KULTURA ETA ERLIJIOEN ELKARRIZKETA GURE GIZARTEAN

Planeta txiki zoragarri bezain zauritu batean biztanle gara denok, eta gaitzik gabe lurraldea, minik gabeko planeta dugu amets. Bizikide gara, eta bidelagun. Bidelagun gara, baina ez bide beretik. Bideak asko dira, baina aire bera arnasten dugu, eta zeru-muga berak erakartzen gaitu. Bide asko dira, baina helmuga bera bide guztien buruan. Eta erronka bat dugu nagusi: bide desberdinetan zehar, elkarrekin joatea, helmuga bererantz.

Esango nuke, munduko erlijioentzat ere horixe dela erronka nagusia: bide desberdinetatik helmuga bererantz joateko elkarri baimena ematea, elkarren errespetuan eta elkarrizketan. Elkarrizketa. Ez dago beste irtenbiderik. Elkarrizketaren alternatiba bakarra erlijioen arteko gerra da, eta ongi dakigu Europan horren berri, historia luze bezain tristean geure larrutik ikasita. Baina erlijioen arteko gerra erlijioaren ukapena da. “Zibilizazioen talka” iragartzen digu zenbaitek, edo garbiago eta itzulingururik gabe esanda: Islamaren eta Mendebalde kristauaren arteko borroka. Eta badirudi, talka iragartzen duen askok talka nahi lukeela, Mendebaldea irabazle izango delako uste ustetsuan. Baina Islamaren eta Mendebaldearen borroka, izatekotan, zibilizazioaren porrota izango litzateke, eta guztion hondamendia. Edo elkarrizketan asmatzen dugu edo denok izango gara galtzaile.

Urteak dira, R. Panikar-ek idatzi zuela: erlijioen arteko elkarrizketa ezinbestekoa, garrantzitsua, premiazkoa, arriskutsua, asaldagarria eta garbigarria da. Ezinbestekoa, ezin izango dugulako saihestu; garrantzitsua, erlijioaren mamia dagoelako auzitan; premiazkoa, gizadiaren eta naturaren bizia jokatzen delako; arriskutsua, gure konbikzio guztiak hankaz gora jar ditzakeelako; asaldagarria, norberaren erlijio partikularra osorik koloka jartzen delako; garbigarria, apalago izatera eta geure erlijioari hautsak kentzera behartzen gaituelako.

Elkarrizketarako gai diren kulturak eta erlijioak bakarrik merezi dute kultura eta erlijio izena, eta elkarrizketa horren zenbait eskakizun aipatu nahi nizkizueke

1. Zentrorik gabeko unibertsoa

Zentrorik gabeko edo zentro ezagunik gabeko unibertsoan bizi gara: eguzki sistema ez da gure galaxiaren zentro, ez gure galaxia beste galaxia guztien zentro. Konta ezin ahaleko zirkuluen gurutzaketa da kosmosa: errealitate bakoitza zirkulu baten zentroan kokaturik baitago eta, aldi berean, gainerako zirkulu guztien puntu guztietan.

Baina irudi honek balio ote du unibertso erlijiosoa irudikatzeko? Bai, balio du, edo balio behar luke. Gero eta gehiago dira euren fede erlijiosoa paradigma pluralista honen bidez adierazten duten fededunak. Nik halaxe ulertzen dut neure kristau fedea: paradigma pluralistaren barnean, alegia. Halaxe ulertzen dut “Jainkoa” deitzen dugun misterioa. Jainkoa bat da, eta guztiak da. Jainkoa “Hirutasuna” dela esaten dugu, eta Hirutasunaren irudiak horixe iradokitzen du: Jainkoa menpekotasunik eta zentrorik gabeko elkartasun bizia dela, harreman hutsezkoa. Zirkulu guztien gurutzaketa bizia eta bizigarria da Jainkoa: puntu bakoitza beste zirkulu baten zentro eta periferia aldi berean. Zirkularitate hutsa eta harremanezko elkartasun absolutua da Jainkoa.

Kristau gisa, uste dut hirutasunaren irudi honek inspira gaitzakeela kristauok geure fedea modu berrian bizitzen gaurko gure mundu erlijioso anitzean. C. Geffré: “Nire fedeak ez nauka zertan eraman besteen gainetik nagoela sentitzera, baldin eta ikustera iristen banaiz nik sinesten dudan egia ez dela besteekiko ez esklusiboa ez inklusiboa. Nire egia erlatiboa da, historikoki partikularra baita jatorriz^[1]“. Eta honek ez nau erlatibismo arin batera kondenatzen, baizik eta erlatibotasunera gonbidatzen nau: ez dago ezer ez dago besteengandik erabat bereizirik, ez besteen gainetik; dena dago denarekin loturik, denarekin harremanetan.

