JAINKOARI ESKE OTOITZ?

Jainkoari eskatzeak zentzurik ba ote du? Galdera hutsak min eman diezaioke zenbaiti, eta barkamena eskatzen diot aurrez. Orrialdetxo hauen hasiera-hasieratik esan nahi diot: otoitzean sinestean dut, guztiz beharrezko deritzat otoitzari, otoitzik gabe ez dago federik, eta areago esango nuke, otoitzik gabe ez dago bizirik. Bizia bera otoitza da hondorik hondoenean. Otoitzaren gisan ari da isurtzen Jainkoaren aurrean, eta Jainkoaren baitatik Jainkoaren baitara, gure bizi-arnasa eta den ororen arnasa.

Baina otoitza ez da eskea bakarrik. Otoitza ez da batik bat eskea. Eta zilegi bekit gordinago galdetzea: on guztia den Jainkoari, den on guztia ematen ari zaigun Jainkoari eske jarduteak zentzurik ba ote du?

Arantzazun ari naiz lerro hauek idazten, Andre Mariaren Bederatziurrenean. Goizetik gauera otoitzean ari da eliza bete aitona-amona on, urtez eta nekez eta fedez mukuru. Erromes, bidari, otoizlari dira. Beharrak eta konfiantzak dakartza, eta atergabeko otoitz isil eta ozen bihurturik daukate Arantzazu osoa.

Kanpotik begira, badirudi etengabeko eskari luzea dela Arantzazuko otoitza. Eta askori sor lekioke galdera: “Guri entzuteko eta emateko hainbat eskeren beharrik ba ote du Arantzazuko Amak? Zer esanik ez, Jainko Aita-Amak…” Badakit galdera horri nola erantzun behar zaion: “Jainkoak ez du behar, baina guk bai; Arantzazuko erromes onak ez datoz euren saminak eta desirak Jainkoari jakinaraztera, barruko samin eta desira guztiak Jainkoaren aurrean hustera baizik; ez datoz Jainkoa biguntzera, euren barrena Aita-Amaren altzoan gozatzera baizik. Eta hori ona da”.

Bai noski, ona da. Baina, erantzun zuzena hori izanik, zergatik ez du gure otoitzeko hizkerak hori hobeto adierazten? Eta ez ote genuke hobeto adieraziko, geure otoitzari eskeko hizkera kenduko bagenio? Erantzun tinkoa ematera baino, galderaren zergatiak azaltzera datoz orrialdetxo hauek^[1].

 

1. Otoitza ez da eskea (bakarrik)

 

Jainkoaren irudi guztiz dorpea daramagu erraietan itsatsia: “Jaun goikoa”, munduaren gain edo guregandik aparte dagoen Jaun ahalguztiduna, nahi duenean nahi duena egiten duena, nahi duenean entzun eta nahi ez duenean ez, nahi duenean eman eta nahi ez duenean ez, nahi duenean barkatu eta nahi ez duenean ez, nahi duena aukeratu eta nahi duena ez. Mendeak eta mendeak daramatzagu, edo milurtekoak eta milurtekoak, horrelako Jainko bati otoitzean.

Eta jakina, ulertzekoa da horrelako Jainko batengana eske hurbiltzea, Jainko horri eskatuz otoitz egitea: ogi eske, osasun eske, bake eske, zorion eske, pazientzia eske, maitasun eske, askatasun eske, erruki eske, barkamen eske, Espiritu Santuaren eske, betiko salbamenaren eske. Erabiltzen ditugun otoitz-testu gehienak eskari gisa eginak dira. “Egin dezagun otoitz” entzuten dugun bakoitzean, ia seguru da eskari bat datorrela ondoren. Otoitz hitzak berak eskea dakarkigu aurrena gogora, otoitz egitea eta eskatzea funtsean bat balira bezala.

Ez dira bat. Ez dut esango oraindik ez behintzat , otoitzean ez dela eskerako tokirik, edo eskea ez dela egiazko otoitza. Baina esan dezadan dagoeneko, eta hau behintzat ez dit inork ukatuko: eskea baino gehiago da otoitza; otoitza ez da batik bat eskea. Maite gaituenaren eta maite dugunaren ondoan gozo-gozo gaudenean, ez diogu jarduten eskatu eta eskatu. Ez dugu ezertan jardun beharrik. Aski da hantxe elkar gozatzea. Eta hitzak ez dira beharrezko, baina hitz-aspertuak ere ederrak izan ohi dira inoiz edo behin. Eta, isilean ere, bihotzak badaki hitz ederrak tarteka jaulkitzen, elkarren gozamenerako. Dena den, eskeak ez du horrelakoetan toki handirik izaten.

Eta Jainkoarekin bai? “Esklaboak bakarrik joan ohi dira ugazabengana erreguak eta erreklamazioak azaltzera, eta hortik aurrera nahiago dute ugazabengandik urruti egon”^[2]. Ez gara, ordea, Jainkoaren esklabo. Jainkoa ez da gure ugazaba larderiatsu eta apetatsu. Lagunik minenak baino neurrigabe gehiago maite gaitu. Aita-amarik amodiotsuena baino amodiotsuago da.

