KULTURA ETA ERLIJIOA GAUR

 

1. Kultura erlijioaren forma, erlijioa kulturaren arima

Kultura eta erlijioa. Has nadin kontzeptuak definituz. Orokorki eta lausoki definituko ditut, ez baita erraza zehazki definitzea eta, nolanahi ere, ez baiteritzot hemen beharrezko.

“Kultura” deitzen diogu gure biziera indibiduala eta kolektiboa eratzen duten pentsaera, arau, ohitura eta adierazpen sinbolikoen bildumari: zientzia, filosofia, zuzenbide, egutegi, elikadura, erakunde politiko, usadio, mito, literatura, arte, erlijio… hori dena da kultura.

Eta erlijioa? “Erlijioa” deitzen diogu Azken Errealitatearekiko –nolanahi ere deitzen zaion– harreman indibidual nahiz kolektiboaren adierazpenen bildumari: erritoak eta jaiak, sineskizunak eta kredoak, arauak eta kode moralak, “jainkoa” edo jainkoak eta espirituak, geroko bizitzari buruzko usteak eta esperantzak… hori guztia da “erlijioa”. Ez bedi, ordea, horrek guztiak osatzen duen “erlijioa” horren guztiaren barnean edo horretaz guztiaz haratago dagoen “erlijiotasun” edo erlijio-sentipen indibidual nahiz kolektiboarekin besterik gabe nahas. Sineskizun, errito eta arauen sistemari deitzen diot hemen “erlijio”. Erlijiotasun edo espiritualtasun egituratua da “erlijioa”; erlijiotasuna sineskizun, errito eta arauen sistema batean adierazten eta egituratzen da, erakunde bilakatzen.

Utz ditzadan hor definizioak, eta noan bi errealitateon –kultura eta erlijioa– arteko lotura zertan datzan orokorrean aipatzera.

“Kultura erlijioaren forma izan da, eta erlijioa kulturaren arima”, esan zuen P. Tillich-ek. “Izan da”. Iraganean. Eta gaur? Hori da kontua. Baina iraganaz ari garela ere, gehiegizkoa izan liteke “kultura erlijioaren forma” izan dela esatea, “erlijio” kontzeptuak baino adiera zabalagoa baitu “kultura” kontzeptuak; erlijioaren forma hutsa baino gehiago da kultura.

Esan dezagun, bada, Tillichen esaldia zertxobait mugatuz: “erlijioa” erlijiotasunaren forma sistematizatua delarik, forma hori kultura bihurtzen da, baina gerta liteke formak arima itotzea, formak arima babestea bezainbat. Erlijioaren forma kulturalak arima itotzen ez badu, erlijioaren arima bilaka daiteke kulturaren arima bizigarri. Ukaezina da, kultura eta erlijioa elkarrekin estu loturik egon direla tradizionalki: ez dago antzinako literaturara edo edozein arte nahiz gizarte erakundetara hurbildu besterik. Neurri handi batean erlijioek osatu dute kultura (filosofia, kode etikoak, egutegia, erakunde sozialak, usadioak, mitoak, artea, literatura…), eta neurri berean kulturak baldintzatu du erlijioa (sineskizunak eta kredoak, erritoak eta jaiak, arauak eta kode moralak…). Arnasa edo arima emanez batzuetan, arnasa edo arima itoz besteetan.

Eta gaur? Esan daiteke gaurko kulturaren osagai nagusietakoa direla oraindik ere erlijioak, forma kultural gisa harturik. Esan daiteke, baita ere, gaurko kulturaren azken sustraiak erlijiosoak direla, “erlijioso” hitza “espiritual” edo “sinboliko” zentzu orokorrean ulerturik. Eta esan daiteke gaurko erlijio guztiak kultura jakin batean sortuak eta oinarrituak direla, euren sineskizun, arau eta erritoei dagokienez.

Esan ote daiteke, ordea, gaurko erlijioak gaurko kulturan ongi txertatuak daudenik? Eta esan ote daiteke erlijioek gaurko kulturari arnasa eta arima ematen diotenik? Hala behar luke; ez dakit hala ote den. Hala ez balitz, gaurko erlijioak bizirik ez dauden seinale litzateke. Eta zertarako dira erlijio hilak? Erlijio sistemak espiritualtasuna edo arima susta dezake, baita ito ere. Erlijiozkoak omen diren sineskizun, arau moral eta erakunde zurrunek espiritua, arnasa, bizia estu ditzakete. Orduan, espiritualtasunari eusteko, espirituala izateko, arnasa hartzen edo bizitzen jarraitzeko, erlijiotik haratago jo behar du. Itotzen duen erlijio sistema edo erakundea, hobe da hautsi edo utzi.

