JESUS, BARKAMENAREN SAKRAMENTU

Behin eta berriro esan ohi da, bekatariekiko barkabera agertu zela Jesus, edota bekatariekiko Jainko barkabera agertu zuela. Egia da eta ez da. Bekatu eta bekatari hitzek zer esan nahi duten. Barkatu eta barkabera hitzek zer esan nahi duten.

“Jesus, barkamenaren sakramentu”. Bai, baina bekatu hitza bezain “ekibokoa” eta nahasgarria da barkamen hitza. Horixe argitzera –edo jorratzera bederen– datoz orrialdeok. Nor ziren “bekatari” Jesusen garaian? Nola begiratzen zituen Jesusek eta nola jokatu zuen haiekiko? Zer eskaintzen zien Jesusek barkamena eskaintzean? Zer-nolako barkamenaren sakramentu izan zen Jesus? Zer-nolako barkamenaren sakramentu izatera deitzen gaitu?

 

1. “Bekatariak” Jesusen gizartean

Jesus sarri ageri zaigu bekatariekin harremanetan. “Konpainia txarrak” zituen, garaiko judu agintarien eta “zintzotasun-maisuen” begietan. Baina agintarion eta maisuon begiak zuzenak ote ziren? Hor dago koska. Eta guk geuk onak eta gaiztoak bereizteko darabiltzagun irizpideak zuzenak ote? Hori batetik. Eta bestetik zera: gaiztoekin zer egin? Eman dezagun gaiztoak direla, eta gizartearentzat eta erlijio-elkartearentzat kaltegarri direla, edo arriskutsu behintzat: zer egin behar du gizarteak beraiekin? Zer egin behar du erlijioak?

Galdera horiek buruan ditugula, hurbil gaitezen Jesusengana, ea zer jarrera duen bekatariekin. Baina ikus dezagun lehenik nori deitzen zaion Ebanjelioetan bekatari.

Tora edo Lege Santuko aginduren bat hausten zuena zen, funtsean, bekatari. Legea haustea, ordea, Jainkoarekin haustea zela irizten zioten. Eta Jainkoarekin haustea, herriarekin haustea zela. Baina, jakina, “herriarekin haustea” ere Jainkoarekin haustea zela uste zuten. Horregatik, juduen usadio eta arau kulturalak baztertzea aski zen norbait bekatari jotzeko. Jainkoaren elkartasunetik eta herri-elkartasunetik kanpo gelditzen zena zen bekatari. Beraz, bekatari hitzak ez zuen zentzu moral eta erlijiosoa bakarrik, “Jainkoaren legeari” dagokiona alegia (Jainkoarengan sinesten ez zutenak, “Hamar Manamenduak” betetzen ez zituztenak, lagun hurkoa zapaltzen zutenak…). Bazuen zentzu erritual, sozial eta kulturala ere, kultur identitateari eta herri-identitateari orokorki dagokiona (garbitasun-arauak betetzen ez zituztenak, edozein janari edo edozeinekin batera jaten zutenak, larunbatez jai egiten ez zutenak, tradizioko arauak eguneroko bizimoduan gordetzen ez zituztenak…).

Ondorioz, mota ezberdineko jendea ematen zen bekataritzat: Jainkoaren Legeko aginduak hausten zituztenak, euren lanbidea zela-eta garbitasun errituala gorde ezin zutenak (harakinak, artzainak, zerga-biltzaileak…), arauak ongi ezagutzen ez zituen jende xehe ezjakina, ez-juduak oro har…^[1] Horra hor bekatu kontzeptuaren oinarrizko anbiguitatea judaismoan nahiz beste erlijioetan: justiziari, egiari eta gizatasunari uko egitea izan daiteke bekatu, baina baita arau hutsal batzuk urratzea ere. Gizarte edo kultura zehatz batean lotesle bezala jotzen diren arauak aise “kanonizatu” ohi dira, Jainkoaren aginduak direla edo borondatea dela esanez. Gizarte-sistema nahiz erlijio-sistema jakin bat bermatzeko erabiltzen da maiz Jainkoaren izena. Hala da gaur eta hala zen orduan.

