Urteak dira, R. Panikar-ek idatzi zuela: erlijioen arteko elkarrizketa ezinbestekoa, garrantzitsua, premiatsua, arriskutsua, asaldagarria eta garbigarria da. Ezinbestekoa, ezin izango dugulako saihestu; garrantzitsua, erlijioaren mamia dagoelako auzitan; premiatsua, gizadiaren eta naturaren bizia jokatzen delako; arriskutsua, gure konbikzio guztiak hankaz gora jar ditzakeelako; asaldagarria, norberaren erlijio partikularra osorik koloka jartzen delako; garbigarria, apalago izatera eta geure erlijioari hautsak kentzera behartzen gaituelako.

Erlijioen arteko elkarrizketa zergatik den premiazko eta zer baldintza eskatzen dizkigun: horra zer azaldu nahi nukeen ondoko orrialdeetan.

1. Elkarrekin hitz egin edo elkar suntsiketa

Ospatu edo deitoratu egingo da, baina ezin da saihetsi: erlijio desberdinak elkarren ondoan bizi dira; elkarrekin topo egiten dute egunero eta gero eta gehiago, desberdinak izanik. Meskitak, ashramak, zendoak eta gonpak… zabalik ditugu dagoeneko Euskal Herriko hainbat herritan. Ez daukazu bidaia exotikoen beharrik batere, musulman, sufi, gisa guztietako yogi, eskola frankotako budista, bahai, sai baba, brahma kumari eta abar luze bat aurkitzeko. Eta Kontzientzia Berriko (New Age, Aro Berri) elkarteak ezin konta ahala. Gurekin bizi dira. Bertan ditugu. Bertakoak dira.

Ez diet eman nahi, ez diet emango, sekta deitura tronpagarria. Eta ez, noski, erlijio-elkarte horiek erabat arropa zuzena direla uste dudalako, bai zera! Ez dira erabat arropa zuzena, ez horiek eta ez besteak. Ezta gu ere. Sekta deiturak, ordea, badu halako gaitzespen-kutsu bat, eta inor gaitzesteko erabili ohi da. Hori bai, besteak gaitzesteko beti ere. Eta munduko nahiz tokian tokiko erlijio nagusiek baliatzen dute gutxiengoen erlijioa ezesteko; erlijio errotuek erabiltzen dute, erlijio etorkinak erdeinatzeko. Mormoiei sekta deitzen zaie hemen, baina zentzugabea izango litzateke hori Ipar Ameriketako Utah estatuan, han gehiengoa baitira.

Gauza bat dago argi: inork ez du esaten bere eliza edo mugimendua sekta dela. Erlijioei buruzko liburu askotan, sekten artean aurkituko dituzu minoritarioak izatea edo Eliza nagusien ikuspegitik bitxi gertatzea beste akatsik ez duten zenbait talde edo mugimendu: Baptistak, Mennonitak, Kuakeroak, Mendekostalistak, Salbamen-Armada, Teosofismoa, Bahaismoa… Baina, jakina, txikia izatea edo disidentea izatea ez da aski sekta deitzeko. Erlijioaren fruiturik hoberenak disidentziak eman ditu.

Jakina, adi eta erne egon beharra dugu jokaera sektarioak geure baitan nahiz besteengan ekiditeko. Adibidez: hertsikeria, sekretismoa, proselitismoa (kide berriak irabazteko bide maltzurrak), buruzagiarekiko gehiegizko menpekotasuna, askatasunaren ukapena, pertsonalitatearen hustuketa edo manipulazioa, txantajea, bidezko legeen aurkako jarduera (iruzur fiskala, prostituzio esplotatzailea, haurren erabilera, terrorismoa, suizidio kolektiboak…). Eta kontuz!, sektakeriaren arriskutik ez dira aiseago libratzen erlijio handiak eta gehiengoaren elizak mugimendu marjinalak baino.