Bizirik dagoen erlijioa bakarrik bilaka daiteke kultura-egile, kulturaren sustatzaile, berritzaile, gizakiarentzat eta gizartearentzat bizigarri, inspiratzaile. Erlijio espirituala –biziaren espiritua, arima, arnasa duena– bakarrik izan daiteke biziaren babesle, askatzaile, bake eta justiziaren eragile. Espirituaren arnasak arnasberritzen duen erlijioa bakarrik izan daiteke kultura sortzaile, arnas emaile. Espiritualtasunaren iturrietatik ur agortu gabe berria etengabe edaten duen erlijio erakundeak bakarrik inspira dezake artea eta literatura, musika eta poesia, etika eta hezkuntza, unibertsitatea eta politika. Gizaki eta izaki guztien bizikidetza.

Horretarako, kulturaren arima izateko, erlijioak bere burua etengabe gainditu behar du. Bizirik dagoen erlijio-sistemak bere buruaz beste egin behar du, bizirik jarraitzeko. Eta orduan gertatzen da erlijioa kulturaren arima, kulturaren eragile. Bestela, forma kultural batzuetan (hizkuntza, filosofia, mundu-ikuspegia, morala, botere-harremanak…) gogorturik geratzen denean, forma iraungietan lotzen da, iraganari atxikitzen zaio. Hartara, arnasa galtzen du, bizidunei arnasa itotzen die, eta dagoen kulturaren euskarri, eustaile bilakatzen da, berritzaile ordez.

Kultura, ordea, etengabe aldatzen ari da, bizi den oro bezala, eta erlijioa formei lotzen zaienean, beti iraganari lotzen zaio, eta presenteko kulturarekin eten eta hautsi egiten du, eta presenteko gizartetik urrundu egiten da.

Hara: horixe ageri da gaur eta hemen gaurko erlijio kristauan. Sekulako etena ageri da erlijioaren eta kulturaren artean Mendebalde osoan, Europako Mendebaldean bereziki. Erlijio kristauaren eta euskal kulturaren artean ere bai, noski. Eta aspalditik dator: Modernitate hasieratik, XVIII. mendetik. Edo lehenagotik: Errenazimendutik, XVI. mendetik. Erlijio kristauak ez du oraindik onartu eta bere egin, neurri handi batean bere baitatik sortu zen kultura berria. Kristautasuna aipatzen dut hemen, berau baita gurean kulturalki nagusi, baina gauza berdintsua esan daiteke beste erlijioez ere, gure gizarteko kulturari dagokionean: lekuz kanpo ageri dira kulturalki, lekua galdurik. Lekua galdurik, nola izango dira lekuko?

 

2. Sinesmenak kulturalak dira eta kulturarekin aldatzen dira

Erlijioa, forma gisa, sineskizunez osatua da bereziki: sineskizuneko sinesmenez. Sinesten duena da erlijioso. Erlijio bateko kideari “sinestun” deitzen zaio. Hori ez da, noski, erlijioaren funtsa, baina badela esango lukete askok. Esate baterako, kristau izateko, funtsezkoa dela, hainbat dogma sinestea. Baina begira dezagun hurbilagotik. Kultura eta erlijioarekin zerikusi zuzena du auzi honek, sineskizun guztiak kulturalak baitira.

Izan ere, “sinestea” pentsamendu kontua da, ideia eta irudi mentalen kontua^[1]: sinets dezakezu, hau da, pentsa dezakezu Jainkoa badela, kreatzailea, ahalguztiduna eta orojakilea dela, epaile zuzen, zorrotz edo errukitsua dela… Sinets dezakezu Jesus Jainkoaren Seme eternala dela, Hirutasuneko bigarren pertsona, eta zerutik mundu honetara etorri zela gizon eginik, eta gure bekatuak ordaintzeko gurutzean hil zela, eta hirugarren egunean fisikoki piztu zela hilobia hutsik utzita, eta berriro zerura igo Parusia arte, eta zerutik Espiritu Santua bidali zuela apostoluen gainera. Sinets dezakezu Jesusek Eliza Ama Santu Katolikoa fundatu zuela dogma eta sakramentu eta guzti, apaiz, gotzain eta aita santu eta guzti. Sinets dezakezu hil eta gero zerura, purgatoriora edo infernura joango dela zure arima, eta munduaren amaieran gorputza arimarekin elkartuko dela berriro, fisikoki pizturik, eta zerua eta infernua ez direla sekula santan amaituko… Hori guztia kultura bati, mundu-ikuskera bati loturik dago: zerua goian eta lurra behean, Jainkoa Goren bakar eta pertsonal mundutik bereiz, gizakia munduaren zentro, Jesus gizakia Jainkoaren enkarnazio oso bakar…