Berdin erlijioen munduan. Erlijioak harremana esan nahi du, elkarrekikotasuna, senidetasun unibertsala. Historiak besterik erakusten badu ere, erlijioak aniztasuna esan nahi du derrigor. Erlijio batek ezin du uste izan berak duela egia osoa edo on guztia. Egia osoa duela uste duen erlijioa gezurretan ari da. On guztiaren jabe dela uste duen erlijioa kaltegarria da. Edozein erlijio ere ez daiteke berean erabat finkatu, ez da besteak gabe, ez dago besteen gain, ez da dagoen lurraren jabe, ez da egia bakarraren jabe, bilatzaile baizik.

Arthur Peacocke apaiz anglikano eta biokimikari-fisikaria da; DNAaren egitura aurkitzen lan egin zuen, eta bizitza osoa erlijioaren eta zientziaren arteko loturari buruz gogoetan eman. Iaz hil zen, eta gaztelaniaz argitaratu berria da bere azken liburua: Los caminos de la ciencia hacia Dios, testamentu intelektual eta espiritual moduko bat. Bertan dio: “Arren eta arren eskatzen diet erlijio guztiei, baita inongo erlijiotako kide ez direnei ere, elkar harturik eta elkar-lanean saia daitezela gizadi osoaren bilaketan, argiago eta barruragotik suma dezagun Azken Errealitatea, Jainkoa, ‘harengan bizi baikara eta harengan mugitzen, eta izan ere harengan baikara’. Erlijio bakoitzak bere baliabide sinbolikoak, bere kontzeptuak eta irudiak ditu, baina onar dezagun Azken Errealitate Kreatzailea bat eta beraren hondoa ikertzen saiatzen garela denok”^[2].

2. Erlijioa zubi, ez muga

XIX. mendean eta XX. mendearen lehen erdian, askok uste izan zuten erlijioak berehala desagertzera zihoazela, erlijio gertakaria azkenetan zela. Zientzien geldiezineko garapenak espaziorik eta lurrik gabek utzi zuela erlijioa. XX. mendeko azken hamarkadek eta XXI. mendearen hasierak argi eta garbi erakusten digute erlijioaren porrota eta amaiera iragarri zituztenak profeta kaskarrak izan zirela. Erlijio-sentipenak bizirik dirau; bizirik bakarrik ez, baizik eta indartsu; eta indartsu bakarrik ez, baizik eta gero indarberriturik.

Baina gerta liteke berritu gabe indarberritzea. Eta hori ere garbi ageri da gaur egun munduan zehar: erlijioak ari dira indartzen, erlijio-bizipen sakonaren kaltetan. Iruditzen zait, ordea, gure garaiak ez diola eskatzen indarberritzea, eraberritzea baizik; edo, izatekotan ere, eraberrituz indarberritzea; inolaz ere ez eraberritu gabe indarberritzea. Mendebaldean bizi dugun modernitate garatu honetan, informazioaren eta harreman globalizatuen garai honetan, erlijio-sistemak (kredoak, kodigoak, erakundeak) sustrai-sustraitik erlatibizatu behar dira, funtsezkoa suspertzeko: barnetasuna, espiritualtasuna, bizipen mistikoa, senidetasun kosmiko eta ekologikoa sustatzeko, zaintzeko, bideratzeko. Erlijioek ez dute zertan desagertu, baina eraberritze sakona eskatzen die gure garaiak, erlijioaren funtsa zurrundu eta hil ez dadin.

Baina nago, erlijio handien baitan alderantziz ari dela gertatzen: erakundeak indartzen, gogortzen eta zurruntzen ari dira erlijio handiak. Eta erakundeak indartzen direnean, arriskua da fundamentalismoa indartzeko, arriskua dago erlijioen arteko borrokak ere gogortzeko. Ulrich Beck, Munich-eko soziologia irakasleak, duela hilabete gutxi artikulu bat idatzi zuen honako izenburupean: “Jainkoa arriskutsua da”, eta itxuraz paradoxikoa den zerbait ari dela gertatzen azpimarratzen zuen: modernitatearen garapenak ez dakar erlijioaren desagertzea, erlijioen fundamentalismoa baizik. “Beste aro oskurantista baten mehatxua dugu sekularizazioaren porrotaren ifrentzua”. Hara bada: uste dut, erlijioak arrisku oskurantista, fundamentalista, horretan erortzen badira, ez dela izango lehendabizi sekularizazioaren porrota, erlijioaren beraren porrota baizik.

Erlijioak porrot egiten du fronteak sortzen, mugak eraikitzen, gerlak sustatzen edo onesten dituenean. Erlijioaren mamirik sakonenaren eta egiazkoenaren porrota litzateke hori, hau da, elkarrekiko errespetuaren eta den ororekiko begirunearen erabateko porrota. Ulrich Beck-ek idazten du: “Hierarkiak eta mugak dauden tokian, pertsonen arteko zubiak eraiki ditzakete erlijioek, baina hierarkiarik eta mugarik ez zegoen tokian leizeak ireki ere bai”.