Horiek horrela, gatozen berriro hasierako harira: planeta txiki eta zoragarri bat besterik ez den gure munduan, saihestezina ez ezik, guztiz premiazkoa dugu kulturen eta erlijioen topaketa. Asmatuko ote dugu errespetuan eta hartu-emanean elkarrekin bizi izaten? Jakingo ote dugu, bestearen galderak, bestearen ekarpenak, bestearen zuzenketak onartzen, gure galderak, ekarpenak eta zuzenketak besteei proposatzen bezainbat? Ez gaitezke bizi bakarrik bageunde bezala, bakarrak bagina bezala. Edo gure erlijioa egiazko bakarra balitz bezala. Nahitaez igaro behar dugu elkarren gaitzespenetik elkarrizketara, inoren gainean kokatzetik elkarren pareko izatera, elkarren beldurretik elkarrekiko konfiantzara.

Ez dago beste irtenbiderik. Elkarrizketaren alternatiba bakarra erlijioen gerra da, eta ongi dakigu Europan horren berri, historia luze bezain tristean geure larrutik (kristau-larrutik?) ikasita. Baina erlijioen arteko gerra erlijioaren ukapena da. “Zibilizazioen talka” iragartzen digu zenbaitek, edo garbiago eta itzulingururik gabe esanda: Islamaren eta Mendebalde kristauaren arteko borroka. Eta badirudi, talka iragartzen duen askok talka nahi lukeela, Mendebaldea irabazle izango delako uste ustetsuan. Baina Islamaren eta Mendebaldearen borroka, izatekotan, zibilizazioaren porrota izango litzateke, eta guztion hondamendia. Edo elkarrizketan asmatzen dugu edo denok izango gara galtzaile.

2. Erlijioak derrigor intolerante?

“Elkar gorrotatzeko adina erlijio badugu, baina elkar maitatzeko adina ez” (J. Swift). Zenbat eta erlijiosoago, hainbat eta nor berean itxiago, nor bereari eutsiago izan behar ote da derrigor? Alderantziz esango nuke: zenbat eta erlijiosoago, hainbat eta irekiago, hainbat eta toleranteago.

Hala izan behar luke. Erlijioen historiak, ordea, besterik erakusten du tamalez, salbuespen miresgarriak aparte. Intolerantziaren eta jazarpenaren historia luze krudela idatzi dute erlijioek. Erlijioen arteko liskarrek etenik gabeko soka osatzen dute. Eta gure egunotan ere, oraindik oraingo nahiz gaur bertako gerra askok erlijioa dute itxuraz oinarri: Ipar Irlandan protestanteak eta katolikoak, Bosnia-Herzegovinan kristauak eta islamiarrak nahiz katolikoak eta ortodoxoak, Indian (Punjab eta Kaxmir) hinduistak eta sikh-ak nahiz hinduistak eta islamiarrak, Sri-Lankan hinduistak eta budistak, Ekialde Hurbilean juduak eta islamiarrak, haruntzaxeago “kristauak” eta “musulmanak”… Laurogeita hamar gerra inguru dira gaur egun munduan, eta guztiek erlijioa dute eragile, edo aitzakia bederen.

Badirudi, bestalde, indarkeriarako joera nabarmenagoa izan dutela historian zehar erlijio monoteistek, eta kristautasuna dela agian indarkeria gehien eragin duena. Baina zergatik hori? Erlijioa berez intolerantea eta indarkeria zalea delako? Berez ez, baina tokian tokiko eta garaian garaiko boterearen berme bilakatzen da aise, eta orduan berez dator indarkeria, berez bihurtzen erlijioa indarraren eta indarkeriaren zuritzaile.

Monoteismoak nahitaez intolerante ote dira? Ez, baina boterearen babesle arriskutsuago gertatzen da “Jainko bakarra”. Kristautasuna besteak baino ankerrago ote da? Bai zera! Baina botere gehiago izan du, eta boteretsuenekin elkartu da. Botereak usteltzen du erlijioa.