Sinets dezakezu. Baina hori guztia sinesteak ez zaitu berez on eta zoriontsu egingo. “Zertarako du batek ‘Nik badut fedea’ esatea, egintzetan ez badu azaltzen? Horrelako fedeak salba ote dezake? Erakuts iezadazu egintzarik gabeko zeure fedea, eta nik egintzen bidez erakutsiko dizut neure fedea” (St 2,14.18). “Fedea” dioen lekuan, jar ezazu “sinesmena”. Kredoan esaten duzun guztia oso-osorik sinesteak ez zaitu “salbatuko”, hau da, ez zaitu eramango ondo bizitzera, osorik eta sano bizitzera, zoriontsu eta on izatera. “Jainkoa bakarra dela sinesten duzula zuk? Oso ondo; baina deabruek ere sinesten dute hori, eta ikaraz daude” (St 2,19): biziera erratu eta kaltegilearen irudia da “deabrua”. Dogma guztiak sinets ditzakezu, eta halere erraturik bizi, hau da, zeure buruari eta besteei kalte eginez.

Sineskizunak pentsamenduak dira, ideia eta irudi mentalez osatuak. Eta irudi mental guztiak aldatu egiten dira: zerua, infernua, jainkoa, errebelazioa, eliza, geroko bizitza…

Geure funtsezko pentsaera –eta, ondorioz, geure funtsezko sineskera–, ordea, ez ditugu geuk hautatzen, ama-hizkuntza hautatu ez dugun bezala (noski, beste zenbait hizkuntza ikas dezakegu gero geure hautuz, baina ikasten ditugun hizkuntzak ere diren bezala ikasi behar ditugu, ezin ditugu geure kabuz asmatu ez aldatu). Biologiak eta kulturak baldintzatzen dute neurri handi batean errealitateari buruz dugun ikuspegia, pentsamoldea. Eta, ondorioz, geure “sinesmena”. Zer eta nola sinetsi ez dugu inoiz aukeratzen. Ahal duguna sinesten dugu, kulturaren arabera, garaiko zientzien arabera, daukagun mundu-ikuspegiaren eta pentsaeraren arabera.

Munduaren irudia aldatu ahala, aldatu ziren sineskizunak. Nahitaez. Errealitatea ulertzeko moduak aldarazten ditu gure sineskizun guztiak. Guzti guztiak. Ezinbestean. Filosofia, psikologia eta soziologia, fisika, astrofisika, biologia, genetika edo neurozientziak ikasi ahala. Ez dugu sinesten nahi duguna, ahal duguna baizik. Hots, geure mundu-ikuspegiarekin koherentea dena bakarrik “sinets” dezakegu, hau da, pentsa dezakegu “fedegai” omen diren guztiez: Jainkoa, aingeruak, Jesukristo, Ama Birjina edo aita santua, zerua nahiz infernua. Sinesmena ez dugu aukeratzen, mundu-ikuspegia aukeratzen ez dugun bezalaxe. Sineskizun guztiak mundu-ikuspegiarekin estu lotuak baitaude egon.

Mundu-ikuspegiarekin, edo hizkuntzarekin. Hizkuntzak mundu-ikuspegi bat ematen digu: “Jainko ahalguztiduna, zeru-lurren egilea” esaten zaion haurrari mundu-ikuspegi bat ematen zaio, pentsamolde bat. Bestela esanda, “sineskizun”-multzo bat ematen zaio “fedearekin” batera. Zer gertatuko da hizkuntza hori, hots, mundu-ikuspegi edo pentsaera hori aldatzen zaionean? Fedea galdu beharko ote du derrigor sinesmenarekin batera? Fedea eta sinesmena gauza bera direla erakutsi bazaio bai, sinesmena galtzean fedea ere galdu egingo du. “Kredo osoa sineskeria hutsa zen” esango du eta erlijioa bertan behera utziko, jadanik baliagarri ez zaion mundu-ikuskerarekin batera, sinesgarri ez zaizkion sineskizun batzuekin batera, ulertzen ez duen eta baliagarri ez zaion hizkuntza batekin batera.