Otoitza ez da, beraz, lehenik eta behin, eskea, are gutxiago eskale-jardun aspergarria. Maite gaituen Maitasunaren ondoan arnasa hartzea, egotea, izatea da otoitza. Eta hitzak ongi etorri izan daitezke, baina hitzek biziaren esker ona, maitasunaren gorespena, arnasaren bakea adierazteko izango dira batik bat. Gure otoitzean eskea nagusi denean, ez ote axaleko otoitza denaren seinale, Jainkoaren lur handietan errotu gabe gaudenaren seinale?

2. Bibliako eske-otoitzak direla eta

 

Irakurleari aise gogora lekioke galdera: “Aizu, baina Bibliako otoitzak ere, esaterako Salmoak, ez al dira gehien bat eskekoak? Eta Biblia Jainkoaren hitza denez gero, ez al zaigu inon ez bezala hor erakusten nola otoitz egin?” Lehenengo-lehenengo erantzungo dizut: Biblia Jainkoaren hitza dela esateak ez du esan nahi dena dagoen horretan hitzez hitz hartu behar dugula. Ez du esan nahi duela 2000 urteko Jainkoaren irudiari bere horretan eutsi behar diogula. Biblian sarri eskatzen zaio Jainkoari juduen etsaiak jo eta akabatzeko, baina gaur ezin diegu hitz horiei esanahi hori eman. Etengabe berrirakurriz eta berrinterpretatuz bakarrik da Biblia Jainkoaren hitz, eta Bibliako otoitzak egiazko otoitz.

Hori batetik. Eta bestetik esango dizut: ez dezazula uste Biblian eske-otoitza dela garrantzitsuena. Zoaz Salmoetara. Irakur itzazu HEMENeko zenbaki honetan bertan Benoît-Marie Solabarrietak idazten dituen orrialde ederrak. Eskea bezain garrantzitsu, edo garrantzitsuago, dira beste otoitz-motak: izadia eta historia ospatzen duten otoitzak, bizipoza adierazten duten gorespenezko gorazarreak, samin eta negar guztiak isurtzen dituzten aiene-otoitzak… Eta datutxo bat, ezer esan nahi badu: lehen bi salmoak eta azkeneko zazpiak ez dira eske-otoitzak. Otoitza ez da eskean hasten, ez eskean burutzen.

Itun Berrira bagatoz, are nabarmenago ageri da. Itun Berriko otoitzik gehienak ez dira eskekoak: Mariaren kantika (Lukas 1,47-55: “Jaunaren handitasuna dut goresten”), Zakariasen kantika (Lukas 1,68-79: “Bedeinkatua Jauna, Israelen Jainkoa”), Simeonen kantika (Lukas 2,29-32: “Orain bai, Jauna, zeuk hitz eman bezala”), eta Pauloren gutunetako zein Apokalipsi liburuko zenbait gorazarre…

Eta erreparatu Jesusi. Behin eta berriro ageri zaigu, noski, Jainkoari eske, gainerako juduek egin ohi zuten bezala; “Jaun goikoa” zen Jainkoa Jesusentzat ere, juduentzat bezala. Baina Jesusen otoitza ez da beti eskea. Alderantziz, eskerrak emanez otoitz egiteko joera nabari zaio: “Goresten zaitut, Aita, zeru-lurren Jauna, gauza hauek jakintsu eta ikasiei ezkutatu dizkiezulako eta jende xumerari agertu. Bai, Aita, goretsia zu, horixe izan baituzu gogoko” (Mateo 11,25). Eskean ere badaki, heriotza aurreko trantze larrian bereziki: “Ene Aita, ahal bada, urrun ezazu niregandik edari samin hau” (Mateo 26,39); eta eskean erakutsi zigun: “Eskatu, eta emango dizue Jainkoak” (Mateo 7,7); “Otoitzean sinesmenez eskatzen duzuen edozer gauza lortuko duzue” (Mateo 21,22). Eta Gure Aita erakutsi zigun, otoitzerako eredu, eta eske-otoitza da burutik burura. Burutik burura? Agian ez. Aita (Aitatxo) esanez hasten da Gure Aita, hau da: maitasun samurra eta konfiantza sakona aitortuz, eta horixe da otoitzaren funtsa, horixe Gure Aitaren beraren muina; hasierako Aitak ematen dio otoitz osoari barne-giroa eta benetako zentzua^[3].

Baina ez ote dira eske-otoitzerako dei beroa Jesusen harako parabola haiek: adiskidearengana gauez ogi eske doanarena (Lukas 11,5-8) eta jardunaren poderioz epaileak jaramon egitea lortzen duen alargunarena (Lukas 18,1-8)? Egia esan, eskerako baino konfiantzarako dei dira parabola horiek. Ez dute erakusten nola egin otoitz, nolako konfiantzaz otoitz egin baizik. Jainkoa etengabe dena ematen ari delako uste sendoa da Jesusen otoitzaren sustraia.