Horrelako gizarte-sistemaren eta erlijio-sistemaren aurka agertu zen Jesus. Bekataritzat salatzen, arbuiatzen eta kondenatzen zirenen alde jarri zen. “Bekatarien lagun” izan zen. “Gaiztoen” lagun. Ez zen urrundu, bere garbitasuna hobeto gordetzeko. Ez zituen gaitzetsi. Ez zituen erdeinatu. Ez zien –harrigarria da baina– jokaera aldatzeko ere eskatu, ezertarako baldintza gisa ez behintzat. Ez zien baldintzarik jarri. Ez zien Jainkoaren zigorra astindu. Zer bada? Gaiztoak bere hartan, ziren eta zegiten hartan, utzi ote zituen, euren erara eta euren zorira? Hori ere ez. Jainkoaren barkamena iragarri zien. Alegia: Jainkoak maite zituela eta ez zutela, beraz, zertan etsi; on eginez zoriontsuago izango zirela, eta Jainko maitagarria lagun zutela zori hoberako bidean.

Eta garai guztietako “zintzoei” (zintzo ustekoei aurrena, baina zintzo guztiei ere bai) abisu zorrotza utzi zien, nahi zuenak entzun: “Benetan diotsuet: zergalariak eta emagalduak zuek baino lehenago sartuko dira Jainkoaren erreinuan” (Mateo 21,31).

 

2. “Jainkoak bekatuak barkatzen dizkizu” (Markos 2,5)

Bekatuaren kontzientzia estua zuten juduek (eta, egia esan, bekatu kolektiboaren kontzientzia estuago bekatu indibidualarena baino). Baina bekatuaren kontzientzia bera baino handiagoa zen Jainkoaren barkamenaren kontzientzia. Jainkoa barkabera da. Eta barkamena “lortzeko”, aski da norberaren errua aitortzea eta barkamena eskatzea. Eta edonork egin dezake hori noiznahi eta edonon. Kristauek eduki duten baino errazago zeukaten juduek Jainkoaren barkamena. Tenpluko sakrifizioen bidez lortzen edo adierazten zuten bereziki bekatuen barkamena, bai, baina sakrifizioak eta apaizak ez ziren guztiz beharrezko. Aski zen damutu eta Jainkoari barkamena eskatzea soi-soilik^[2].

Jesus ere sinetsia zegoen, Jainkoak bekatu guztiak barkatzen dizkiola edonori, doan eta osorik barkatu ere. Aski da Jainkoari noiznahi eta edonon barkamena eskatzea, besterik gabe: “Barkatu gure erruen zorra, guk ere geure zordunei barkatu diegunez gero” (Mateo 6,12); “Ene Jainkoa, erruki zaitez bekatari honetaz” (Lukas 18,13). Areago oraindik. Barkamena eskatu beharrik ere ez dago, “bai baitaki zuen Aitak zeren beharra duzuen, zuek eskatu baino lehen” (Mateo 6,8). Aski da damua, hau da, egindako kalteaz jabetu eta errukiari eta onerako asmoari barrua zabaltzea.

Baina Jesus haratago joan zen. Egiazko “damua” bera ere ez da barkamenaren baldintza, baizik eta barkamenaren emaitza: bere begiek Jesusen begi errukitsuekin topo egin zutenean damutu zen Pedro Jesus ukatu izanaz: Itzuli zen Jauna eta Pedrori begiratu zion. Gogoratu zitzaion Pedrori Jesusek esandakoa… eta, kanpora irtenik, negarrari eman zion saminki (Lukas 22,61-62). Halaxe gertatzen da beti: errukiak damuari aurrea hartzen dio; errukiak sortzen du egiazko damua, ez damuak egiazko errukia.

Behin batean, Simon fariseuaren etxean zen Jesus mahaira gonbidaturik (Lukas 7,36-50); horretan, herrian ezaguna zen emakume bekatari bat datorkio Jesusi, eta oinak malkoz bustitzen eta musuka laztantzen hasten zaio. Simon fariseua Jesusengatik marmarrean hasten da bere baitan: “Profeta balitz jakin behar luke emakume hau bekataria dela”. Jesusek, askotan ohi zuenez, parabola bat kontatuz erantzuten dio: “Diru-mailegari batek bi zordun zituen: batak asko zor zion, besteak gutxi. Eta zerekin ordaindu ez zutelako, biei barkatu zien. Nork izango du maiteen?” Gehien barkatu zaionak, noski. “Barkatu zaionak maite du”: horra Jesusen logika. Ordaindu ezin dugulako eta maite gaituelako barkatzen digu Jainkoak, eta barkatzen digulako (hobeto esan, maite gaituelako) maite dugu Jainkoa. Eta hori da kontua. “Ez al duzu ikusten emakume honi maitasuna dariola? Zer axola dio gainerakoak?”