Hortxe dago, beste inon baino gehiago, gaurko erlijio-krisiaren gakoa. Duela mila eta zazpiehun urte inguru idatzitako Kredoa jendeak ez du jada sinesten. Eta zergatik ez du sinesten? Inondik ere ez borondate txarragatik, buru-bihotz gogorreko norbaitek oraindik pentsa lezakeenez. Ezta utzikeriagatik, zabarkeriagatik edo azalkeriagatik ere, gotzainen hitzaldietan sarri entzuten eta beren gutunetan maiz irakurtzen denez. Zergatik ez du jada gaurko gizarteak –haur, gazte eta heldu, ia inork ere– Kredoa sinesten? Ezin dutelako sinetsi, besterik gabe. Euria “jainkoak nahi duenean” egiten duela sinesteari eta errogatibak egiteari utzi zioten bezalaxe, halaxe utzi diote “Jaun-goiko” bat badela sinesteari, Jesus aitarik gabe ama birjina batengandik jaio zela eta ura ardo edo bost ogi bost mila bihurtu zituela sinesteari, gure bekatuengatik hil zela edo hilobia bat-batean hutsik utziz berpiztu eta zerura igo zela sinesteari, apaiz sagaratuek ogia Jesusen gorputz bihurtzeko edo bekatuak barkatzeko botere sakratu bereziak dituztela sinesteari…

Sinestezina zaielako ez dute sinesten. Eta zerk harritzen gaitu? Munduko erlijio handi guztien –kristautasuna barne– oinarrizko sineskizunak eta kategoriak duela milaka urte sinesgarria zen mundu-ikuspegiari loturik daude: jainkoen aginduak eta zigorrak, bekatuak eta barkamena, sakrifizioa eta espiazioa, oraingo eta geroko bizitza, materia eta espiritua, gauza puruak eta ez-puruak, klerikoak eta laikoak… Eta, noski, patriarkalismoa eta matxismoa. Hori guztia, erlijio handien oinarrian dagoen iruditeria eta kategoria-sistema guztia, ez da jada sinesgarri. Ez zaigu jada sinesgarri. Ezin dugu sinetsi. Gauza horiek sinesteari uzteak, ordea, ez du esan nahi fedea alde batera uztea. Izan ere, Akinoko San Tomasek irakatsi zuenez, ez dira “fedegai” Kredoko edo dogmetako formulak berak, baizik eta formula horiek esan gabe adierazten dutena, edo iradokitzen duten esanezina. Egiazko fedea ez da sineskizunetan jokatzen.

 

3. Paradigma berrian sineskizun zaharrak?

“Paradigma” deitzen zaio garai bateko pentsaera eta biziera oinarritzen, finkatzen, sinesgarritasuna ematen dion marko edo mundu-ikuskera orokorrari. Zientzietan “modelo” deitzen denaren parekoa da paradigma, zentzu zabalagoan. Erlijioa osatzen duten sineskizun guztiak paradigma orokor eta onargarri edo sinesgarri batean kokatzen dira; paradigma horretan bakarrik gertatzen dira sinesgarri eta, beraz, euskarri.

Hain zuzen ere gertatzen da, beste erlijio tradizional guztiak bezalaxe, kristautasun tradizionala –baita Vatikanoko II.a bera ere– antzinako paradigmari edo mundu-ikuspegiari lotua dagoela. Antzinako paradigma, hau da:

1) Paradigma estatikoa: behin betiko lege aldaezinen arabera eratua dago mundua, natura, unibertsoa, mekanismo finko eta ezagunek eragiten dioten makinaria hila balitz bezala. Egiak egia dira betiko. Arauak arau betiko. Egia bat bakarra da, Jainkoak behin betiko agertua. Kristautasuna da egiazko erlijio bakarra, eta hortik kanpo ez dago egiarik ez salbamenik.