Eta ezin argiago eta espresuki esan zigun hori hitz gogoangarri haietan: “Otoitz egitean, ez ari esan eta esan, jentilek ohi duten bezala, uste baitute beren hitz-jarioari esker entzungo diela Jainkoak. Ez izan horien antzeko, bai baitaki zuen Aitak zeren beharra duzuen, zuek eskatu baino lehen” (Mt 6,7-8). Badaki. Jainkoak badakiela jakitea eta Jainkoa duen guztia etengabe ematen ari dela aitortzea: horra zer den otoitzerako inportanteena Jesusen ikuspegitik. Beraz, azken batean, alferrik da eskatzea. Jesus ez da horretaraino iritsi, baina esan gabe bezala doa: “Jainkoak badaki, eta duen guztia ematen ari zaizue etengabe. Ez jardun, beraz, eskatu eta eskatu”.

Txatal horien jarraian dator, hain zuzen, Gure Aita. Beraz, lehentxeago esan dudan bezala, hitzik eta eskerik behar ez duen oinarrizko konfiantza xaloa da garrantzizkoena Gure Aita otoitz gorenean. Eta edozein otoitzetan.

Zertan ematen zituen Jesusek gau osoak mendian otoitzean (Lukas 6,12), Jainkoaren misterio hurbil eta gozoan “egoten” baizik, bere burua Jainkoarengan murgilduz, bere burua eta mezua konfiantzan onduz?

3. Zenbat eske-otoitz zentzugabe!

Beraz, eskea baino gehiago da otoitza. Eta gehiago ere esan daiteke: eskea bera ez da otoitzaren funtsa.

Baina goazen aurreraxeago. Ez dut esango eske-otoitzak zentzugabeak direla, baina ausartzen naiz esatera, Jainkoari zuzentzen dizkiogun eskari asko zentzugabeak direla berez. Eta ez hori bakarrik. Esatera ausartzen naiz, Jainkoari zuzentzen dizkiogun eskari guztien egiazko zentzua ez datzala eskean bertan, eskearen bidez adierazten den jarreran baizik: geure funtsezko behartasunaren aitorpena, Jainkoaren besoetan ongi gaudelako sentipena, geure buruarekiko fedea, elkarren ardura, etorkizunerako itxaropena, gertatuko dena gertatuko delarik ere beti Jainkoarengan izango garen edo Jainkoa beti gurekin izango den ziurtasuna. Horra zer den gure eske guztietan egiazki funtsezko. Eta ausartuko naiz esatera, eskaera baino hizkera egokiagoak badirela jarrera horiek adierazteko. Horretara iritsi nahi nuke.

Urrutiegi noala iritziko dio askok. Akaso bai. Baina horrelako galderak sortzeak ez dio fedeari kalterik egiten. Ez dira, bestalde, neure burutik alferrik eta debalde ateratzen ditudan galderak. Sinestun eta agnostiko askoren ahotan dabiltzan galderak dira. Edonori datozkio gogora, Jainkoaz eta otoitzaz pentsatzen hasi orduko. Mundu-ikuskerarekin batera, Jainkoaren irudia ere arras ari zaigu aldatzen, eta ez dugu horren damurik. Jainkoaren irudiarekin batera, eske-otoitzaren zentzua errotik ari zaigu aldatzen, eta otoitzaren onerako izan daiteke. Gaurko kulturan fededun izan nahi dugun askori ezinbesteko gerta dakiguke geure otoitz-hizkera ere Jainko-irudiarekin batera berritzea.

Begien bistakoa da, Jainkoari zuzentzen dizkiogun hainbat eskarik ez dutela ez buru ez hanka. Al Kaedaren aurka laguntza eske egiten du otoitz Bushek, eta Bushen aurka laguntza eske Ben Laden-ek: zeini egin behar ote dio, bada, jaramon Jainkoak, Jainkoa bat baita? Jainkoa ez ahal da izango ez batarena ez bestearena, eta ez ahal dio jaramon egingo ez batari ez besteari! Askoz ere hurbilago eta apalago, Jainkoari euri eske ari zaizkio batzuk, eta aldi berean eguzki eske beste batzuk leku bererako: zeinen beharrak hobetsiko ote ditu Jainkoak? Iloba gazteak oposaketak atera ditzan otoitz sutsuan ari da amona, baina hura bezain sutsu ari da beste amona bat lan-postua beste batentzat izan dadin Jainko berari eske eta eske. Gizakiok oparotasun eske ari gatzaizkio Jainkoari, eta itsasoko arrainek ezer eskatzekotan gizakien kopurua murritz dezan eskatuko liokete Jainkoari…, euren itsasoan lasai bizitzen utz diezaiegun… Ez du merezi jarraitzea. Gogoa ematen du oihu egiteko: “Zeuen eskari zoro horiekin, ez ezazue Jainkoa gogaitarazi, Jainkoarren! Eta egin ezazue otoitz beste modu batean!”^[4].