Erlijioa, ezertarako bada, zubiak egiteko da, ez mugak eraikitzeko. Batzuk eta besteak, onak eta gaiztoak, fededunak eta fedegabeak, gure erlijiokoak eta beste erlijioetakoak bereiztera eta elkarrengandik urruntzera daraman erlijioa ez da egiazko erlijioa. Gu eta besteak, hangoak eta hemengoak, kanpotarrak eta bertakoak, sineskera batekoak eta bestekoak elkartu behar luke erlijioak, benetan erlijio izango bada. “Elkar gorrotatzeko adina erlijio badugu, baina elkar maitatzeko adina ez” (J. Swift). Erlijio gutxi behar da intolerantea izateko eta elkar gorrotatzeko. Elkar errespetatzeko, elkarrizketarako eta elkar maitasunerako, ordea, erlijio asko behar da, egiazko erlijioa. Zenbat eta erlijiosoago, hainbat eta nor berean itxiago? Ez, alderantziz: hainbat eta irekiago. Zenbat eta erlijiosoago, hainbat eta nor bereari eutsiago? Ez, alderantziz: zenbat eta erlijiosoago, hainbat eta toleranteago.

3. Egiaren aurretik bakea

Oso argigarria da bost itsu eta elefantearen harako istorio ezaguna. Bost itsu biltzen dira elefante baten ondora: batek hanka ukitzen dio eta tenplu bateko pilarea dela uste du; besteak buztanari heltzen dio, eta eskuetan erratza duela pentsatzen du; beste batek sabela haztatzen dio, eta harkaitz handi baten azpian dagoela iruditzen zaio; laugarrenak tronpa hartzen dio eta ikaratu egiten da, sugetzar bat delakoan; azkenekoak hortzak haztatzen dizkio eta zuhaitz-adarrak direla iruditzen zaio. Eta hor hasten dira bostak eztabaidan, nor bere irudipena delakoan egia bakarra^[3].

Antzera gerta dakieke erlijio desberdinei. Erlijioak, erlijio monoteistak batez ere, ohituak daude egia osoa goi-errebelazioz ezagutzen dutela uste izatera, eta beraiek bakarrik ezagutzen dutela; beraz, egia osoaren jabe direla, eta ezagutzen duten egia absolutua eta aldaezina dela. Kosta egiten zaie, gaur egun edozein neska-mutikorentzat begien bistakoa den zerbait onartzea, alegia: inork ez duela egiaren esklusibitaterik. Ez garela inoiz egia absolutura iristen, ezin dugula errealitatearen misterio hondea ezina geure baitaratu.

Ez dut esan nahi, egiaren auzia gutxietsi behar denik. Edozer gauzak ez dio berdin. Etxea erosten dugunean, hobe dugu etxea diseinatu duen arkitektoa bere kalkuluetan erlatibistegia ez izatea. Hegazkin batera igotzen garenean, hobe dugu pilotoa erlatibistegia ez izatea. Zientzietan ez dago erabateko erlatibismorik, datuei eta aplikazio teknikoei dagokienean bederen, nahiz eta beti erlatiboak diren zientzi eredu handiak edo paradigma nagusiak (Newtonen fisika mekanikoa, esate baterako). Etikaren arloan ere ez da dena berdin, ez dago erabateko erlatibismorik: ez dezaket egin gogoak ematen didana, nire eskubideen muga besteen eskubideak dira, behartsuenen eskubideak batik bat. Eta erlijioan ere ez da dena berdin, onartezina da erlatibismo absolutua: ez dio berdin Jainkoak mundua sei egunetan sortu zuela pentsatzea edo bilakaeraren eredua onartzea; ez dio berdin gizonezkoaren eta emakumearen berdintasuna onartzea edo ez onartzea; ez dio berdin, gizarte anitz batean, erlijio-askatasuna eta laikotasuna elkarbizitzarako arlo bezala aitortzea edo ez aitortzea.

Hala ere, egia errebelazio partikular eta esklusibo baten bidez ezagutzen dela uste izatea da erlijio baten arriskurik larriena. Elkarrizketa, elkarren arteko bilaketa eta elkarrekikotasuna sustatzen duenean frogatzen ongien erlijioak egiazko erlijioa dela.