2) Paradigma dualista: Bi mundu dira, naturala eta supernaturala. Jainkoa eta mundua bi dira, zerua eta lurra bezala. Jainkoa Izaki Goren pertsonala da (Norbait), mundua ezerezetik kreatu eta kanpotik gobernatzen duena, nahi duenean esku hartuz. Mundua bera ere, eta gizakia, bi errealitate desberdinez osatua dago, bata bestearen gain delarik: materia eta espiritua, gorputza eta arima, hemengo mundua eta “beste” mundua, oraingo bizitza eta gerokoa… Boterea goitik ematen die “Jainkoak” hierarkiari (“botere sakratua”) edo kleroari (Jainkoak “aukeratuei”) eta berauek Jainkoaren izenean “ordenatuei”; berauek dute azken hitza egiari eta ongiari buruz, eta herriak ez du ikasi eta men egin besterik. Eliza katolikoa da egiazko eliza bakarra, eta hortik kanpo ez dago errorea eta hondamendia besterik edo, onenean ere, egiaren atal eta salbamenaren hasiera besterik.

3) Paradigma antropozentrikoa: gizakia lurraren jaun eta jabe, unibertsoaren zentro, kreazioaren helburu eta gailur. Jainkoa Supergizaki bat bezala irudikatzen da: gizakion antzeko sentipenak, kontzientzia, harremanak, jokaerak ditu. Ahalguztiduna eta betikoa izateak bereizten du gizakiengandik. Antropozentriko izateak “androzentriko” darama berekin: gizona emakumearen buru. Bereziki antropozentrikoa eta androzentrikoa da Biblia eta, ondorioz, kristautasuna: lurra egin zuen Jainkoak unibertsoaren zentro eta gizakia lurraren jaun eta jabe, eta gizona emakumearen nagusi. Eta Jesus gizonarengan gizon egin zen Jainkoa, gizaki baino gehiago; Jesus gizon historiko partikularra da Jainko Infinituaren agerpen eta enkarnazio oso bakarra, salbatzaile bakarra. Gizonak bakarrik –klero maskulinoak bakarrik– ordezka dezake Jesus eta, ondorioz, Jainkoa.

Horra. Oinarrizko mundu-eredu edo paradigma horren arabera eratu dira kristau sineskizunak, dogmak, arauak, eliz erakundeak. Gure kulturan, ordea, paradigma hori joan da, galdu da.

Oso bestelako paradigma nagusitu zaigu lehengoaren ordez:

1) Paradigma dinamikoa: dena denarekin erlazionaturik dago eta dena etengabe mugitzen ari da eta etengabe aldatzen. Unibertsoa dinamikoa, mugikorra, aldakorra da. Eboluzioak aurrera jarraitzen du, eta ez dakigu zehazki norantz. Oro ororekin harremandua dago, eta harreman konplexuagoak gauzatzen diren heinean errealitate berri “garatuagoak” sortzen dira: materia geldo edo inertetik bizia, bizidunen garuneko neuronen sare konplexuagoetatik kontzientzia… eta horrela. Guk ikasi genuen gutxiago denetik ez daitekeela gehiago dena sor. Baina zientziak begi-bistan jarri digu kontrakoa: “gutxiago” denetik “gehiago” dena sor daiteke, harreman konplexuagoei esker. Noski, horrek suposatzen du “gutxiago” den horretan (partikulak, atomoak, materia geldoa, zelula bakarreko bizidunak…) badela elkartzeko eta garatzeko eta errealitate konplexuago bilakatzeko gaitasun misteriotsu bat.

Noiz arte, noraino jarraituko du eboluzioak? Ez dakigu. Baina eboluzioa ez da lur planetako kontua soilik, eta gure planetan eboluzioa ez da amaitu gure giza espezie honetan. Gure giza espezie honek dituen baino sentimen, askatasun, kontzientzia infinituki garatuagoak izango dituen, askoz hobea eta zoriontsuagoa izango diren, Nazareteko Jesus bera baino ere libreago eta kontzienteago izan diren izakiak sor daitezke. Sortuko ahal dira!

2) Paradigma holistikoa, ez dualista (“holos”, grekoz: osoa): osotasunaren ikuspegia da paradigma berriaren beste alderdi funtsezkoenetakoa. Unibertsoa ez dute atomo bananduek osatzen. Demokritoren atomismoak ez digu balio mundua osotasun bezala ulertzeko. Ezta Newtonen fisika deterministak ere, sistema bakoitzaren propietateetan oinarritzen denak, osotasunean beste propietate batzuk agertzen baitira, sistema bakoitzak esplikatzen ez dituenak.