Aipaturiko adibideak bezain nabarmen ez, noski, baina gure eguneroko hainbat eske-otoitz arrunt ere arazoz josiak ageri zaizkigu, hurbiletik begiratuz gero. Meza bakoitzean, hasieratik amaierara, dozenaren bat aldiz eskatzen diogu Jainkoari errukia edo barkamena: “Erruki, Jauna!”, diogu behin eta berriz. Iruditzen zait, mezatara ikusmiran etorri den fedegabe batek esango lukeela^[5]: “Zer ote da hainbeste erruki-eske ari zaizkion Jainko hori? Hain haserre eta gogor ote da?” Gramatikak bere legeak ditu: “Erruki, Jauna” esate hutsez, Jaunak errukia uka dezakeela adierazten da. Jainkoa, ordea, etengabe isurtzen ari den errukia da. Beraz, errukia eskatzeak Jainkoaren izaera estaltzen du. Hobe genuke mezatakoan dozena bat aldiz eta gehiagotan esango bagenu: “Jauna, errukia zara!”.

Halatsu gertatzen da gure eskari bakoitzean, errepika gisa, esaten dugunean: “Entzun, arren, Jauna!” edo “Entzun, Jauna, eskatzen dizugu” edo “Entzun, Jauna, gure eskaria”. Hain entzungor ote da Jainkoa, edo hainbat zalantza ote dugu entzungo ote gaituen? Esan behar, tronu altu batean eserita bekozko ilunez dagoen Jainko bati ari garela otoi eta arren, apal eta burumakur… Ez genioke horrela jardungo aitari, amari, adiskide on bati. Seme gaixoaren ohe-buruan eserita, eskuaz kopeta amultsuki igurzten dion amari ez lioke inork esango: “Entzun iezaiozu semeari, erruki zakizkio”^[6].

Eta Jainkoari bai? Amarik gupidatsuenari seme gaixoaz gupida izateko edo semeari entzuteko eskatzeak zentzurik ez badu, are gutxiago Jainkoari erruki arrenka eta eske jarduteak, eta zer esanik ez Mariari eskatzeak erregu diezaiola Jainkoari gutaz erruki dadin, Maria Jainkoa baino errukiorrago balitz bezala… Jainkoa ez da tronu gorenean eserita dagoen diktadore zekena. Ez gaitu azpian nahi. Ez gaitu burumakur nahi. Ez gaitu bular joka nahi. Ez gaitu esklabo nahi. Lasai eta xalo nahi gaitu, zutik eta libre. Gurekin dago, etengabe esaten digula: “Bedeinkatua zara, graziaz betea zara, zurekin nago, zurekin naiz, zuretzat naiz”. Geure lurreko eta geure antzeko amari, aitari, lagunari jardungo ez geniokeen moduan, ez diezaiogun jardun Jainkoari. Pena emango genioke, nolabait esateko. Kalte handia egiten diogu geure buruari horrelako Jainko-irudiaz.

4. Dena ematen ari den Jainkoari eskatu?

Eman dezagun beste urrats bat eske-otoitzari buruzko gogoeta kritiko honetan. Era guztietako eske-otoitzak hartuko ditut oraingoan, eta muturreraino eramango dut galdera: egoki ote da Jainkoari ezer eskatzea?

Ez dut inondik eta inolaz esango, Jainkoari eskean otoitz egiten diotenen otoitza ez dela egiazkoa. Daitezkeen fededunik handienak izan daitezke. Daitekeen otoitzik aratzena eta sakonena izan daiteke. Baina fedea eta otoitza adierazteko hizkeraz ari naiz hemen, ez hizkera horrek azpian eraman dezakeen zentzu gordeaz. Hizkeraren beraren zentzuaz ari naiz, ez hiztunaren sakoneko bizipenaz. Beraz, Jainkoarekin eske-hizkera baliatzeak zentzurik ba ote duen galdetzen dut. Jakinik, hori bai, fede-bizipena eta hizkera ez direla inoiz bat, sakoneko otoitza eta azaleko adierazpidea ez direla berdin. Azken azkenean, hitzak ez du askotan esan nahi lukeena esaten: esaten duena eta esan nahi lukeena ez dira askotan bat. Eta erlijioaren arloan gertatzen da hori inon baino gehiago, fedea hitz bihurtzen denean.

Beraz, hizkeraren mailan egoki ote da Jainkoari zerbait eskatzea? “Jauna, egizu gaixoak senda daitezela. Egizu, Afrikan gosea desager dadila. Egizu, Palestinan, Afganistanen, Kongon zuzenbidezko bakea lora dadila. Egizu, gure herrian bakea eta oinarrizko adostasun politikoa lor ditzagula. Egizu, etorkinek gure artean duintasuna berreskura dezatela. Egizu, etsaiak adiskide daitezela, konpondu ezinik bizi diren bikoteak konpon daitezela…” Zerrendak azkenik ez luke, munduko premiek bezalaxe.

Eta arazoa ez da funtsean batere aldatzen, “kanpoko egoerak” aldatzeko eskatu beharrean, “geure burua” aldatzeko eskatzen diogunean Jainkoari, eskari-formulak zertxobait biguntze aldera edo: “Jauna, egizu saia gaitezela gosearen, gerraren, etorkinen arazoa konpontzen. Emaguzu ugari zeure Espiritua, eta egizu izan gaitezela bihotz zabaleko, fede sutsuko, itxaropen handiko…”. Modernoxeago dirudi, baina lehenean gaude.