Jesus hezur-muinetaraino konbentzitua zegoen Jainkoa baldintzarik gabeko errukia eta barkamena dela guztientzat: “Maitatu etsaiak… Horrela, zeruko Aitaren egiazko seme-alaba izango zarete, hark zintzoentzat eta gaiztoentzat ateratzen baitu eguzkia, eta zuzenentzat eta zuzengabeentzat isurtzen euria” (Mateo 5, 44-45). “Izan zaitezte guztiz onak, zeruko zuen Aita guztiz ona den bezala” (Mateo 5,48). “Nahiago dut errukia sakrifizioak baino” (Mateo 9,13).

Beraz, Jesusen ikuspegitik ez da inolako erriturik eta baldintzarik bete behar Jainkoak barka dezan. Horregatik, bekatariren bat aurrean duenean, esaldi soil eta biribil bat datorkio bihotzetik ezpainetara: “Barkatuak dituzu zeure bekatuak” (hau da: “Jainkoak bekatuak barkatzen dizkizu” ) (Markos 2,5; Lukas 7,48). Lehentxeago esan dudanez, juduek sinesten zuten Jainkoak edonori bekatuak barkatzen zizkiola, baina ez zen batere ohikoa inork –ezta tenpluko apaizak ere– inori Jainkoaren izenean bekatuak barkatzea. Jainkoak bakarrik barka zezakeen, ez inork Jainkoaren izenean. Jesusek, ordea, horixe egin zuen naturaltasun osoz. Bekatariari esaten dio: “Zaude ziur, Jainkoak bekatuak barkatzen dizkizu”. Entzuleak harritu egiten dira, eta Jesusek erantzuten die: “Zergatik harritzen zarete? Jainkoak guztiei baldintzarik gabe barkatzen diela sinesten badugu, ez al dugu guztiok bata bestearentzat horretxen lekuko izan behar?”

Bekatu eta barkatu hitzak erabiltzen ari naiz, zer esan nahi duten batere argitu gabe, argi balego bezala. Ez dago argi. Zer da Jesusentzat bekatua? Eta zer da barkamena? Orain arte esan dudanetik, badirudi Jesusek “erruaren” eta “absoluzioaren” erregistro juridikoan kokatzen dituela bekatua eta barkamena, Jainkoak bekataria epaileak gaizkilea juzgatzen duen gisan juzgatuko balu bezala, nahiz eta –hori bai– Jainkoa epaile errukiorra izan eta errua barkatu eta erruduna absolbitu, irainduak iraina edo hartzekodunak zorra barka dezakeen bezala. Mintzamolde eta irudi judizial horiek ere erabiltzen ditu, noski, Jesusek, garaiko pentsaeraren haritik. Baina Jesus ez zen erregistro moral eta juridiko horretara mugatu; ez zen Jainkoaren ontasuna, errukia eta baldintzarik gabeko barkamena beste inork baino gehiago azpimarratze hutsean gelditu. Hori asko da, baina ez da aski. Askoz harantzago joan zen Jesus: gaixotasunaren eta ezjakintasunaren klabean ulertu zuen bekatua, sendakuntzaren eta mahaikidegoaren arloan kokatu zuen barkamena. Ikus dezagun.

 

3. “Osasundunek ez, gaixoek behar dute sendakuntza” (Markos 2,17)

Zer da bekatua, oraindik orain arte eta oraindik egun ere indarrean dagoen moralaren arabera? Argi dago: Jainkoak nahiz Elizak agindua ez egitea, edo Jainkoak nahiz Elizak debekatua egitea. Baldintza batekin: jakinaren gainean eta nahita egitea. Eta bekatu larria? Agindu larriak urratzea erabateko oharmenez eta erabateko borondatez. Agindu arinak eta agindu larriak, bekatu arinak eta bekatu larriak. Erruaren neurketak. Kontzientzia estuak eta kontzientzia laxoak. Erru-sentipenaren sareak, batzuentzat lasaigarri, hainbatentzat itogarri. Neurketa horietan murgildurik eta sare horietan nahasturik ibili da moral katoliko ofiziala mendeetan zehar. Errudun ala errugabe: hori zen argitu beharreko kontua. Errudun izatekotan, berriz, norberaren burua errutik nola libratu edo erruaren barkamena nola lortu: hori zen gakoa.