Dena denarekin harremanetan dago, atomoetatik galaxietara. Den orok bat egiten du. Lurra organismo bizi erraldoia da. Amazoniako tximeletaren hegaldiak eragin dezake, konta ezin ahaleko eraginen katearen buruan, eguraldi aldaketa gurean (“tximeleta efektua” deitzen zaio, eta “kaosaren teoria” deitzen denaren adibide nagusia da).

Organismo guztietan, osotasuna gehiago da atalen batura baino: landare bat gehiago da, osatzen duten atalen batura baino. Gure giza kontzientzia gehiago da, ahalbidetzen duten neuronen batura baino… Gutxiago denetik gehiago dena. Eta zer da “gutxiago dena”? Materia? Unibertsoan –edo unibertsoetan, bai baitaiteke gure unibertso honekin batera beste unibertso batzuk ere izatea, eta gurea haietatik sortu izana…-, unibertsoan den guztia materiaren bidez edo materiari esker da. Baina fisikariek ere ez dakite oso ondo materia zer den. Partikula eta uhin bezala ageri zaigu. Energia bihur daiteke, eta energia materia bilaka daiteke. Baina energia zer da? Nolanahi ere, materia ez da errealitatearen bigarren osagaia, “espiritu” deitzen dugunaz gain…

Eta paradigma ez-dual honetan, Jainkoa zer? “Jainkoa” ez da izakien artean izaki, munduko izakiez aparte beste Superizaki. Izaki guztien izatea da. Teismoak “jainkoa” izaki gisa ulertzen edo irudikatzen duen heinean, teismoa gainditu beharrean gara. Teismoarekin batera ateismoa, noski. Ez teismoa eta ez ateismoa: paradigma ez-dualak “transteismoa” dakarkigu berekin. Jainkoak ez du “goitik” eta “kanpotik” hitz egiten, ezer errebelatzen, hitz ororen eta den ororen “barnetik” baizik. Jainkoa ez dator “zerutik”, den ororen Bihotzaren eta Presentziaren etengabeko “etorrera” baita. Izaki eta gizaki ororen bihotza eta orotasuna izateko, “enkarnatzeko”, Jainkoak ez du gertakari fisiko ez-ohiko baten beharrik. “Jainkoaren seme” izateko, “Jainko eta gizaki” aldi berean izateko, Jesusek ez du izaki hibrido bitxia izan beharrik, bi naturaz edo sustantziaz osatua, materia bera ere ez baita “sustantzia”, are gutxiago “gizatasuna”, eta zer esanik ez “Jainkoa”. Dualtasun horiek kanpora.

3) Paradigma ekologikoa edo kosmozentrikoa: unibertsoak ez du zentrorik. Lurra ez da Esne-Bide galaxiaren zentro, eta gizakia ez da Lurraren zentro, ez bilakaeraren gezi, ez eboluzioaren amaiera. Edo izaki bakoitza gara unibertsoaren zentro, baina ezer ez da zentro bakar. Unibertsoko izaki guztiok errealitate elkartu bakarra osatzen dugu. Eta lurreko izaki guztiok organismo bat bera gara elkarrekin, eta izaki batzuk ez gaude besteen gainetik, gizakiok ez gara berez beste abereak edo landareak baino duinago…

Horiek horrela, egiazko erlijio bakarra, egiazko eliza bakarra, egia bakarra… sineskizun sinesgaitzak dira.

Paradigma zaharrari ezin diogu eutsi. Euts ote geniezaieke paradigma horretan oinarrituriko sineskizunei eta erlijio-erakundeei? Hanka biak, buru-bihotzak, paradigma berrian ditugunok izan ote gaitezke kristau paradigma zaharreko sineskizun eta erakundeei eutsiz? Badirudi –erlijio-soziologiaren bilakaerak hala erakusten du– zirkulu marjinatu eta itxietan bakarrik, talde fundamentalista defentsibo bezain agresiboetan bakarrik, mantenduko dela kristau fedea kultura zaharreko eskemetan tinko atxikita.