Inork ez du bere erlijioa absolutizatzen erlijioak aginduta, botere-egarriak eraginda baizik (eta, noski, erlijioa izan daiteke botere-egarriaren legitimaziorik ziurrena eta makurrena). Inork ez du bestea herejetzat kondenatzen, egiazko sinesmenak bultzaturik, egiaren pretentsioak bultzaturik baizik (eta pretentsio guztiak engainutik datoz). Inork ez ditu herejea eta “paganoa” hiltzen “Jainkoaren” borondatea hala delako, indarraren borondatea hala delako baizik (nahiz eta “Jainkoaren” borondatea indarkeriaren aitzakiatzat hartu). Eta hori guztia gerta daiteke jakinaren gainean eta borondate txarrez, edo ezjakinean eta borondate onez, eta ezjakinean eta borondate onez gertatzen da maizenik, baina horrek ez ditu gezurra eta kaltea ezertan murrizten.

Beraz, erlijio-gerrak erlijioaren ukapen biribila dira. Aitor dezagun ozenki. “Jainkoak lurraldea eman omen zien” aitzakian, israeldarrak palestinarren eta euren lurraldearen aurka egiten ari direna egiazko fede biblikoaren ukapen biribila da. Gurutzadak, Inkisizioko urkamendiak eta erreketak, Kolonizazioaren itzalean egindako fede-inposaketa Jesusen Ebanjelioaren ukapen hutsa dira. Zenbait islamiar iman-ek aldarrikatzen duten “gerra santurako” deia egiazko islamiar fedearen ukapen garbia da.

Erlijio gutxi behar da intolerantziarako eta elkar gorrotatzeko. Asko, ostera, elkar errespetatzeko, elkarrizketarako eta elkar maitatzeko. Zenbat eta (egiazko) erlijio gehiago, hainbat eta tolerantzia, elkarrekiko begirune eta elkarrizketa gehiago.

3. Inor ez da egia osoaren jabe

Ezaguna da, eta argigarria, bost itsu elefante baten ondoan bildu zirelako istorio hura: batek hanka ukitzen dio eta tenpluren bateko pilare baten aurrean dagoela uste du; besteak buztanari heltzen dio, eta eskuetan erratza duela pentsatzen; beste bati, sabela haztatzen diolarik, harkaitz handi baten azpian dagoela iruditzen zaio; hurrengoa tronpa hartu eta ikaratu egiten da, sugetzar bat delakoan; azkenengoak hortzak haztatzen dizkio eta zuhaitz-adarrak direla iruditzen zaio. Eta hor hasten dira bostak eztabaidan, nor bere irudipena delakoan egia bakarra.

Inork ez du errealitatea osorik ikusten. Inor ez da egia osoaren jabe. Egiaren ikuspegi partzialak besterik ez ditugu. Jainkoaren “agerpena” aipatzen duten erlijio monoteistek nekezago onartuko dute hau: judaismoak, kristautasunak, islamak. Baina “Jainkoak hitz egin duela” esateak ez luke esan nahi behar Jainkoak “guri bakarrik” hitz egin digula eta ez beste inori, edo “guri bakarrik” argi eta garbi eta besteei ilun, edo “guri bakarrik” oso-osorik eta gainerakoei partzialki. “Jainkoaren” mintzo isil eta ozena egiazki entzun duenak ez du inoiz horrelakorik esaten; alderantziz, “Jainkoa” misterio absolutu ulertezin eta esanezina dela ulertzen du, esan eta uler daitekeen guztiaren haraindi dagoen misterioa, guztiz hurbil eta guztiz goren den misterioa, errealitate osoaren bihotz-muina den eta izaki bakoitzari bihotzera mintzo zaion misterio unibertsal salbagarria. Doan aurkitu duena ez daiteke hartaz jabetu. Hartu duenak ez dezake beretzat gorde.