Oso bestelako ikuspegia zuen Jesusek. Garai hartan ere ugari ziren mundua errudun eta errugabeen artean banatzen zutenak; santuak alde batera, bekatariak bestera. Moralista zorrotzez betea zegoen orduan ere erlijioa, eta moralistak ziren erlijioan nagusi. Jesusek, ordea, bestelako begiz begiratzen zuen mundua, eta bestelako neurriz neurtzen. Hobeto esateko, ez zuen inor inolaz neurtzen. Ziren bezala onartzen zituen denak, eta horrelaxe aldatzen zituen onera.

Minak ikusten zituen Jesusek, akatsak bainoago; zauriak, erruak bainoago; gaixoak, bekatariak bainoago. “Ez dute osasundunek behar sendagilea, gaixoek baizik; ez naiz zintzoei dei egitera etorri, bekatariei baizik” (Markos 2,17), eta bekatariak horixe dira batik bat: gaixoak. Egoki dio Moltmann-ek: “Ebanjelio sinoptikoen arabera, gizakiek Jesusengan sumatu zuten lehenengo gauza haren sendatzeko gaitasuna izan zen. Galdua bilatzera datorren Gizonaren Semearen ondoan, gizakiak ez dira lehendabizi bekatari gisa ageri, gaixo gisa baizik”^[3]. Horra mundu honetako zauritu guztientzat itxaropena, baita zaurtzaileentzat ere. Zauritu eta biktimentzat lehenengo, zaurtzaile eta gaizkileentzat hurrengo. Zaurtzaileak ere zaurituak dira: gaitzerako eta kalterako joera dute barneko zauri, besteen atsekabea euren onerako balute bezala. Tamalezko engainua, zoritxarreko gaitza! Barrua sendatu behar dute, on eta ongile bihurtuz. Eta nola sendatuko dira? Daramaten eta eragiten duten gaitza jabetuz, begiratuz, aitortuz. Baina nola ausartuko dira euren gaitza begiratzera eta aitortzera? Onartuak sentituz. Horixe egin zuen Jesusek, eta horrela sendatu zituen gaizkileak.

Gaizkilea nekez ausartzen da bere gaitza aurrez aurre begiratzera. Bere buruaz lotsa da hondo-hondoan, aitortu ezin badu ere. Lotsa delako ez du aitortzen. Edo kondenaren beldur delako. Eta are gaizkileago bihur daiteke, bere gaitza zuritu beharraren beharrez. Kondenatzen ez duten begiekin inoiz topo egingo balu, ordea… Orduan bai agian. Orduan ireki lekizkioke begiak, eta negarretan garbitu. Eta historia berri bat has liteke.

Baina gaizkileak ez ezik, zintzoak ere –zintzo ustekoak, hobeto esan– badu begietan gaitza, besteak gaizto ikustera eta kondenatzera daraman gaitza. Onaren jabe izatera bultzatzen dituen gaitza. Mundua bitan banatzera: zintzoak eta gaiztoak. Ni zintzo eta besteak errudun. “Batzuk ondasunen jabe bihurtzen direlako pobreak pobretzen diren bezalaxe, batzuk ontasunaren jabe bihurtzen direlako onen eta gaiztoen arteko leizea zabaltzen da eta gaiztoak gaizto bihurtzen ditu”^[4]. Horra zintzoen gaitz ezkutua, gaiztoen gaitza bezain kaltegarri gerta daitekeena. Horregatik esaten die Jesusek zintzo usteko fariseuei: “Itsu bazinete, ez zenukete bekaturik izango; baina ikusten duzuela diozuenez, zeuen bekatuzko egoeran irauten duzue” (Joan 9,41). Hitz horiek ezin hobeto adierazten dute Jesusen ikuspegia, berak zehazki esan ez bazituen ere.

Jesus ez zen gure moralista eskolastikoen eskolakoa: ez zuen bekatua erru gisa begiratzen, ez eta errua oharmenaren eta borondatearen arabera neurtzen. Gizakia gaixo ikusten zuen, errudun baino gehiago. Gaizkilea bera gaitzaren morroi ikusten zuen, gaitzaren jaun eta jabe libre baino gehiago, eta bere begiradaz eta harreraz askatu nahi zuen. Zintzo ustekoa ere, “onaren jabe” izan nahi duena alegia, gaixo ikusten zuen, itsutasunaren morroi, eta hura ere sendatu egin nahi zuen. Nola? Ez kondenatuz, baizik eta ongi begiratuz, desenkusatuz, besoak zabalduz. Halaxe begiratu zituen gurutzean josi zutenak ere: “Aita, barka iezaiezu, ez baitakite zer ari diren” (Lukas 23,34).