Horrela otoitz eginez gero, badirudi hizkera-mailan derrigor dirudi, eskatzen diren gauza guztiak Jainkoaren esku daudela. Jainkoaren esku ez baleude, hari eske jarduteak zentzurik ez luke. Jainkoak erabakitzen bide du, ordea, gure desirak konplituko dituen ala ez. Zergatik ez dira, beraz, gaixoak sendatzen, gosea asetzen, etsaiak konpontzen, bakea lortzen? Edo zergatik ez gaitu maitekor, adeitsu, eskuzabal, saiatuago eta konprometituago egiten? Jainkoak zerbaitegatik nahi ez duelako izango da: edo ongi eskatzen ez dugulako, edo komeni ez zaigulako, edo gure eroapena frogatu nahi duelako… edo auskalo^[7].

Guk ez dakigu zergatik, baina Jainkoak bai eta, bere gain egon arren, ez ditu gure eskariak betetzen. Berak nahi duenean bideratuko ditu gure arazo guztiak, eta bien bitartean eskean jarraituko dugu…

Milaka urtetan funtzionatu du eskema honek, nahi duenean nahi duena egiten duen Jainko ahalguztidunaren irudiak. Oraindik ere eskema eta irudi horiek funtzionatzen dute kristau gehienengan. Baina hara, beste askorentzat ez du balio jada. Niretzat ere ez du balio. Baina Jainkoarengan sinetsi nahi dugu, bizi nahi dugun bezalaxe. Eta otoitz egin nahi dugu, arnasa hartu nahi dugun bezalaxe. Baina ezin dugu sinetsi munduko ezbehar guztien giltza bere esku duen Jainko ahalguztidun apetatsu batengan. Ezin dugu sinetsi nahi duena zoriontsu eta nahi duena zoritxarreko egiten duen Jainko batengan. Ezin dugu sinetsi nahi duen gaixoa sendatzen eta nahi duena beti eri uzten edo hilarazten duen Jainko batengan^[8].

Horrelako Jainkoarengan ezin dugu sinetsi. Eta eskale beharko gintuzkeen Jainko bati ezin diogu otoitz egin. Harrokeria ote? Ez ditzagun gauzak nahastu: uste dut, harrokeria berdin-berdin izan daitekeela “Jaun goiko ahalguztidun guratsu” bati otoitz egiten dionarengan zein egin ezin dionarengan. Hemen kontua zera da: zein Jainko-irudi, hizkera eta eskema gertatzen zaizkigun sinesgarri, eta otoitzean erabilgarri.

Itsasoko uretan bilduta zaudenean, ez diozu itsasoari esango: “Bildu nazazu uretan”. Oparo darion iturri baten ondoan eserita zaudela, ez diozu iturriari esango: “Emadazu edatera”. Su ondoan epel-epel zaudenean, ez diozu suari esango: “Bero nazazu”. Begiak osorik zuretzat dituen eta maiteki begira daukazun adiskide minari ez diozu esango: “Begira nazazu begi onez”. Zurekin negarrez ari den adiskideari ez diozu esango: “Gupida zaitez nitaz”. Haurra eskutik daraman aitari ez dio haurrak esango: “Emadazu eskua”.

Guztiarekin ere, eskari horiek… tira, uler daitezke nolabait, adiskiderik nahiz aitarik nahiz amarik onena ere ez baita inoiz erabat seguru. Gizakiaren mugak. Pertsona izatearen mugak. Zer zentzu izan dezake, ordea, Jainkoari eske ari izateak, Jainkoa beti eta guztiei den eta ahal duen guztia ematen ari baitzaie? Ez diezazkiogun Jainkoari gizakiaren mugak erantsi, idolo trakets bihurtuko baikenuke geure buruaren kalterako.

Laburbilduz, esango nuke: ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak Jainkoak gure premien berri izan dezan. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak Jainkoaren borondatea edo jarrera alda dadin. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak gutaz erruki dadin. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak entzun gaitzan. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak mundua konpon dezan. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak gaixoak senda ditzan. Ez du zentzurik Jainkoari eskatzeak hobeak egin gaitzan. Horretan guztian ari da, gehiago ezinean. Azken batean, hor dago eske-otoitzaren gakoa. Eskaerazko hizkeraren zentzua esan nahi dut, ez eskatzen ari denaren bizipena, barne-asmoa (geroxeago itzuliko naiz horretara).

Jabetzen naiz, hau guztia gehiegizko gertatuko zaiola askori, eta neure buruari galdetzen diot ez ote den logika zurrunegia. Ez, Jainkoarekiko harremana ez da logika estu batean kabitzen. Baina eskaerazko hizkerarena ere logika estuegia da, eta Jainkoaren irudia gizakiaganantz makurtzen du. Eskearen gramatikak okerbidera garamatza, nahi eta nahi ez. Eskearen formulak bazter utzita, berriz, otoitzak ez du ezer galtzen, eta asko irabaz dezake. Besteak beste, gaurko sinesgarritasun eta koherentzia gehiago irabaz dezake. Eta hitzak sinesgarritasuna eta koherentzia eskatzen du beti, baita otoitzerakoan ere. Bestela isildu, baita otoitzerako ere…

 

5. Eskatuz dioguna bestela esan

Arestian esan dut, eta berriro diot: eske-hizkeraz baliatuz otoitz-bizipenik bikainenera iritsi dira hainbat eta hainbat fededun. Egun hauetan Arantzazuko aitona-amonei begiratu besterik ez dago. Teologia gutxi dakite, baina bizitzaz eta fedeaz asko. Eta ez natzaie ni esaten hasiko hobe luketela Jainkoari eskatzeari utzi. Jarrai bezate otoitzean dakiten bezala, bizitza eta itxaropena onduz.