Lehentxeago aipatu dudan artikuluan, U. Beck-ek idazten du: “Sekularizazioaren tesia hots, zenbat eta modernitate gehiago hainbat eta erlijio gutxiago gezurra bada, are beharrezkoago bilakatzen da erlijioen arteko elkarbizitza zibilizatuaren arazoa: posible izango ote da erlijioen arteko tolerantzia, bata maitatu ahal izateko bestea gorrotatu beharrik ez izatea? Hots, posible izango ote da egia ez, baizik eta bakea helburu izango duen tolerantzia?”.

Bistakoa da gaur egun, zenbait erlijiok kristautasuna bera eta eliza katolikoa aurrena direla garrantzi gehiago ematen diotela egiari, bakeari baino, ziurtasunari bilaketari baino, sineskizun batzuen garbitasunari elkarren errespetuari eta tolerantziari baino. Hobe genuke erlijioak zalantzak lasai eramaten erakutsiko baligu, eta ez gauza guztietan ziurtasuna bilatzen.

Konfiantza da erlijioaren funtsa, ez ziurtasuna, ez kredoa. Bakea da erlijioaren mami gozoa, ez egia, ez ezagutza. Desberdinen arteko errespetua da erlijioaren xedea, ez menpekotasuna, ez iritzi-berdintasuna.

4. Elkarri entzun eta hitz egin, gaizkiulertuak uxatzeko

Edozein hizkuntza gaizkiulertuz josia dago. Eta erlijio-hizkuntzan zer esanik ez. Kristauak uste du hindua ez dela hurkoaren ardura, eta hinduak uste du kristaua nahitaez hantuste eta intolerantea dela; islamiarrak uste du kristauek hiru jainko gurtzen dituztela, eta kristauak uste du islamiarra nahitaez fundamentalista eta gerrazalea dela; kristauak uste du budistek ez dutela Jainkoarengan sinesten, edo nirvana ezerez hutsa dela, eta budistak uste du kristauen erlijioa ideia hutsen kontua dela…

Bi arrunkeria entzun edo irakurri ditugu islamari, hinduismoari edo budismoari buruz auskalo non, eta uste dugu jakiteko guztia badakigula, edo hor nonbait. Baina karikaturak besterik ez dira. Eta karikaturak horixe dira, karikatura. Baina karikaturak uztea ere ez da aski gaizkiulertuak uxatzeko; sakonago jo behar da, eta ikusi nola hitz berarekin gauza desberdinak adierazten ditugun. Budistak ukatzen duen nia eta kristauak baieztatzen duena ez dira gauza bera; budistak ukatzen duen Jainkoa eta kristauak aitortzen duena ez dira gauza bera; kristauak ukatzen duen berraragiztapena eta budistak aitortzen duena. Beraz, hitz berdinekin gauza desberdinak esaten ditugu. Eta hitz berdinekin gauza desberdinak esaten baditugu, nola elkar ulertu? Bada hizketan jarraituz.

Izan ere, erlijio oro hizkuntza batean eta kultura batean itsatsita dago beti, ezinbestean. Hizkuntza bakoitzak eta kultura bakoitzak, berriz, bere modura ulertzen eta esaten du errealitatea, baita “Misterioa”, “Absolutua” edo “Jainkoa” deitzen dugun errealitatea ere. Ez dago hizkuntza edo kultura neutrorik. Kulturen pluralismoak erlijio-pluralismoa dakar ezinbestean berekin. Bestearen hizkuntzan, bestearen kulturan eta ikuspegian kokatzeko ahalegina eskatzen dit elkarrizketak. Eta bestearen giro sozio-politiko eta ekonomikoan. Ez baita berdin erlijioaz herrialde miserable batean edo herrialde aberats batean hitz egitea; ez da berdin “Jainkoaz” ingelesez edo bantueraz hitz egitea; ez da berdin “betiko bizitzaz” Europan edo Indian edo Afrikan hitz egitea.

Europar batek uste izan lezake, historikoa ez den gertakari bat ez dela egiazkoa, eta Jesu Kristo gizaki historikoa ez balitz, ezer gutxi izango litzatekeela, eta kristautasunak ez lukeela oinarririk; hindu batek, berriz, justu besteraka pentsatzen du: Krisna pertsonaia historikoa balitz, hori muga bat izango litzatekeela Krisnarentzat, eta ez aldeko balore.

Beste adibide bat: europarraren ustetan, errealitate desberdin asko dago, baina egia beti bat bakarra da (“bi eta bi lau, eta kitto”); Indiako batentzat, berriz, justu alderantziz dira gauzak: errealitate guztiak funtsean bat bera dira, baina gure “egiak” halabeharrez asko, gure ikuspegi engainagarriak adina.