Gaurko gizon-emakumeei gure Elizak nola eskainiko die, nola eskainiko diegu, Jesusen berri ona, Espirituaren arnasa kontsolatzaile eta eraldatzailea, zauriak sendatzeko ukendu gozoa, zapalketak gainditzeko adorea, zapaltzaileei aurre egiteko ausardia, loturak askatzeko kemena… gaurko gizon-emakumeen paradigma, hizkuntza, mundu-ikuspegia geure egiten ez badugu? Ez dira aski axaleko aldaketak, adabakitxo bat han eta beste bat hemen. Sakoneko buru- eta bihotz-aldaketa eskatzen zaigu. Eta sakoneko aldaketa dogma guztien ulertzeko eran:

– “Jainkoa” ontasun eragilea da den ororen barne-muinean, eta ez Izaki Goren Ahalguztiduna;

– Nazareteko Jesus garenaren eta izango garenaren irudia da, Kristo kosmiko betearen aurrekaria, hasikina, sakramentua, eta ez jainkozko Kristo betea osoki;

– Gizaki eta izaki guztiok jainkozkoak gara, “Jainkoarengan erabat Jainko” edo Kristo osoa izatera deituak, Jesus bezalaxe;

– Eliza eredu demokratiko baten arabera ulertu eta eratu behar dugu maila guztietan, arlo guztietan, “hierarkia” kontzeptua baztertuz, “kleriko eta laiko” binomioa gaindituz (eta horren baitan, noski, emakumeari gizonaren duintasun eta eskumen bera aitortu auzi eta alor guztietan);

– Arau moral zehatz guztiak erlatiboak eta aldakorrak dira. Besteak beste, sexualitatearekin zerikusia duten gai guztiak berrikusi behar genituzke (dibortzioa, homosexualitatea…), baita biziarekin zerikusia dutenak ere (ikerketa genetikoak, ugalketarako metodoak, antisorgailuak, jaiotzen kontrola, abortua, eutanasia);

– Gizarte demokratiko eta anitzean, funtsezkoa da erlijio-erakunde guztiek laikotasunaren, aniztasunaren, demokraziaren irizpideak onartzea. Informazio globalizatuaren gizartean, ezjakintasuna eta ziurgabetasuna onestera eta elkarrizketari ekitera egiten digu dei Biziaren Espirituak.

Nolakoa izango da paradigma honen araberako kristautasuna, biharko kristautasuna? Ez dakigu, baina oinarrizko aldaketak gauzatu beharko ditu, gertakari marjinal eta kulturalki antzu bilakatuko ez bada. Gertatzen ari dena.

 

4. Hirurogei urtetan hiru paradigma

Gertatzen dena da^[2] oso epe laburrean aldatu zaigula mundu-ikuspegia, Kredoko sineskizun guztiak –ez diot fedea, sineskizunak baizik– astinduz eta kordokaraziz. Mendebaldeko zientzia modernoak, eta beraiekin modernitatea, duela 300 urte bakarrik hasi ziren. Baina zer genekien guk zientziez eta modernitateaz duela soilik 60 urte? Gure baserrian ez zen argindarrik, urik, errepiderik, eta idiekin edo laian iraultzen zen lurra, igitaiz edo segaz ebakitzen zen garia, Mesopotamian edo Egipton duela 6.000 urte egiten zuten bezalaxe. Askoz gehiago aldatu da mundua azken 50 urtetan aurreko 10.000 urtetan baino.

Zerk harritzen gaitu, sinesmena hainbeste aldatu dela edota hainbat sineskizun galdu direla eta? Harritzekoa izan ez aldatzea izango litzateke. Harritzekoa da, inon diren ordenagailu, tablet, Smartphone eta gailurik postmodernoenak erabiltzen dituzten batzuek duela 2.000 edo are 5.000 urteko sineskizunei bere horretan eutsi nahi izatea, fitsik aldatu gabe, eta sineskizun horiek Kredoarekin eta fedearekin identifikatzea. Gauza guztietan aldatu dira, teologian izan ezik, hots, fedea ulertzeko eta adierazteko moduan. Jesus profeta berritzailearen jarraitzaile izan nahi duenarentzat ba ote da kontraesan handiagorik Ebanjelioa (“berri ona”) hitz zaharkituetan preso edukitzea baino? Bizia eta Espiritua, ordea, atxiki ezinak dira. Baita historia ere. Espiritua, Bizia edo historia iraganean geldiarazi nahi luketenak, borondaterik onenarekin ere, alfer-alferrik ari dira.

