakunde erlijioso eta politikoek ere, Jesusen antzeko errugabe asko kondenatuz eta gurutziltzatuz. Eta gurutziltzatu guztiak, “Jesusen antzekoak” baino gehiago, Jesus bera dira. Izan ere: “Gaixo edo gose-egarri, biluzik edo bakarrik edo kartzelan zirenei egin zenietena, neuri egin zenidaten” (Mt 25,40).

3) “Jesusen heriotza Jainkoaren borondate“: Jesus ez zen gurutzean hil Jainkoak hala nahi izan eta erabaki zuelako, bere mezuaz eta jokabideaz botere politikoak eta erlijiosoak asaldatu zituelako baizik. Jainkoa, ordea, Jesus kondenatuarekin zegoen, eta ez botere kondenatzaileekin; eta baita kondenatu guztiekin ere, kondenatu guztien lagun eta itxaropide. Jesus ez dago gurutzean –ezta inor ere– “Jainkoaren borondatez”; baina edonor gurutzean dagoenean –eta Jesus batez ere–, berarekin dago Jainkoa, Jainkoaren borondate lagungarri eta askatzaile osoa, Jainkoaren bihotz handi gupidatsua.

4) “Jesus gu salbatzeko hil da”: salbatzea ez da Jainkoari egindako “irainak” Jainkoak guri barkatzea eta Jainkoa berriro gure adiskide izatea, Jainkoa ez baita inoiz inorekin haserre; munduan izaki guztientzat justizia eta bake osoa izatea da salbamena, eta horixe izan zen Jesusen ametsa, eta horretarako bizi izan zen, eta horregatik hil zuten; baina Jainkoaren maitasuna eta ahalmena bere alde ditu Jesusen ametsak.

5) “Oinazea eta gurutzea salbagarri”: Jesusen oinazea eta heriotza ez dira salbagarri berez, oinazearen eta heriotzaren berezko merituz-edo. Jesusen maitasunezko eta solidaritatezko bizitza osoak salbatzen gaitu. Eta bere maitasunezko eta solidaritatezko bizitzaren agergarri eta osagarri izan zelako salbatzen gaitu Jesusen oinazeak, eta bere bizitzaren ondorio eta emaitza izan zelako salbatzen gaitu Jesusen gurutzeko heriotzak. Ez dugu sufritzen Jainkoak nahi duelako, baina Jainkoak nahi duen bezala sufritu behar genuke: Jesusek bezala. Orduan, sufrimenduan bertan aurkituko genuke sufrimenduaren askapena.

6) “Gurutzeko sakrifizioa”: “sakrifizio” hitzaren ordez beti esan daiteke “Jainkoaren erabateko elkartasuna” edo “solidaritatea” edo “elkarkidegoa”. Jainkoak ez du inoiz sakrifiziorik eta odolik eta ezeren ordainik eskatzen, are gutxiago Jesus bere Semearen heriotza. Jesusek Jainkoarengandik askatzen gaitu lehenengo (C. Duquoc): beldurra, larria, formalismoa, fatalismoa, intolerantzia, magia, klerikalismoa, iheskeria… sortarazten dituen Jainkoarengandik, alegia. Nahiz eta gu Jainkoarengandik urrun egon, Jainkoa gurekin elkarturik dago beti, eta horixe da Jesusen bizitzan eta heriotzan ageri zaiguna: Jainkoaren eta munduaren arteko elkartasun hautsezina. Mundu honetako bidegabekeriaren biktima izan da Jesus eta, Jesusengan, Jainkoa bera; eta mundu honetako biktima guztiekin ez ezik, borreroekin ere solidario da Jainkoa: biktimekin solidario lehendabizi, justizia egin dakien; baina borreroekin ere solidario, justiziagile bihur daitezen. Horrela, Jainkoaren mugagabeko solidaritatea askatzaile eta adiskidetzaile gertatzen da biktimentzat ez ezik borreroentzat ere.

7) “Jesusen odolez erosiak”. “Erospena”, “erredentzioa”: Erosi ordez “askatu” esan daiteke, “erospen” edo “erredentzio” ordez “askapen”. Zertatik eta norengandik askatu gaitu Jesusek odolak, hau da, gurutzerainoko eta heriotzarainoko bizi osoak? Ez “deabruaren” eskuetatik, baizik eta geure buruaren eta besteren morrontza guztietatik. Behartsuentzat justizia eta zapaldu guztientzat askatasuna iragarri zuen Jesusek, eta besoak gurutzean josirik dituenean ere horixe iragartzen du. Eta Jesusen iragarpena eta ahalegina gauzatzen hasiak direla aldarrikatzen du pazko-aldarriak.

 

6. Errutik erantzukizunera

Inork ez du ukatuko, gizakiak direla gizaki askoren gurutziltzaile, Jesusen gurutziltzaile gizakiak izan ziren bezalaxe. Gizakiak eta giza erakundeak, noski, gizakiek egiten dituztelarik erakundeak eta erakundeek gizakiak. Mundu zabaleko eta geure inguruko bertako miseria askoren zergatia bistan dago: gutxi batzuen gutizia. Eta askok galdu behar gutxik irabazteko. Gehiengo zabalak miserian, gutxiengo urri baten mesederako, merkataritzaren aldarean sakrifikaturik^[4]. Gizaki gizajoa, gurutziltzatua ez ezik gurutze-ezartzaile!