Edo beste adibide bat oraindik: europarrok “harria” definitu nahi badugu, harriaren berezitasuna bilatzen dugu, beste gauzetatik bereizten duena: “mea materia gogorra, lurraren azalean (azal-azalean nahiz barnean) masa trinkoetan aurkitzen dena”; indiarrak, ostera, harriaren zertasunari, are azken zertasunari, begiratuko dio gehiago, berezitasunari baino gehiago: “harria mea da”, eta, azken batean, “harria Brahman” da, esango digu. “Nazareteko Jesus Jainkoaren semea da”, esango du kristau europarrak, Jesusen funtsezko berezitasuna adierazten duelakoan; indiar batentzat, ordea, ez du esaldi horrek Jesusen inolako berezitasunik adierazten, indiar batentzat gizaki guztiak baitira “Jainkoaren seme-alaba”.

Beraz, erlijioak aitortzen dituen errealitateez, ez dago hizkuntza neutroan hitz egiterik. Eta egia ez dago inoiz modu batera bakarrik esaterik. Eta apenas inoiz esaterik dagoen: “honek du arrazoia eta besteak ez”.

Elkarrizketak bestearen ikuspegia ulertzen ahalegintzea eskatzen dit. Eta besteak esan beharko dit, bere ikuspegia ondo jasotzen dudan ala ez. Edo haren fedeari buruz dudan iritzia zuzena den ala ez. Funtsezkoa eta erabakiorra da hau, beste batekin eztabaidan ari naizenean. Esaterako, nola jakin islamiarrei buruz pentsatzen dudana egokia den? Islamiarrei galdetuz ea ados dauden nire interpretazioarekin; haiei buruz diodanarekin beraiek ados ez badaude, oker nago. Horra irizpiderik sinpleena eta ziurrena. Zorioneko yihad-ari buruz uste dudana ez da egokia, baldin eta islamiarra nire interpretazioarekin ados ez badago (beste kontu bat da, jakina, zenbait islamiarrek yihadaren izenean erabiltzen duten indarkeria salatzeko eskubide osoa dudala nik, nahiz eta beraiek ados ez egon); Koranari buruz diodana ez da zuzena, baldin eta islamiarrak berak onartzen ez badu; Muhammadi buruz diodana okerra da, baldin eta islamiar bati okerra iruditzen bazaio.

Aplika diezaiogun hau Ekialdearen eta Mendebaldearen arteko topaketari. Nakamura, filosofo japoniarrak idazten du eta Peter L. Berger-ek eta U. Beck-ek aipatzen dute: “Mendebaldeak bi errore funtsezko ditu beregan. Bata monoteismoa da: Jainko bat bakarra dela uste izatea. Eta bestea Aristotelesen kontradikzio printzipioa, hau da, esatea zerbait ez daitekeela izan aldi berean A eta ez-A. Asiako edozein pertsona zentzudunek badaki jainko asko direla eta gauzak izan daitezkeela aldi berean A eta ez-A”. Halaxe da: badirudi Ekialdeak eta Mendebaldeak, hizkuntza ezberdinak ez ezik, logika ezberdinak ere baliatzen ditugula. Gerta liteke, oinarri-oinarrizko zenbait auzi esate baterako, Jainkoa ba den ala ez, edo Jainko bakarra den ala asko diren ez izatea, azken batean, hizkuntzaren gaizkiulertuak besterik ezer.

Gaizkiulertuak behin eta berriro argituz, elkarrizketak erakuts dezake, erlijio desberdinak helburu bererako bide desberdinak direla funtsean. Gizakia bere errealizazio betera daramaten bide desberdinak direla, nahiz eta erlijio bakoitzak “errealizazio” hori bere erara definitu: Jainkoaren erreinua, zerua, zoriona, askatasuna, argitzapena, nirvana… Era desberdinetan ulertzen eta definitzen dute, baina errealizazioa ez ote da bat bera? Era anitz eta are kontrajarrietan agertuko da, baina ez ote da funtsean berdina? Uste dut baietz, eta uste dut, beraz, bere erlijioak erakusten dion bidea egiazki azken bururaino egiten duena izaera osora iritsiko dela.

Beraz, esan daiteke, erlijio guztiek funtsean helburu bera dutela, eta erlijio guztiek helmuga berera daramatela, mendi-bide guztiek mendi-gailur berera daramaten bezala. Jakina, hainbat gezur eta bide gaizto ere bada erlijioetan, eta, benetako errealizaziora iristeko, ezinbestekoa du edonork bere erlijioko gezurrak baztertzea eta kalte-bideak saihestea.

Nolanahi ere, elkarrizketaren helburua ez da erabateko adostasunera iristea, desadostasunean elkar ulertzea eta elkar ulertzen ez dugunean elkar onartzea baizik. Onenean, hainbat gaizkiulertu argituko dira eta desadostasun franko gaindituko dira, baina erabateko adostasuna ez da inoiz posible izango. Baina desadostasunean izan daiteke elkarren errespetua. Eta jarrai daiteke elkarrizketan. Elkarrizketa ez da denok berdin pentsatu eta jokatzeko, baizik eta desberdinak izanez elkarrekin bizi ahal izateko eta elkarrekin lan egin ahal izateko.