Baina bere otoitzeko hizkerarekin zalantzak dituenari edo otoitzaz gogoeta egin nahiko lukeenari argi eta garbi esango diot: Jainkoari eskaera gisa esaten diogun guztia esan diezaiokegu beste modu batera, eta hobe genuke horretara jo. Gure irudimen pertsonal nahiz kolektiboan mendeak eta milurtekoak daramatzan Jainko-irudia ari da aldatzen, eta hitz berriak behar ditugu otoitzerako ere.

Badakit objekzioak ez direla faltako: “Eskea ezinbestekoa du fededunak esango du norbaitek, funtsezko giza bizipenak eta fede-bizipenak adierazten baititu Jainkoari zuzenduriko eskariak: geure behartasuna, geure konfiantza, beste guztiekiko elkartasuna…”. Nik esan nahi nioke: ados naiz, horiek dira eske-otoitzaren egiazko muina, baina funtsezko giza bizipen eta fede-bizipen horiek denak adieraz genitzake, eta egokiago adierazi ere, Jainkoari bestela otoitz eginez.

Adibidez:

1) Geure oinarrizko behartasuna, premiatsu izatea, mugatasun gaindiezina aitortu nahi al dizkiogu Jainkoari? Esan diezaiogun, esate baterako: “Oi zu, izaki guztion eta bizidun guztion Jainkoa! Gure premiek ez dute konturik. Baina ez gaude bakarrik. Zuregan gara gu, eta guregan zara zu, garenetik izango garenera etengabe eraginez. Nahi eta ezinean josita sentitzen dugu sarri geure burua. Baina geure nahi eta ezin guztietan lagun zaitugu, eta ez dugu etsiko. Dena behar dugu, baina aski zaitugu”.

2) Geure konfiantza hauskor eta irmoa aitortu nahi al diogu Jainkoari? Esan geniezaioke: “Oi gure Jainkoa, oi maitasun ezti eta beroa, oi maitale atsegin eta hurbila! Oi gure hitz guztien bermea, gure promes guztien erroa, gure desira guztien zerumuga, gure ur guztien iturrama eta itsasoa! Oi gure bidaide eta oinazekidea! Geure argi eta guztietan, geure gailur eta leize guztietan, zure eskutik goaz. Ez dakigu bihar zer datorkigun, baina datorrena datorkigula zure errukiak eutsiko digu tente”.

3) “Egizu otoitz nire alde” esan digutenei eta estuasunean direnei lagundu nahi al diegu Jainkoari otoitz eginez? Esan geniezaioke: “Oi Jainko, elkartasunezko misterio eraginkor hori! Maite ditugun guztiak, gure beharrean diren guztiak, izadi handiko izaki guztiak dakartzagu gogora maiteki, haien poz eta nekeak geure eginez. Zure gogoan elkartzen gara lehengo, oraingo eta geroko izakiok oro, elkarren senide. Zure oroitzapenean oroitzen gara haietaz maiteki. Zure arnasa ongilea bidaltzen diegu guztiei, zoriontsu daitezen”.

Adibide batzuk besterik ez dira. Betoz fededun poetak, otoizlariak Jainkoari esateko duen guztia eskerik gabe adieraziko duten otoitz ederrak egitera. Betoz fededun poetak gure liturgiako hizkera berritzera, Jainko sinesgarriari modu sinesgarrian hitz egiten laguntzera.

6. Jainkoaren izaten utzi

Jainkoa on hutsa eta on guztia da, on den guztia eta guztiz ona. On ororen iturburua, eta helburuko on betea. Sinesten dut, iturburu horretatik helburu horretara bidean garela izaki guztiok, eta Jainkoa dugula guztiok bidelagun eta oinazekide. Sinesten dut Jainkoaren maitasuna ahalguztiduna dela, eta horregatik dela gure oinazekide eta, beraz, iritsiko garela on betearen helburura.

Konfiantza horrek egiten gaitu geure ahulezian sendo. Konfiantzak egiten gaitu, hain hauskorrak izanik, edozeri aurre egiteko gauza. Konfiantzak bihurtzen gaitu, hain erorkorrak izanik, zutik irauteko gai. Konfiantzak ematen digu, hain beldurtiak izanik, besteei laguntzeko adore. Konfiantzak garamatza geuregan sinestera eta besteei esku ematera, Jainkoa guztia guztietan izan dadin lagunduz.