Jainkoaren begi onetan ez da inor errudun. Gaizkileak gaixo dira, eta horregatik egiten diote gaitz euren buruari eta besteei. Gaixoak gaizkitu egiten du, minduak mindu. Eta Jainkoak sendatu. Gaitz guztien eta kalte guztien sendagilea da Jesusek iragarri zuen Jainkoa. Jesusen Jainkoak ez daki besterik egiten: zaurtzaile zauritua gozatu eta oneratu, gaizkileari gaitza sendatu eta ongile bihurtu. Horixe da barkamena. Horixe egiten du Jainkoak Jesusen esanetan, eta Jesusen eginetan. Bestelako jainko batengan sinestea ez du merezi.

4. Drakma galdua, ardi galdua, seme galdua (Lukas 15)

Galdua aurkitzearen poza kontatzen digu Lukasen Ebanjelioak 15. kapituluan, ardi galduaren, drakma galduaren eta seme galduaren paraboletan. Jesuen parabolarik ederrenetakoak ditugu. Lege-maisuak Jesusengatik marmarrean ari dira: “Horrek harrera ona egiten die bekatariei, baita beraiekin jan ere!” (Lukas 15,2). Jesusek marmarrari erantzun nahi dio. Ez die gizakien bekatuaz, bekatarien “konbertsioaz” eta Jainkoaren barkamenaz gogoeta abstrakturik egiten, baizik eta hiru istorio kontatzen ditu. Artzaina, etxekoandre ama eta etxeko nagusi aita dituzte hiruek protagonista, eta poza giltza. Jainkoaren poza, ez zigorra. Galdua berriro aurkitzearen poza, galdu izanaren nahigabea baino ere gehiago. Galdu gabeko ardiak baino poz handiagoa –konparaziorik gabe– ematen dio artzainari galdutakoak, berriro aurkitzean: “Egia esan, Jainkoari ere poz handiagoa hartzen du bihozberritzen den bekatari batengatik, bihozberritu beharrik ez duten laurogeita hemeretzi zintzoengatik baino” (Lukas 15,7) (edo agian: “bihozberritu beharrik ez dutela uste duten laurogeita hemeretzi ustezko zintzoengatik baino”). Galdu gabeko bederatzi drakmek baino poz handiagoa ematen dio etxekoandreari galdutakoak, aurkitzen duenean: “Berdin pozten da Jainkoa ere bihozberritzen den bekatari batengatik” (Lukas 15,10). Etxetik joan ez den seme zaharrenak baino poz handiagoa ematen dio aitari etxetik joandakoak, itzultzen denean, eta zaharrenari esaten dio: “Egoki zen poztu eta festa egitea, zure anaia hau hilda baikenuen eta piztu egin zaigu, galdua genuen eta aurkitu egin dugu!” (Lukas 15,32).

Errepara diezaiogun Jesusen ikuspegiari: bekatua “galtzea” da, norberaren burua hondatzea, aitaren etxetik eta anaiaren ondotik urruntzea eta, azken batean, norberaren burua hondatzea. Parabola hauen arabera, Jainkoak ez dio erruari begiratzen, kalteari baizik. Eta ez da haserretzen, baizik eta bila hasten. Eta aurkitutakoan pozten. Eta, hain juxtu ere, Jainkoaren pozak bihozberritzen edo “konbertitzen” du bekataria. Bere pozaren bila bezala abiatzen da Jainkoa, eta Jainkoari poz ematen diola jakitean abiatzen da bekataria Jainkoarengana, senidearengana, bere buruarengana.

Seme galdua ez da damu larritan eta bular joka aita zigortzailearen etxera bihurtzen; ez da beldurrez eta burumakur epailearen aurrera barkamen eske agertzen. Etxea zabalik eta besoak zabalik etengabe zain duen aitarengana abiatzen da. Eta areago, zeren eta, semeak etxetik alde egitean, aita ez baitzen etxean urrun gelditu, urrun eta geldi, semea itzuli zain. Semeak alde egin zionean, semearekin batera joan zen aita^[5]. Semeak bere galbide guztietan lagun izan du aita eta, halako batean, etxerako dei isila sumatu du. Ez urrutiko deia, bertakoa baizik: etxerako erakarmen eta bultzada aitaren eskutik, ondo-ondotik. Galbidean lagundu duen aita bera du etxera bidean lagun.