4. Erlatibismoa ez, baina erlaziotasuna bai

Nekez maite izan dezake besteren erlijio-bidea, berea egiaz maite ez duenak. Inork ez dezake bestearen erlijio-esperientzia egiazki uler, berea sakontzen ez badu bere bidetik.

Baina ez dago bide absoluturik. Erlatibismoan jaustera ote darama honek? Ez ditzagun nahastu erlatibismoa eta erlaziotasuna.

Erlatibista hotz xamarra da, ez du berea maite, ez du ezertan sinesten, ez du identitaterik. Erlazio-zaleak bere sineskera eta errituak eta historia egiazki estimatzen ditu, baina bere erlijioari adina eskubide aitortzen dio bestearenari. Bereaz, ezin izango da fanatismoan eta intolerantzian jausi. Eta prest egongo da, bere zenbait sineskera eta jokaera zuzentzeko. Eta hori, hain zuzen ere, bere erlijioarekiko leialtasunaren amorez.

Beraz, beharrezkoa da “identitate” erlijiosoa, baina, benetakoa bada, erlaziozko identitatea izango da eta, beraz, malgua, aldakorra. Hitz batean, bizia.

5. Elkarrekikotasuna giltza

Erlijio guztiak dira emaile, guztiak hartzaile. Erlijio bakoitzaren barruan bezala erlijioen artean, ez da inor dena duenik, eta ez da inor ezer ez duenik. Eta, printzipioz, ez da erlijio bat berez bestea baino okerragoa edo hobea. Hizkuntza bat, berez, bestea baino okerragoa edo hobea ez den bezala (jakina, hizkuntza batzuk, hau dela edo hura dela, beste batzuk baino gehiago garatu dira, baina historiako joan-etorri bihurriak dira horiek). Erlijio bakoitzak du zer eman eta zer hartu, zer ikasi eta zer irakatsi, besterengan zer kritikatu eta besterengandik zertan kritikatua izan. Elkarrekikotasuna esaten zaio horri, erreziprozitatea. Elkar aberasteko modua. Nor bere arrisku eta akatsez jabetzeko modua. Elkarri aurrera laguntzeko bide bakarra.

Elkarrizketak elkarren kritika darama berekin. Baina grinarik gabeko kritika librea, garbia. Ez norberaren iruditxoaren eta izenaren morroi dena, egia eta ona bilatzen dituena baizik. Ez bestea nola menpean hartuko dabilena, besteari nola lagunduko baizik. Bestearen iritzia edo jokaera okertzat jo arren, bestea bihotzez onartzen eta maitatzen dakien kritika. Bestearen kritika egiteko bezainbat, bestearen kritika zabal eta lasai jasotzeko prest dagoena.

6. Hizkuntzaren gaizkiulertuak argituz

Gure hizkuntza gaizkiulertuz josia dago, eta korapiloak askatzeko elkarrizketa beste biderik ez da. Kristauak uste du hindua ez dela hurkoaren ardura, eta hinduak uste du kristaua nahitaez hantuste eta intolerantea dela; islamiarrak uste du kristauek hiru jainko gurtzen dituztela, eta kristauak uste du islamiarra nahitaez fundamentalista eta gerrazalea dela; kristauak uste du budistek ez dutela Jainkoarengan sinesten, edo nirvana ezerez hutsa dela, eta budistak uste du kristauen erlijioa ideia batzuen gorabehera hutsa dela…

Bi arrunkeria entzun edo irakurri ditugu islamari, hinduismoari edo budismoari buruz auskalo non, eta uste dugu jakiteko guztia badakigula, edo hor nonbait. Baina karikaturak besterik ez dira. Karikaturak uztearekin, ordea, ez dira gaizkiulertuak amaitzen: budistak ukatzen eta kristauak baieztatzen duen nia ez dira gauza bera; budistak ukatzen eta kristauak aitortzen duen Jainkoa ez dira gauza bera; kristauak ukatzen eta budistak aitortzen duen berraragiztapena ez dira gauza bera. Hitz berdinekin gauza desberdinak esaten baditugu, nola elkar ulertu? Hizketan jarraituz.