5. Guztiok gara etorkin

Fededun izatea, edozein erlijiotan ere, bidari izatea da. Hau da, ezertan eta inon geldi eta tinko kokatu ezina. Fededuna ez daiteke kredo batean itsatsita gelditu. Fededuna ez dakioke erakundeari osorik eta erabat lotu. Dagoen lurraldea utzi eta lurralde berrien bila abiatu behar du etengabe fededunak.

Etengabeko joan-etorrian ageri zaizkigu Bibliako pertsonaia guztiak. Begira Abrahami. Palestinara emigraturiko irakiarra izan zen Abraham, eta ibiltari izan zen bizitza osoan, eta ez zuen izan inongo lurraren jabegorik, hilobitarako lurraren jabegoa besterik. Inolako irudirik, inolako tradiziorik, inolako sineskizunik, inolako idazkirik absolutu bihurtzen ez duen fededunaren eredu da Abraham, Jainkoa ere kanpotar guztiekin kanpotar baita, erromes guztiekin erromes, eta ez baita bizi harrizko etxeetan eta ez baita letraren gatibu.

Bibliako Patriarkak Palestinako hebrearrak izan ziren eta Egiptora emigratu zuten. Moises hebrear egiptoarra izan zen eta hebrearrak berriro Palestinara eraman zituen. Antzinako israeldarren kredoak honela dio: “Nire aita noraezean zebilen aramearra zen… Egiptora joan eta etorkin bezala bizi izan zen han. Jaunak atera gintuen… eta toki honetara ekarri gaitu… eta lurralde hau eman digu” (Dt 26,1-5).

Baina lurralde hau ez da inoren jabetza. Ez hau eta ez beste inongo lurralde. Talmudean juduen ahozko tradizioa jasotzen duen idazkietan esaten da Kreatzaileak, gizakiak buztinez egiterakoan, munduko parte askotako buztinak nahastu omen zituela, horrela gizaki guztiok etxean bezain eroso senti gaitezen munduko parte guztietan^[4]. Hala izan behar luke. Baina herri bat lurralde baten jabe bakar altxatzen denean, orduan bere menpeko bihurtzen ditu lehen bertako biztanle zirenak nahiz gero bertara datozen kanpotar etorkinak. Horixe da Palestinan bizi izan diren eta bizi diren herri guztien zorigaiztoko historia, lurralde guztiekin eta herri guztiekin gertatu denaren irudi mingarria, eta lurralde guztien eta herri guztien artean bestelako harremanak sortzeko dei larria. Herri guztiak dira Jainkoaren herri, eta hala izango dira denak elkarren senide diren heinean. Lur guztia da Jainkoaren lur, eta hala izango da denek lurra errespetatzen eta partekatzen duten heinean. Eta, elkarrekin batera zaintzen badugu, Agindutako Lurra izango da denontzat.

“Oroit zaitez zu ere etorkin izan zinela” (Biblia, Irteera 23,9).

Tradizio musulmanean sarri aipatzen da Muhammad profetak Mekatik Jerusalemera egindako bidaia. Eta han, Jerusalemen, Bibliako tradizioko profeta handiekin egin omen zuen topo. Baita Moisesekin ere. Baita Jesusekin ere. Muhammad-en esana: “Arrotz gisa hasi zen islama eta hasi zen bezala izatera itzuliko da. Zoriontsuak arrotzak” (Muslim, Imân 232).

6. Babel-etik Mendekostera, ez esperantora

Meskitak, ashramak, zendoak eta gonpak… zabalik ditugu dagoeneko Euskal Herriko hainbat herritan. Pozgarri izango da edota tamalgarri, bakoitzaren arabera, baina halaxe da, eta ez dago bueltarik. Ez daukazu bidaia exotikoen beharrik batere, musulman, sufi, gisa guztietako yogi, eskola frankotako budista, taitxi praktikatzaile, bahai, sai baba, brahma kumari eta abar luze bat aurkitzeko. Eta Kontzientzia Berri edo Aro Berri edo New Ageko elkarteak ezin konta ahala. Gurekin bizi dira. Bertan ditugu. Bertakoak dira.

Eta ez ditut “sekta” deitura tronpakor eta tranpatiaz deitu nahi. Ez, noski, erlijio-elkarte edo mugimendu horiek erabat arropa zuzena direla uste dudalako, bai zera! Ez dira erabat arropa zuzena. Ez horiek, ez besteak. Ezta nirea ere. Sekta deiturak, ordea, badu halako gaitzespen-kutsu bat, eta norbait gaitzesteko erabili ohi da. Hori bai, besteak gaitzesteko beti ere. Eta munduko nahiz tokian tokiko erlijio nagusiek baliatzen dute gutxiengoen erlijioa ezesteko; erlijio errotuek erabiltzen dute, erlijio etorkinak erdeinatzeko. Mormoiei sekta deitzen zaie hemen, baina zentzugabea izango litzateke hori Ipar Ameriketako Utah estatuan, han gehiengoa baitira.