Izaki guztion bidaide eta oinazekide denari ez daukagu ezer eskatu beharrik. Berarekin goaz, berarengan gara arnasa berean, solas berean, antsi eta desira berean. Eta bidean aurrera Jainkoaren arnasa arnastea, Jainkoaren solaskide izatea, Jainkoaren desiraz desiratzea, Jainkoaren eraginari uztea, Jainkoarengan murgiltzea, Jainkoaren nahi eraginkor eta ongilea gure bizitzan egiaztatzen saiatzea, Jainkoari Jainko izaten uztea, Jainkoari guregan izaten laguntzea: horra gure otoitza.

Jesusek eskari-moldean erakutsi zigun Gure Aita, eta dagoen bezala esaten jarrai dezakegu, noski. Baina iruditzen zait, Jesusek ez lukeela gaizki hartuko bere otoitza bestelako moldez gaurkotzen saiatzea. Esate baterako:

Gure Aita-Ama, zeru eta lurrekoa,

zu ezagutzea ona da,

zure boterea askatzailea,

zure nahia zeru-lurrak berritzea.

Horretarako, eguneroko ogia behar dugu eta zor diogu elkarri,

eta batak besteari egiten dizkiogun zauriak sendatu nahi ditugu, zuk bezala,

etsipenean inoiz erori gabe,

gaitz guztietatik libre izango garen arte.

7. “Jainkoa guri eske”

Geure otoitzean ez dugu, beraz, Jainkoari ezer eskatu beharrik, den eta ahal duen guztia ari baitzaigu ematen, gehiago ezinean bezala.

Eskatzekotan, geure buruari eskatu behar diogu: “Sinets ezazu zeure baitan Jainkoak sinesten duen bezala. Izan zaitez zeure buruaren lagun, Jainkoa zure lagun den bezala. Maita ezazu lagun hurkoa, Jainkoak maite duen bezala. Zaindu ezazu izaki oro, Jainkoak zaintzen duen bezala”.

Eskatzekotan, elkarri eskatu behar genioke: º^[9]“Har ezazu Jainkoa. Har ezazu Jainkoaren Espiritu eraberritzailea. Har ezazu Jainkoaren maitasuna, askatasuna, elkartasuna. Har ezazu izaki guztientzat den Jainkoaren zorion betea”.

Eta azken batean, eskatzekotan, Jainkoa ari zaigu guztioi eske: “Ez izan beldurrik. Jaiki eta jarrai. Izan zaitezte zoriontsu. Izan zaitezte senide. Izan zaitezte lur berri eta zeru berriaren egile. Zuen loturak nire lotura dira. Zuen intzirietan neu ari naiz intzirika (Erromatarrei 8,26). Har nazazue. Atean nauzue deika; ireki iezadazue, eta elkarrekin afalduko dugu (Apokalipsi 3,20). Saia zaitezte, ni saiatzen naizen bezala, elkarrekin atseden betera irits gaitezen. Elkarrekin iritsiko gara. Elkarrekin egotea iristea da”.

Etty Hillesum-en otoitz batez amaituko dut. 1942ko uztailaren 12an idatzi zuen bere egunkari pertsonalean, Amsterdameko herrikide judu asko bezala bera ere hiltegi beldurgarrietara naziek noiz eramango zain bizi zelarik. Agnostizismo hotzetik mistika sutsura bidean den hogeita zortzi urteko neska gazteari gero eta sarriago dario otoitza bere egunkarian. Ez dio Jainkoari ezer eskatzen. Eskaini egiten zaio Jainkoari, laguntzeko prest:

Ene Jainko, garai hauek ikaragarriak dira.

Bart, ilunpetan esna gelditu naiz lehenengo aldiz,

begiak erreta, nire aurrean oinazezko irudiak

etengabe igarotzen ziren bitartean.

Gauza bat hitz emango dizut, ene Jainko, gauza txiki-txiki bat:

gaur ez ditut neure gain eskegiko, beste hainbat zama bezala,

etorkizunak sortzen dizkidan larritasunak.

Baina honek halako entrenamendu bat behar du.

Oraingoz, egun bakoitzak aski du bere nekea.

Niregan ez itzaltzen lagunduko dizut, ene Jainko,

baina ezin dizut aurrez ezer bermatu.

Halere, gauza bat ari naiz gero eta argiago ikusten:

ez dago zure esku guri laguntzea,

baizik eta geure esku dago zuri laguntzea

eta, horrela jokatuz, geure buruari laguntzen diogu.

Hauxe da garai honetan salba dezakegun guztia,

baita axola duen bakarra ere: zure apur bat guregan, ene Jainko.

Guk ere agian egin genezake zerbait

besteen bihotz hondatuetan zu agerian izan zaitezen^[10].

 

(Hemen 11 [2006], uztaila-iraila, 43-55 or.)

1. Ez dago apenas inor eske-otoitzaren zentzua edo egokitasuna osoki zalantzan jartzen duenik. Bat bakarra da aipatzekoa: A. Torres Queiruga. Behin eta berriro idatzi du honetaz. Esate baterako: “Más allá de la oración de petición”, in Recuperar la creación. Por una religión humanizadora, Sal Terrae, Santander 1997, 246-295 or. Teologo honen oinarrizko arrazoiak neure egiten ditut.