Eta zerk bultzatzen du, eta zerk erakartzen, semea etxera? Gauza askok, zalantzarik gabe: damuak, goseak, ezinak, premiak… Eta, halere, azken batean beste zerbaitek aurrena: aitaren pozak. Semea etxera itzultzearen poza handiagoa da semeak etxetik alde eginaren nahigabea baino, eta aitari eman zion nahigabearen eta emango dion pozaren artean dagoen aldeak erakartzen du edo bultzatzen semea etxera. Alde horretan datza barkamena, alde horrek eragiten du konbertsioa, egiazko “bihozberritzea”. Seme galduaren maitasuna berriro dastatzeak dakarkion poza da aitaren barkamena; aitaren pozetan murgiltzea da semearen konbertsioa.

 

5. Mahaikidegoa, “barkamenaren” giltza

Jesusen portaeran, jendea gehientsuen harritzen zuen gauza zera zen: “bekatariak” –moraltasunagatik, lanbideagatik, gizarte-mailagatik edo kulturagatik bekatari jotzen zirenak, alegia– bere lagunartean onartzen zituela. Erlijiosoki, moralki nahiz sozialki bekatari zirenen adiskide agertu zen Jesus: beraien mahaikide izan zen sarri, eta bere taldekide estu izatera deitu zituen batzuk bekatari izateari uzteko eskatu gabe. Horregatik, “bekatari eta zergalarien laguna” deitzen zioten etsaiek (Mateo 11,19), arrazoiz deitu ere. “Ez zuen zentsuratzea maite, animatzea baizik; ez zen kritikoa, errukior eta gupibera baizik; ez zen izan puritanoa, alaia eta festazalea baizik”^[6]. Bere entzuleek bizimoduan zuzen jokatzea nahiz zuen, noski, baina askoz nahiago zuen bata bestearekin –bekatariekin bereziki– maitagarri eta txeratsu izatea.

Gizarteko tiporik okerrenak ere ez zituen baztertu; alderantziz, beregana bildu zituen edo beraiengana bildu zen. Gizarteko on-lege konbentzionalak hautsi zituen horrela eta erlijioko bertute-lege konbentzionalak urratu.

Beste inon baino hobeto ageri da hori guztia Jesusen mahaikidegoan, “bekatariekiko” mahaikidegoan hain juxtu: Lebiren etxean zegoen Jesus mahaian; bazen beste zergalari eta bekatari asko ere (Markos 2,15). “Tokiz kanpo” jan zuen Jesusek askotan, garai hartako muga sozial eta erlijiosoak lotsagabeki gaindituz^[7]. Gizartea eta erlijioa “inbertitu” zituen, gizarte nahiz erlijio guztietako baztertuen pozgarri.

Hain zuzen ere, mahaikidego horretan ageri da ongien zertan datzan Jesusentzat barkamena. “Zergatik biltzen ziren bekatariak Jesusen mahaira? Barruan zeramaten arrangura gozatu eta gainean zeramaten zama arindu nahi zutelako, noski, eta Jainkoaren gozotasuna eta hurbiltasuna sentitzeko premian zirelako, baina baita ere zintzoengandik zetorkien gorrotoaren eta mespretxuaren zauria mingarri zitzaielako eta min hori sendatzeko premian zirelako. Hori guztia eskaintzen zien Jesusek bere mahaikide hartzen zituenean eta haien mahaikide bihurtzen zenean: erru-sentipena eta barruko harra ezabatzea, Jainkoaren adiskidetasun gozoa dastatzea, lagun-begien argiz beren begiak argitzea. Guztiz onartuak sentitzen ziren Jesusekin mahaian, besterik gabe, eta horixe da azken batean barkamena”^[8].

Horrelako barkamenak sendatzen du pertsona eta barrutik “ontzen”, gaitz egin beharrean on egin dezan, bere burua eta besteak mesprezatu beharrean maita ditzan, ostu beharrean eman dezan, itxi beharrean zabal dadin. “Mahaia, barkamena, sendaketa: hiru horietan bil daiteke Jesusek esan eta egin zuen guztia. Barkatuz (hau da, hurbilduz, onartuz, eskutik hartuz, begi onez begiratuz, duintasuna aitortuz…) sendatzen zuen eta mahaikide bihurtuz barkatzen zuen. Mahaikide bihurtuz sendatzen zuen eta sendatuak mahai-lagun egiten zituen”^[9].