Gauza bat dago argi: inork ez du esaten bere eliza edo mugimendua sekta dela. Erlijioei buruzko liburu askotan, sekten artean aurkituko dituzu minoritarioak izatea edo Eliza nagusien ikuspegitik bitxi gertatzea beste akatsik ez duten zenbait talde edo mugimendu: Baptistak, Mennonitak, Kuakeroak, Mendekostalistak, Salbamen-Armada, Teosofismoa, Bahaismoa… Baina, jakina, txikia izatea edo disidentea izatea ez da aski sekta deitzeko. Erlijioaren fruiturik hoberenak disidentziak eman ditu.

Hori bai, adi eta erne egon beharra dugu jokaera sektarioak geure baitan nahiz besteengan ekiditeko. Adibidez: hertsikeria, sekretismoa, proselitismoa (kide berriak irabazteko bide maltzurrak), buruzagiarekiko gehiegizko menpekotasuna, askatasunaren ukapena, pertsonalitatearen hustuketa edo manipulazioa, txantajea, bidezko legeen aurkako jarduera (iruzur fiskala, prostituzio esplotatzailea, haurren erabilera, terrorismoa, suizidio kolektiboak…). Eta berriro diot, sektakeriaren arriskutik ez dira aiseago libratzen erlijio handiak eta gehiengoaren elizak mugimendu marjinalak baino.

Hala ere, ezin diogu inori borondate ona ukatu, eta, harik eta kontrakorik frogatzen ez den bitartean, bidelagun gara guztiok, eta bidegurutze bakoitzean egiten dugu elkarrekin topo. Kultura desberdinen bidegurutzea da kultura bakoitza, erlijio desberdinen bidegurutzea da erlijio bakoitza, eta kultura eta erlijioen topagune izan dira betidanik bidegurutzeak.

Hitza eta iritzia elkarrekin trukatzeko gunea da bidegurutzea. Ez, noski, gaurko erlijio eta espiritualtasun guztiak urtu eta guztiekin batera, edo guztien ordez, halako esperanto unibertsal bat sortzeko.Ez da hori elkarrizketaren xedea. Hori bai, gaurko erlijioetan aldaketa itzelak izango dira elkarrizketaren eraginez, baina helburua ez da guztiak erlijio unibertsal eta bakarra bilakatu, baizik eta, desberdinak izan arren, elkarrekin bizitzeko eta elkarrekin lan egiteko gai izatea.

Bide asko dira, baina bidelagun gara. Hizkuntza asko ditugu, baina elkar uler genezake. Babeleko hizkuntzek ez dute zertan desagertu, baina ez Mendekoste bilaka daitezke, eta ez nahaspide.

7. Euskal Herrian zenbait ekimen

1) Bilboko: Barandiaran Kristau Elkartea (Pax Romana): urteak daramatza hamabostero erlijioen arteko topaketak bultzatzen, eta Nazio arteko Kongresu handi bat eta Kultura arteko eta Erlijio arteko Gazteen Mintegi bikainak ere antolatu ditu.

2) Lizarrako Foro Espirituala: hogeita hamar erlijio edo mugimendu espiritual ezberdinetako ehundaka eta milaka lagun bildu ditu azken urte hauetan, ekainaren azken aldera, 2006an hasita, eta Alalba Fundazioaren ekimenez.

3) Zumaiako GUNE proiektua: Oso gutxik daki oraindik, baina egitasmo berri, berritzaile eta bikaina ari da ernetzen eta gorpuzten Zumaian. Laurehun urtez karmeldar oinutsen komentu izandakoa XXI. mendeari dagokion tornua hartzen ari da: GUNEA deritza eta “sentsibilitatea garatzeko espazio” gisa definitzen du bere burua. Santiago bideko erromesen aterpetxe, eta garapen espiritualerako kultur eta sinesmen aniztasunaren topagune irekia izan nahi du; eta monasterioko eliza kanturako nabe bilakatuko da, eta baratza herri-baratza. Elkarrizketa-leku, bizipen-laborategi eta ikerketa-zentro izan nahi du. Laurehun urtez mojek eman dioten arnasa berari beste molde batean eutsi nahi diote.

Etorkizun oparoa opa diet ekimen hauei guztiei. Arnasa beharrean gara, eta inor ez dago sobera. Arnasa trukatuz bizi gara.