Erlijio oro hizkuntza batean eta kultura batean itsatsia baitago beti. Hizkuntza bakoitzak eta kultura bakoitzak, berriz, bere modura ulertzen eta esaten du errealitatea, baita “Misterioa”, “Absolutua” edo “Jainkoa” deitzen dugun errealitatea ere. Eta ez dago hizkuntza edo kultura neutrorik. Kultur pluralismoak erlijio-pluralismoa dakar ezinbestean berekin. Horregatik, hizkuntza askotan, hau da, kultura askotan eta ikuspegi askotatik egin beharko da elkarrizketa. Eta giro sozio-politiko eta ekonomiko askotan. Ez da berdin erlijioaz herrialde miserable batean edo herrialde aberats batean hitz egitea; ez da berdin “Jainkoaz” ingelesez edo bantueraz hitz egitea; ez da berdin “betiko bizitzaz” Europan edo Indian edo Afrikan hitz egitea.

Europar batek sarri uste izango du, historikoa ez den gertakari bat ez dela egiazkoa, eta Jesu Kristo gizaki historikoa ez balitz, ezer gutxi izango litzatekeela, eta kristautasunak ez lukeela oinarririk; indiar batek, berriz, justu besteraka pentsatzen du: Krishna pertsonaia historikoa balitz, hori muga bat izango lukeela, eta ez aldeko balore.

Beste adibide bat: europarraren ustetan, errealitate desberdin asko dago, baina egia beti bat bakarra da (“bi eta bi lau, eta kitto”); indiar batentzat, berriz, justu alderantziz: errealitate guztiak funtsean bat bera dira, baina gure “egiak” halabeharrez asko, gure ikuspegi engainagarriak adina.

Edo beste adibide bat oraindik: europarrok “harria” definitu nahi badugu, harriaren berezitasuna bilatzen dugu, beste gauzetatik bereizten duena, alegia: “mea materia gogorra, lurraren azalean (azal-azalean nahiz barnean) masa trinkoetan aurkitzen dena”; indiarrak, ostera, harriaren zertasunari, are azken zertasunari, begiratuko dio gehiago, berezitasunari baino gehiago: “harria mea da”, eta, azken batean, “harria Brahman” da. “Nazareteko Jesus Jainkoaren semea da”, esango du kristau europarrak, Jesusen funtsezko berezitasuna adierazi nahiz; indiar batentzat, ordea, ez du esaldi horrek Jesusen inolako berezitasunik adierazten, indiar batentzat gizaki guztiak baitira “Jainkoaren seme-alaba”.

Beraz, erlijioak aitortzen dituen errealitateez, ez dago hizkuntza neutroan hitz egiterik. Eta egia ez dago inoiz modu batera bakarrik esaterik. Eta apenas inoiz esaterik dagoen: “honek du arrazoia eta besteak ez”.

Elkarrizketak bestearen ikuspegia ulertzeko eskatzen du. Eta besteak esan beharko dit, bere ikuspegia ondo jasotzen ote dudan ala ez. Edo haren fedeari buruz dudan iritzia zuzena ote den ala ez. Esaterako, nola jakin islamiarrei buruz pentsatzen dudana egokia ote den? Islamiarrei ados ote dauden galdetuz; beraiei buruz diodanarekin beraiek ados ez badaude, oker nago. Horra irizpiderik sinpleena eta ziurrena. Zorioneko yihad-ari buruz uste dudana ez da egokia, baldin eta islamiarra nire interpretazioarekin ados ez badago; Koranari buruz diodana ez da zuzena, baldin eta islamiarrak berak onartzen ez badu; Mahomari buruz diodana okerra da, baldin eta islamiar bati okerra iruditzen bazaio.