Begira diezaiogun Ebanjelioko Zakeori (Lukas 19,1-10): lapurra zen (zergalari nagusietakoa), eta herriaren dirua bezainbat pilatzen zuen bere gain herriaren destaina; behin batean, Jesus Jerikon barrena igarotzen zela jakinik, pikondo baten gainera igo zen lotsati eta artega, urrutitik bederen Jesus ikusi nahirik. Jesusek ikusi zuen aurrena, eta esan zion: “Zakeo, jaitsi berehala, gaur zure etxean gelditu nahi nuke eta”. Haren poza! Eta jendearen marmarra beste behin: “Bekatari baten etxera joan duk ostatuz”. Eta Zakeoren aldaketa: “Jauna, neure ondasunen erdiak behartsuei ematen dizkiet eta, inori ezer ostu badiot, lau halako bihurtuko diot”. Eta Jesusen konklusioa: “Gaur iritsi da salbamena etxe honetara. Izan ere, galdua zegoena bilatzera eta salbatzera etorri bainaiz”.

Edo begira diezaiogun erlijio-arduradunek Jesusi dakarkioten emakume adulteriogileari (Joan 8,3-11). “Moisesek legean honelakoak harrika hiltzeko agindu zigun: zuk zer diozu? (Emakume horrekin adulterio egindako gizonezkoak ez dira, antza denez, errudun. Lege patriarkalaren ezaugarri nabarmena). “Zuetan bekaturik gabe dagoenak jaurtiki diezaiola lehen harria”, erantzuten die Jesusek, Lege-irizpideak erdi-erdian joz eta hankaz gora jarriz. Alde egin beharrean dira denak, emakumea Jesusekin bakarrik utziz. Eta Jesusek emakumeari esaten dio: “Nik ez zaitut gaitzesten; zoaz, eta ez egin berriro bekaturik”, hau da: ez egin kalterik. “Bizi zaitez bakean, Jainkoa beti zeurekin eta zure alde duzula jakinik. Eta saia zaitez zeure buruari eta besteei kalterik ez egiten”.

6. “Zuek askatzen duzuena, askatua izango da” (Mateo 18,18)

Urteen eta mendeen harian, erruaren eta absoluzioaren ikuspegi juridiko eta moralista zaharra gailendu zen kristauen artean, eta egungo eguneraino iraun duen penitentzi sistema garatu zen. Eta sistema horren baitan eratu zen –seigarren/zazpigarren mendeetatik aurrera– “penitentzi sakramentua”, gaur bertan indarrean dagoen eran. Bekatua Jainkoaren aurkako erru gisa begiratzen da, eta barkamena Jainkoaren absoluzio gisa. Penitentzi sakramentua, Erdi Arotik gaurdaino, erregistro juridikoan kokatzen, da, beraz, ia osoki. Zinez uste dut, erregistro hori gainditu behar genukeela eta barkamenaren sakramentua goitik behera berritu behar genukeela, Jesusen erregistro ebanjelikora itzultzeko.

Aurreko orrialdeetan saiatu naiz agertzen nola izan zen Jesus “barkamenaren sakramentu”: ohartuki nahiz oharkabean, nahita nahiz nahigabe, euren buruari eta besteei kalte egiten zietenei begiak ireki zizkien, euren kalteaz ohartzeko; eskua luzatu zien, zutik jartzeko; bere hurbiltasunaz konfiantza piztu zien, hobeak eta zoriontsuagoak izan zitezkeela sinestarazteko. Askatu egin zituen, askatzaile bilakarazteko. Horra zer-nolako barkamenaren sakramentu izan zen Jesus.

Eta horixe luzatzera deitu gintuen guztiok. Guztioi egin zigun horretarako deia eta guztioi eman zigun horretarako “ahalmena”. Guztioi, azpimarratzen dut. Izan ere, “bekatuak barkatzeko ahalmena” Jesusek “apostoluei eta bere ondorengoei” bakarrik eman zielako iritzia nagusitu zen Elizan mendeen poderioz, eta hori irakasten da oraindik. Eta ebanjelioetako Jesusen esaldi bat aipatu ohi da beti iritzi horren euskarri: “Zuek bekatuak barkatzen dizkiezuenei barkatu egingo dizkie Jainkoak ere; zuek barkamena ukatzen diezuenei, ukatu egingo die” (Joan 20,23). Baina ez dezagun esaldi horretatik gehiegizko ondoriorik atera.

Gehiegizko ondorioa da gaurko penitentzi sakramentua esaldi horretan oinarritzea. Gehiegizko ondorioa da “bekatuen barkamenerako ahalmena” Jesusek batzuei bakarrik eman ziela esatea. Gehiegizko ondorioa da Jesusek “apostoluen ondorengo” batzuengan pentsatzen zuela uste izatea. Gehiegizko ondorioa da barkamena erregistro juridiko batean kokatu zuela, “erruen absoluzio” gisa ulertu zuela eta horretarako boterea batzuei bakarrik eman ziela esatea.