8. Besteari esker aurkitu nork berea

Bestearen bidez, besteari esker, jabetzen gara geureaz. Hiru adibide jarriko ditut hori erakusteko.

Moises hebrear egiptoarra zen, eta Egiptotik eta bere senideen artetik irtenez aurkitu zuen Bibliako berariazko Jainkoa, Jahve, atzerrian aurkitu ere, Madianen, beste erlijio bateko apaiz baten zerbitzari zela. Beste fede bateko gendearen artean jaso zuen bere Jainkoaren izena eta errebelazioa.

Gandhi gazteak Londresen Zuzenbide-ikasle zela aurkitu edo berraurkitu zuen bere fede hinduaren mamia. Han irakurri zuen Baghavad Gita, ingelesezko itzulpen batean… Askoz geroago ekin zion sanskritozko testua sakon ikertzeari.

Istorio hasidiko bat azkenik, esan nahi dudana ilustratzeko. Cracoviako Eisik errabinoaren istorioa da. Amets bat izan omen zuen behin: ametsetan esaten zitzaion joateko Pragara eta han, erregearen jauregira daraman zubiaren azpian, gorderik zegoen altxorra aurkituko zuela. Hiru aldiz izan zuen amets bera, eta azkenean abiatzea erabaki zuen. Iritsi zen Pragara eta hantxe aurkitu zuen zubia, baina gau eta egun zeuden begiraleak zubia zaintzen, eta Eisik ez zen ausartzen zuloa egitera, eta inguru-minguru zebilen egunero. Begiraleen kapitainari atentzioa eman zion, eta modu adeitsuan galdetu zion ea zerbait galdu zitzaion han. Errabinoak, xalo-xalo, ametsa kontatu zion. Ofizialak barre-algara egin zuen: “Gizajoa! Amets bat dela-eta urratu al dituzu sandaliak hain bide luzea eginez? Gizon zentzudunak ezin die ametsei federik eman!” Eta kontatu zion berak ere, begiraleen kapitainak, antzeko ametsa izan zuela: ahots batek esan ziola joateko Cracoviara eta bilatzeko han altxor handi bat Eisik izeneko errabinoaren, Jekelen semearen, etxean; hautsez betetako zoko batean, estufaren atzean, lurperatua zegoela altxorra. Errabinoak dena isil-isilik entzun, erreberentzia handia egin eta Cracoviara itzuli zen bizkor. Eta etxeko zoko abandonatu zuloa egin eta hantxe aurkitu zuen bere miseriatik atera zuen altxorra^[5].

KONKLUSIOA

Konklusio gisa, eta laburbilduz: elkarrizketak apaltasuna eskatzen du. Apaltasuna nork bere burua inoren gainetik ez jartzeko. Apaltasuna geure fedea azaltzeko. Apaltasuna besteari ikusten diogun akatsa adierazteko. Apaltasuna besteri entzuteko. Apaltasuna, bereziki, besteak zuzentzen digun kritika asaldatu gabe jasotzeko. Apaltasuna, bide desberdinetatik Jainkoarengana bidean jarraitzeko.

Serge de Beaurecueil-ek, Afganistanen urte luzez ari izandako misiolari kristauak, honako parabola honen bidez adierazi zuen berak egindako bidea: “Hasieran, neure eskaileran gora Jainkoarengana igotzen ari nintzela, bere eskaileran gora Jainkoarengana igotzen ari zen islamiar bat ikusi nuen inguruan; eta pentsatu nuen, nire eskailera hobea zela ikusaraz niezaiokeela eta berari utzi, nahi bazuen. Gero otu zitzaidan, agian ez zela beharrezko igoak zituen mailak jaitsaraztea, eta pasabide bat egitea pentsatu nuen, bere eskaileratik nirera igaro zedin, igoak zituen metroen altura alferrik galdu gabe. Gaur, berriz, ahal dudan neurrian, bere eskaileran gora igotzen laguntzen saiatzen naiz, berak ere neurean gora laguntzen didan bitartean”.

In Joxe Arregi (arg.). Erlijioa eta erlijioak gure gizartean. Deustuko Unibertsitatea, Bilbo 2010, 227-240 or.

1. “Para un cristianismo mundial”, in Selecciones de Teología 151 (1999), 207. or. ↑
2. A. Peacocke, Los caminos de la ciencia hacia Dios. El final de nuestra exploración, Sal Terrae, Santander 2008, 236. or. ↑
3. Cf.- J. Melloni, Los ciegos y el elefante. El diálogo interreligioso, Cristianisme i Justícia, Bartzelona 2000. ↑
4. Aip. in A. Lertxundi, Ihes betea, Alberdania, Irun 2007, 196. or. ↑
5. M. Buber, Cuentos jasídicos (Paidos, Barzelona 1993, bi liburuki): http://dildodrome.blogsome.com/2006/09/ ↑