7. Posible ote da elkar ulertzea?

Gaizkiulertuak behin eta berriro argituz, elkarrizketak erakuts dezake, erlijio desberdinak, funtsean, helburu bererako bide desberdinak direla. Gizakia bere errealizazio betera daramaten bide desberdinak, nahiz eta erlijio bakoitzak “errealizazio” hori bere erara definitu: Jainkoaren erreinua, zerua, zoriona, askatasuna, argitzapena, nirvana… Era desberdinetan ulertzen eta definitzen dute, baina errealizazioa ez ote da bat bera? Era anitz eta are kontrajarrietan agertuko da, baina ez ote da funtsean berdina? Uste dut baietz: bere erlijioak erakusten dion bidea egiazki egiten duena bere izaera osora iritsiko dela.

Beraz, esan daiteke, erlijio guztiek azken batean helburu bera dutela, eta erlijio guztiek helmuga berera daramatela, mendi-bide guztiek mendi-gailur berera daramaten bezala. Jakina, hainbat gezur eta bide gaizto ere bada erlijioetan, eta, benetako errealizaziora iristeko, ezinbestekoa du edonork bere erlijioko gezurrak baztertzea eta kalte-bideak saihestea.

Dena den, elkarrizketaren helburua ez da erabateko adostasunera iristea, desadostasunean elkar ulertzea eta onartzea baizik. Baliteke, hainbat gaizkiulertu argitzea eta desadostasun franko gainditzea, baina erabateko adostasuna ez da mundualdi honetan inoiz posible izango. Baina, elkarrizketaren bidez, bidari eta bidelagun jarraituko dute erlijioek.

Noski, elkarrizketaren eraginez, gaurko erlijioek sekulako aldaketak izango dituzte, baina ez halako batean erlijiozko esperanto komun batera iristeko, desberdinak izan arren elkar-bizitzarako eta elkar-lanerako gauza izateko baizik.

8. Islamaren kasua. Ratisbonako diskurtsoa dela eta

Zilegi bekit, azkenik, Benedikto XVI.ak irailaren 12an Ratisbonan egin zuen eta hainbat hizki-mizki sortu duen diskurtsoa aipatzea. Orain arte esandakoak zehazteko balioko dit, Islam eta kristautasunaren arteko elkarrizketa hizpide hartuz.

Diskurtso horretan aita santuak egiten zuen aipamen tamalgarri batek eman du zeresan gehien. Alegia, Manuel Paleologo enperadore bizantziarrak (XIV. mendea) bere solaskide musulman pertsiarrari esandakoak: “Erakuts iezadazu zer ekarri duen Mahomak berririk, eta gauza gaiztoak eta ankerrak bakarrik aurkituko dituzu, hala nola, berak predikatzen zuen fedea ezpataren bidez zabaltzeko xedapena”.

Oharpen bat edo beste proposatu nahi nuke aipamen horren eta diskurtso osoaren inguruan:

1. Zoritxarrekoa ez ezik, bidegabekoa eta faltsua ere irizten diot aipamen horri, eta, beraz, are iraingarriago eta are probokatzaileago. Edonondik begiratuta ere, Mahomak “gauza gaizto eta ankerrak bakarrik” ekarri dituela esatea ez da zuzena.