Gurutzean ageri zaigun salbamenak, biktimen eta borreroen solidario den Jainkoak, ez du inolaz ukatzen gizakiak eta giza erakundeek gurutzearekiko duten erantzukizuna. Alderantziz, Sanedrin eta inperio guztiak, Kaifas eta Pilato guztiak beren erantzukizunaren aurrez aurre jartzen ditu. Baina ez errua botaz eta zigorra ezarriz, egiten duten kalteaz jabearaziz eta ongile bihurtuz baizik.

Erruaren eta zigorraren ikuspegia zainetaraino barneratua daukagu. Teorian bai, zigorraren helburua gaizkilea onbideratzea eta bergizarteratzea dela esan ohi da ahoa betean. Baina gero: “Gaizkileari zigorra!”, “Bere larrutik ordain dezala!”, “Kartzelan ustel dadila!”, eta horrelakoak. Mendeku-oihuak. Eta gure gizarte ustez hain modernoan, ez dakit zigorraren ikuspegi hori ez ote den indartzen ari (ez dago ETAko presoei buruz esaten dutena eta egiten ari direna ikusi besterik).

Ez da hori Jesus gurutziltzatuaren, Jainkoaren, logika. Jainkoari ez zaio axola errudun garen ala ez, kaltegile garenok ongile bihurtzea baizik. Ez zaio axola gizakiaren errua, gizakiaren eta erakundeen erantzukizuna baizik, hau da: egiten duten kalteaz oharturik, izan daitezela onerako gauza. Geure buruaren eta besteren biktima eta borrero gara guztiok. Zenbateraino biktima eta zenbateraino borrero? Ez dakit. Eta borrero garenean, geure borondatez eta erabakiz ote gara borrero, geure erruz? Ez dakit. “Errua” hitz potoloegia da agian, eta nolanahi ere iluna. Errudun sentitzen gara, bai, mila modutara. Baina gauza bat da psikologikoki “errudun” sentitzea eta beste gauza bat, moralki eta teologikoki errudun izatea. Hori bai, mila kalte egiten diogu geure buruari eta besteri, eta horrela Jainkoari berari. Jakinaren gainean eta nahita egiten ote dugu kalte? Errudun ote gara? Ez dakit. “Nahi dudan ongia ez dut egiten, eta nahi ez dudan gaizkia egiten dut”, esaten du Paulok (Erm 7,19), eta bikain asko adierazten bakoitzak geuregan sumatzen duguna. Unamunoren Abel Sánchez eleberriko protagonistak dioen bezala, badirudi askotan aingeru goardakoak ez, baizik eta “deabru goardakoak” garamatzala eskutik. Kalterako, gutiziarako, bekaizkeriarako, ikusiezinerako joera beltz bat badaramagu barnean. Zauriturik jaiotzen gara, eta zauria sendatuz ordez, gaiztotuz doakigu askotan, eta zorna dario. Eta hortik datoz munduko hainbat zoritxar^[5].

Areago: Jainkoak ez gaitu inoiz errudun ikusten, Norwich-eko Juliana mistika handiak behin eta berriro dioen bezala. Zauriturik ikusten gaitu, eta sendatu egin nahi gaitu. Geure buruarekiko eta besterekiko kaltegile ikusten gaitu, eta ongile bihurtu nahi gaitu. Eta horrela, Jainkoak ez du gure erantzukizuna ezertan murrizten, eta bai, alderantziz, erantzukizunerako gaiago bihurtzen. Erru-sentipenak aisa eramaten du pertsona bere baitan sartzera, ixtera, eta bere baitan itotzera. Jainkoak erru-sentipenaren zama arintzen digu, arnasa eta konfiantza ematen, eta hori, hain zuzen ere, egiten dugun kalteaz jabeturik, ongi egiteko gauza izan gaitezen. Errugabe aitortzen gaitu, ongileago gaitezen.

Geure buruarentzat eta besterentzat hainbat oinazeren eragile ikusten gaituelarik, Jainkoak eztiki esaten digu: “Ene seme, ene alaba maitea, zarena zarela, mesedez, ez zaitez larritu. Zu ez zara errudun. Errua eta zauria ez dira zure izatearen lehen eta azken muin. Onerako egina zara, eta onerako gauza. Beraz, gaitza ez da azken egia, eta ez du azken hitza izango. Injustizia eta oinazea ez dira izadian, gizadian, gizakiarengan nagusi, eta ez dira nagusituko. Ez zaude bakarrik. Maitatua zara. Barkatua zara beti, beti. Eta, horregatik hain zuzen, ontasuna nagusituko da zuregan gaiztakeria guztien gainetik, maitasuna gaiztakeria guztien gainetik. Jaiki eta zoaz beraz, on egitera, onerako egina baitzara eta hoberako gauza!”