Ebanjelioan ez da horrelakorik. Sendakuntzaren eta mahaikidegoaren (solidaritate osoaren) erregistroan kokatu zuen Jesusek barkamena, eta horretara deitu gintuen guztiok, ez batzuk bakarrik. Sendatzea eta bakea iragartzea jarri zigun eginkizun (ik. Mateo 10,8.12; Lukas 10,5.8). Eta gizaki orok du horretarako dohaina eta horretarako “boterea”: “Gizonaren semeak [hau da, gizakiak] badu mundu honetan bekatuak barkatzeko ahalmena” (Markos 2,10), esaten dio Jesusek jende txundituari, elbarria sendatzen dueneko pasartean. Eta ikasle guztiei –emakumeak barne, noski– esan zien Jesusek: “Zuek mundu honetan lotua, zeruan ere lotua geldituko da, eta zuek mundu honetan askatua, zeruan ere askatua geldituko da” (Mateo 18,18). “Askatu” edo “bekatuak barkatu”: gauza bera dira funtsean. Jesusek esan zien eta esaten digu: “Loturik dauden guztiak askatu egin nahi ditu Jainkoak, baina nola askatuko ditu zuen hitzez eta eskuz izan ezik? Aska ezazue elkar barruko eta kanpoko lotura guztietatik, elkarrentzat ongile izateko, eta Jainkoaren barkamenaren sakramentu izango zarete egiaz”.

Hala ulertu zuten lehen kristauek, eta hala ospatzen zuten xumeki bekatuen aitorpena eta barkamena, norberaren bekatuak (hots, loturak eta gaitzak) elkarri aitortuz eta elkarri barkatuz: Aitortu batak besteari zeuen bekatuak eta egin otoitz elkarren alde, senda zaitezten (Santiago 5,16)^[10].

(Hemen 9, urtarrila-martxoa, 45-55 or.)

(“Joxe Olaizola” izenpean argitaratua)

1. Ikusten denez, zentzu zabalean hartzen dut hemen bekatari kontzeptua. Zenbaitek zentzu hertsiagoan ulertzen du: hitzak esanahi erlijioso eta etiko sakona luke beti Biblian, baita Ebanjelioetan ere, eta “gaiztoa” esan nahiko luke, hau da, Jainkoaren aginduak jakinaren gainean eta oinarritik arbuiatuz bizi dena (E.P. Sanders, La figura histórica de Jesús, Verbo Divino, Lizarra 2000, 250-251 or.). Uste dut, halere, hitzak esanahi zabalagoa ere baduela Ebanjelioetan. Bestalde, zentzu etikoa, errituala eta soziokulturala ez dira zehatz bereizten errazak. ↑

2. G. Theissen – A. Merz, El Jesús histórico, Sígueme, Salamanca 1999, 578. or. ↑

3. “Jesucristo: justicia de Dios en el mundo de las víctimas y de los verdugos”¸in Selecciones de Teología 164 (2002), 257 or. Jesusengan gaixotasunaren eta sendakuntzaren ikuspegia da nagusi; Paulorengan, ordea, beste ikuspegi batek hartzen du gaina: erruarenak eta justifikazioarenak. Pauloren ikuspegiak Jesusena estali zuen, neurri handi batean, eta argi asko nabari da hori bi mila urtetan zehar Elizak bekatuari eta barkamenari eman dion tratamenduan. ↑

4. J. Moltmann, El camino de Jesucristo, Sígueme, Salamanca 1993, 164. or. ↑

5. Aita diodan bakoitzean, aitama esan nahi nuke. ↑

6. E.P. Sanders, La figura histórica de Jesús, o.c., 226. or. ↑

7. H. Moxnes, Poner a Jesús en su lugar, Verbo Divino, Lizarra 2005, 190-195 or. ↑

8. J. Arregi, Nazareteko Jesus. Zer gizaki? Zer Jainko?, Deustuko Unibertsitatea, Bilbo 2000, 164-165 or. ↑

9. J. Arregi, Nazareteko Jesus, o.c., 166. or. ↑

10. Kontuan hartzekoa da, Itun Berri osoan hauxe dela kristau-elkartean bekatuak nola aitortu behar diren aipatzen duen testu bakarra: “elkarri”, besterik gabe. Zer ikasi handia dugu hor. ↑