2. Aita santuak harrezkero argi utzi nahi izan du, aipamen horrek ez duela bere iritzia adierazten. Baina zergatik atera zuen orduan, edo zertara zetorren? Hori esplikatu behar zigun. Grabea da, grabeegia, nork eta aita santu batek horrelako aipamen bat ez hau eta ez hori ahotara ekartzea, motiborik gabe edo kasualki bezala. Benedikto XVI.ak bizantziar enperadoreak ez bezala pentsatzen badu, ez da erraz ulertzea zergatik ez duen beste gisa bateko aipamenen bat aukeratu, jarrera teologiko adeitsuagoa eta elkarrizketara irekiagoa islatzen eta bermatzen duena edo, gutxien gutxienik, ñabartuagoa eta Islamarekiko irainik gabea. Dozenaka dira Erdi Aroan bertan, eta berak ezagutzen ditu ziur, eta asko kosta gabe aurki zitzakeen. Aipa zezakeen, esate baterako, bere herrikidea duen Kusako Nikolas (teologoa eta kardinala, erlijioen arteko bakearen eragile handia, Paleologo enperadorearen garaikidea), edo Asisko San Frantzisko, edo Raimond Lull mallorcarra (1232-1315) (aipagarria da honen Jentila eta hiru jakintsuak liburu zoragarria, fedegabe batek kristau batekin, judu batekin eta musulman batekin egiten duen elkarrizketa jasotzen duena), edo Kordobako nahiz Granadako pentsalari musulman garaikideak.

3. Egia da, eta ez du bueltarik, Koranean badirela indarkeriarako eta gerrarako deiak, eta egia da testu horiek, eta baita familiari nahiz gizarteari buruzko beste hainbat testu ere, hitzez hitz ulertu eta erabili izan direla guztiz onartezinak diren jokabideak zuzenesteko (gerrak, hilketak, emakumearen bazterketa, zigor krudelak…). Teologo islamdarrek ezin dute saihetsi hor azpian dagoen galdera nagusia: Korana oro har eta xedapen horiek bereziki Jainkoaren hitzez hitzezko, zuzeneko eta betiko agerpen gisa ulertzen jarraituko ote dute? Dena den, kristauok ezin dugu ahaztu, 1943an onartu zuela lehenengo aldiz Erromak Biblian badirela literatur motak. Eta ezin dugu ahaztu, ezta ere, kristau askok hitzez hitz irakurtzen duela oraindik Biblia, zenbait arazori dagokionez behintzat.

4. Diskurtso horretan bertan, Erdi Aroko teologo musulman bat aipatzen du Benedikto XVI.a aita santuak: Ibn Hazn, Jainko arbitrario baten irudia arrazoimenak erakusten digun egiarekin eta ongiarekin zerikusirik gabeko Jainkoaren irudia defenditzen duena, eta teologo horretaz baliatzen da Jainko islamdarra eta Jainko kristaua aurrez aurre jartzeko, elkarren kontra: islamdarren Jainkoa arrazoiaren kontrakoa eta kristauen Jainkoa arrazoiaren araberakoa. Baina hiru ohar egin behar dira honetaz: 1) Teologia islamdarraren tradizioan teologo marjinal bat dugu Ibn Hazn, eta ez du, beraz, islamdarren teologia inolaz ordezkatzen; 2) Europan baino lehenago izan zen arabiarren artean arrazionalismo filosofiko eta teologikoa, eta ez dago esaterik, beraz, teologia islamdarra arrazoiaren aurkakoa dela; 3) Bibliako Jainkoak ere, Biblia menderik mende irakurri izan den bezala eta gaur bertan askok irakurtzen duten bezala irakurrita, badu hamaika arbitrariotasun: Esau zapuzten eta Jakob hautatzen duen Jainkoa, faraoia apropos “gogortzen” eta gero bere gogorkeriagatik zigortzen duen Jainkoa, juduek oro har uler ez diezaioten eta ondorioz salba ez daitezen parabolatan hitz egiten duen Jesus (Markosen ebanjelioaren arabera), “guztien erruki izan ahal izateko guztiak bekatupean sartzen” dituen Jainkoa (San Pauloren arabera)… “Arrazoizko” fedearen bilaketa zentzurik onenean guztion etengabeko eta ezinbesteko zeregina dugu denok, kristau eta musulman.