Jesus gurutziltzatuagan Jainkoa horrela mintzo zaigulakoan ausartzen gara kristauok, begiak zabalik eta adimena erne, izadi sarraskituari begiratu eta esatera: “Ene arreba, ene ahizpa izadia, salbatua zaude eta salbatua izango zara”. Ausartzen gara, gizadi zapaldu, oinazetu, umiliatuari begiratu eta esatera: “Oi gizadi sufritua, oi oinazedun gizaki maitea, salbatua zaude eta salbatua izango zara!”. Ausartzen gara geure buruari, geure gorputz minduari eta arima saminari begiratu eta esatera: “Ez beldurtu, ez larritu, ez zaude bakarrik. Jainkoa zurekin dago eta, beraz, salbatua zaude, ez duzu ezer falta. Jainkoa zurekin dago eta, beraz, zeure buruaren eta munduaren salbatzaile izan zaitezke”.

(Hemen 2 [2004], apirila-ekaina, 31-42 or.)

1. Gai hauen inguruan, ik: V. Ayel, ¿Qué significa “salvación cristiana”?, Sal Terrae, Santander 1980; K. Rahner, “Redención”, in Sacramentum Mundi V, Herder, Bartzelona 1974, 758-776 orr.; E. Schillebeeckx, Cristo y los cristianos. Gracia y liberación, Cristiandad, Madril 1982, 727-821 orr.; B. Sesboüé, Jesucristo, el único mediador. Ensayo sobre la redención y la salvación, Ed. Secretariado Trinitario, Salamanka 1990; D. Wiederkehr, Fe, redención, liberación, Ed. Paulinas, Madril 1979; L. Boff, Jesucristo y la liberación del hombre, Cristiandad, Madril 1987, 364-404 orr.; J. Moingt, El hombre que venía de Dios, Desclée de Brouwer, Bilbao 1995, II. liburukia, 89-131 eta 183-208 orr.; J. Sobrino, Jesucristo liberador. Lectura histórico-teológica, Trotta, Madril 1991, 281-342 orr.; J. Arregi, Nazareteko Jesus. Zer gizaki? Zer Jainko?, Deustuko Unibertsitatea, Bilbao 2000, 277-292 orr. ↑

2. Ik. A.Torres Queiruga, Repensar la resurrección. La diferencia cristiana en la continuidad de las religiones y de la cultura, Trotta, Madril 2003; J. Arregi, Nazareteko Jesus. Zer gizaki? Zer Jainko?, o.c., 293-325 orr. ↑

3. Sufrimenduaren eta odolaren lilura pornografikoa batetik, eta sakrifizioaren eta espiazioaren teologia zaharkitua bestetik: horra zer den tamalgarriena, besteak beste, Mel Gibsonen filmean (“La Pasión de Cristo”). Espiazioaren logika odoltsu eta gordin horretan “logikoa” da, bestalde, gizonezkoaren odola begiratu izana salbagarri edo espiatzaile bezala, ez emakumearen odola: “gizonezkoaren odol garbia salbagarri, emakumearen odol “zikina” ezertarako ez”. Kristau-historian ez da falta horrelako eta bestelako irainik emakumearen aurka. ↑

4. Ik. H. Assmann, Economía y religión, DEI, San José 1994. Sakrifizioaren logikak, erlijioan ez ezik, politikan eta ekonomian ere nabarmen funtzionatzen du: ik. F. J. Hinkelammert, Sacrificios humanos y sociedad occidental, DEI, San José 1991. ↑

5. Halere, ez dago esaterik munduko zoritxar guztiak giza gaiztakeriaren ondorio direnik. Lurrikara eta uholde eta gaixotasun asko ez ditu inoren gaiztakeriak eragin. Are gutxiago, noski, Jainkoaren gaiztakeriak: ez dago esaterik, gaitza Jainkoaren zigorra denik (Jainko zigortzaile batengan nola sinetsi?); eta ez dago esaterik, Jainkoak gaitza “zerbaitetarako” baimentzen duela, nahiz eta guk zertarako jakin ez (urtean 30 milioi haur “zerbaitetarako” goseak hiltzen utziko lituzkeen Jainko batengan nola sinetsi? Irango, Marokoko eta abarreko lurrikaretan dozenaka mila lagun “zerbaitetarako” hiltzen utzi bide dituen Jainkoarengan nola sinetsi?). Zergatik dira? Ez dakigu. Eta mutu gelditzea hobe, esplikazio okerrak ematea baino, hau da, Jainkoaren zigorra, baimena eta horrelakoak aipatzea baino ( ik. J.A. Estrada, La imposible teodicea. La crisis de la fe en Dios, Trotta, Madril 1997; A. Gesché, Dios para pensar I. El mal. El hombre, Sígueme, Salamanka 1995). Gaitzaren aurrean, alferrik saiatuko gara zergatik den esplikatzen; gaitzari aurre egiten, besterekiko solidaritatez eta Jainkoarenganako esperantzaz sufritzen saitu behar genuke. Horixe egin zuen Jesusek bere bizitzan eta gurutzean. ↑