   Biziki gomendatzen dut liburu xume eta mamitsu bat: J. Martín Velasco, Invitación a orar, Narcea, Madrid 1993. Eske-otoitzari buruz ez du hitzik ere esaten, baina hori bera adierazgarria da: eskearen ikuspegitik erabat kanpo erakusten du otoitza zer den eta nola egin. ↑

2. J. Moltmann, El Espíritu Santo y la teología de la vida, Sígueme, Salamanca 2000, 153-154. or. ↑

3. Gure arrosarioan ere, esango nuke, Agurmariak ematen dio Santamariari benetako zentzua: Jainkoak ez du gure aldeko erregu-beharrik, Maria bera bezala bedeinkatzen baikaitu; eta geure zauri eta ezinetan ere, graziaz beteak gara, Maria bezala; ez dezagun, bada, beldurrik izan ez orain eta ez heriotzak orduan, Jauna gurekin baita eta gurekin izango, Mariarekin bezala. ↑

4. Ez dut sartu nahi hemen eske-otoitzarekin loturik dagoen beste arazo bihurri batean: nola jakin gure eskariek ezertarako balio ote duten? Lehortean Jainkoari eskatuz gero euria errazago egiten ote du, edo gaixoak azkarrago sendatzen ote dira? Planteamendua bera ere nahiko zentzugabea da, egia esan. Horrelako ikerketa batek ez gintuzke urrutira eramango. Duela hilabete batzuk egunkarietan agertu zen horietako ikerketa baten berri, eta bitxikeria gisa aipatuko dut hemen. Ameriketako Estatu Batuetan bihotzeko arazo larriak zituen eta hil edo biziko ebakuntza egin behar zitzaion jende-kopuru bat hiru multzotan banatu zuten, eta fededun-elkarte bati eskatu zioten bi multzoren alde otoitz egiteko; lehenengo multzokoei bakarrik esan egin zieten elkarte bat beraien alde otoitzean ari zela; bigarren multzokoei ez zieten esan beraien alde inor otoitzean ari zenik; hirugarren multzokoen alde, berriz, ez zuen inork otoitz egin. Hona emaitza: bigarren eta hirugarren multzokoen artean euren alde otoitzean ari zirela ez zekitenak, eta euren aldeko otoitzik ez zutenak ez zen alderik sumatu, eta hirugarren taldeko gaixoen euren alde otoitzean ari zirela bazekitenen emaitza klinikoak izan ziren denetan okerrenak. Luis Rojas Marcos psikiatra ospetsuak artikulu bat idatzi zuen El País egunkarian ikerketa hori zela-eta, izenburu probokatzaile honen pean: “Ez egin otoitz nire alde, eskerrik asko”. Hona zer zioen: euren alde otoitzean ari zirela zekitenek sendatzeko ahalegin gutxiago egin zuten besteek baino, eta horregatik izan zituzten emaitza kaxkarragoak. Jakina, eske-otoitzaren aldekoek esan dezakete, otoitzari esker izan zituztela emaitza hobeak bigarren eta hirugarren taldekoek… Alfer-alferrik izango litzateke eztabaida. ↑

5. Neure golkorako askotan egiten dudan gogoeta da. Ez dut esan nahi mezatan fedegabeentzako hizkera erabili behar dugula, baina hobe genuke geure liturgian edonork ulertzeko moduko gaurko hizkera erabili, fedegabeek ulertzen ez dutena ez baitugu fededunok ere azken batean ulertzen edo oker ulertzen dugu, eta ez ulertzea baino okerrago da hori. ↑

6. A. Torres Queiruga, o.c., 170. or. ↑

7. Ezaguna da A. Flew pentsalari positibistak fedeari egiten dion kritika: fededunak beti erabil dezake Jainkoa ezkutuko esplikazio gisa…, eta azkenean beti esan dezake: “Auskalo! Jainkoak jakingo du”. Flew-en positibismoa ez da onargarri, baina berak salatzen duena bai kontuan hartzekoa: ez dezagun Jainkoa ezeren esplikazio bihur, ez dezagun Jainkoa geure ezjakinen zurigarritzat erabil. ↑

8. Mistika juduak oso maitea du Jainkoak, mundua sortzean, bere burua estutu edo murriztu egin duelako ideia (tsintsum), ahalguztiduntasunari uko eginez. Hans Jonas pentsalari juduak egitura filosofikoa eman dio ideia mistiko horri. Esate baterako: “El concepto de Dios después de Auschwitz. Una voz judía”, in Pensar sobre Dios y otros ensayos, Herder, Bartzelona 1998, 194-261 or. Teologia kristauan ere badira Jainkoaren ahalguztiduntasuna errotik birpentsatzeko saiakerak: H. U. von Balthasar, J. Moltmann, E. Jüngel. Ik. bereziki. A. Gesché – P. Scolas (zuz.), Dieu à l’épreuve de notre cri, Cerf-Université catholique de Louvain, Paris 1999. ↑

9. ↑

10. Aip. in P. Lebeau, Etty Hilesum. Un itinerario espiritual: Amsterdam 1941-Auschwitz 1943, Sal Terrae, Santander 2000, 110 or. ↑