5. Aitortu beharra dago, Islamaren gehiengoa Erdi Aroko paradigma teologiko eta teokratiko bati atxikia dagoela oraindik, baina ez Islamak hartara behartzen duelako, zirkunstantzia historiko eta kulturalek hartara bideratu duelako baizik. Berrogei urte besterik ez da Eliza katolikoak, erakunde gisa, paradigma hori gainditu zuela (Vatikanoko II. Kontzilioa). Eta Vatikanoa bera Erdi Aroko paradigmaren ezaugarria da oraindik neurri handi batean.

6. Uste dut historian zehar indarkeria gehiago izan dela kristautasunaren izenean Islamaren izenean baino. Eta ez antzinako kontu zahar hutsa. Zenbakien inguruko eztabaidak gora behera, “kristau” erregimen batzuek egindako inbasioaren ondorioz 600.000 irakiar hil direla diote. Egunean 70.000 pertsona inguru hiltzen dira miseriaren ondorioz, eta tradizio kristauko herrialdeak dira neurri handi batean horren erantzule.

7. Ez da bidezko, noski, musulmanekiko halako adeitasun inozo batean eta Mendebaldearen erru-salaketa sistematikoan jaustea. Islamisten indarkeria eta irrazionaltasuna jasanezinak dira, eta pertsegitu beharra dago. Baina ukaezina da, halaber, Mendebaldearen aurkako islamismoa Munduko I. Gerraren ostean suspertu zela, otomandarren inperioa suntsitu eta europar herrialdeen eskumendera igaro zenean, igaro zelako. Arabiarrek herrialde mendebaldar zapaltzaileen eskutik nozitu duten umilazioa eta ondorioz haien aurka metatu duten gorrotoa dira indarkeriazko islamismoaren mintegirik onena. Horrek ez du justifikatzen, baina hori gabe ez da esplikatzen.

8. Ez da bidezkoa Islama eta “islamismoa” nahastea. Islamistak (integrista, fanatiko, indarkeria zale) gaurko musulmanen %10a dira gutxi gora behera, hau da, mendebaldar herrialdeetako eskuin mutur xenofobo eta filo-faxistari dagokion proportzioa.

9. Mahomaren aurkako biñetak nahiz aita santuaren diskurtsoa dela eta, munduko musulmanen %98ak ez du indarkeriarik erabili. Maiz ohi den bezala, indarkeria zaleen erreakzioa bakarrik erakutsi digute hedabideek.

Konklusioa

Konklusio gisa, eta laburbilduz: elkarrizketak apaltasuna eskatzen du. Apaltasuna nork bere burua inoren gainetik ez jartzeko. Apaltasuna geure fedea azaltzeko. Apaltasuna besteari ikusten diogun akatsa adierazteko. Apaltasuna besteri entzuteko. Apaltasuna, bereziki, besteak zuzentzen digun kritika asaldatu gabe jasotzeko. Apaltasuna, bide desberdinetatik Jainkoarengana bidean jarraitzeko.

Serge de Beaurecueil-ek, Afganistanen urte luzez ari izandako misiolari kristauak, honako parabola honen bidez adierazi zuen berak egindako bidea: “Hasieran, neure eskaileran gora Jainkoarengana igotzen ari nintzela, bere eskaileran gora Jainkoarengana igotzen ari zen islamiar bat ikusi nuen inguruan; eta pentsatu nuen, nire eskailera hobea zela ikusaraz niezaiokeela eta berari utzi, nahi bazuen. Gero otu zitzaidan, agian ez zela beharrezko igoak zituen mailak jaitsaraztea, eta pasabide bat egitea pentsatu nuen, bere eskaileratik nirera igaro zedin, igoak zituen metroen altura alferrik galdu gabe. Gaur, berriz, ahal dudan neurrian, bere eskaileran gora igotzen laguntzen saiatzen naiz, berak ere neurean gora laguntzen didan bitartean”.

(Herria 2000 Eliza, 2007, 15-20 or.)