Barka bekit neure buruaz eta historiatxoaz aipamentxo bat egitea, beste askoren historiaren isla gerta litekeelakoan. Hirurogeita bi urte egingo ditut laster (1952an jaio nintzen). Ez dira asko, eta enara baten hegaldia baino bizkorrago igaro dira, baina, atzera begiratuz, harriturik ikusten dut zenbat aldatu den mundua urte hauetan. Behin baino gehiagotan esan nien gurasoei: “Gu mundura ekarri gintuzuenetik gaur arte aurreko azken mila urtetan baino gauza gehiago aldatu dira munduan. Aurreko bi mila urtetan baino ere gehiago, bost mila edo hamar mila urtetan baino ere gehiago”. Ez da puztea, gehiegizko aritzea. Nekazaritzaren hasiera samarrean bezalatsu bizi ziren gure baserri zahar gehienetan duela oraindik 60 urte: argindarrik eta urik ez zen bazterretan, oinez egiten zituen jendeak orduetako bideak, idiekin edo behiekin goldatzen zen lurra, eskuz ereiten zen eta eskuz uzta biltzen.

Duela 200 urte hasi zen industria aroa, eta berarekin batera modernitatea, baina gure baserriei ez zien apenas erasan, ezta gure herrietako kaletar gehienen pentsamoldeari ere. Berrehun urte eskasetan, ordea, beste aro batera igaro gara: industria osteko arora, informazio globalizatuaren, informatikaren, arora. Modernitateak bazuen fedea –fede laikoa– arrazoian, egian, askatasunean, mugarik gabeko garapenean, gaitzik gabeko etorkizunean. Gizakiarengan. Gaur, ordea, ezer ez da oso ziur: egiak eztanda egin du, egia-puskak ugaldu dira, ezjakintasunaren kontzientzia eta ziurgabetasuna hedatu zaizkigu, etorkizunean hamaika hodei beltz ageri dira, aniztasuna saihestezina da eta elkarrizketa ezinbestekoa. Posmodernitatea deitzen diote batzuek, edo hobeki transmodernitatea.

Argindarra, makinak, errepideak, autoak… Eta interneta… Guztiz bestelako munduan bizi gara, beraz. Eta, askorentzat oraindik hain nabarmena ez bada ere, oso bestelako mundu-ikuspegi batean murgildurik gaude. Eta, kristau fedeari eta teologiari dagokionez ere, oso bestelako munduan bizi gara.

Neure buruaz bederen esan dezaket, 60 urte hauetan hiru aro kultural ezagutu ditudala, oso desberdinak. Eta hiru aro kultural hauetan, sakonki aldatuz joan dela fededun izateko, kredoa aitortzeko, “sinesteko” eta eliza sentitzeko nire modua.

Hogei urte inguru arte, nire fedea guztiz premodernoa izan zen: lurra zen unibertsoaren zentro, eta Jainkoa zen Izaki Goren eta “Jaun Goikoa”, Biblia eta dogmak Jainkoak zuzenean errebelatuak ziren, sakratua profanoaren gainetik zegoen, apaiz izatea zen giza maila eta helburu gorena, bekatu mortala gauzarik ikaragarriena, eta aita santuak zuen beti azken hitza, egiaren giltza.

Filosofia eta teologia ikasi ahala, nola ez bada, zalantzak sortzen hasi zitzaizkidan, eta zalantzekin nahigabea. Derrigorrekoa zen –nahitaezkoa bezain ezinezkoa ere bai sarri– elkarrekin uztartzea filosofia eta teologia, fedea eta arrazoia, teozentrismoa eta antropozentrismoa, Jainkoaren boterea eta giza askatasuna, grazia eta erantzukizuna, sakratua eta profanoa, munduaren eraldaketa politikoa eta “haraindiko” munduaren itxaropena, egia eta tolerantzia, erlijioa eta laikotasuna, Jainkoaren enkarnazio bakarra eta erlijio ez-kristauen errespetua. Fedea modernizatu behar nuen.

Nola-halako sintesi moduko kosta ahala kosta egina nuela pentsatzera iritsia nintzenean, ordea, dena kolokan jarri zitzaidan berriro. Are hankaz gora. Kristautasuna eta beste erlijioen arteko erlazioari buruz hasi nuen tesia, kristautasuna beste erlijioen betea eta gailurra zela argi erakusteko xedearekin, kristautasunak ematen ziela beste erlijioei, berauen egia-atalak ukatu gabe, behar zuten eta berez lortu ezin zuten azken osotasuna, Jesus gizaki partikularra zela unibertso osoan Jainkoaren behin betiko enkarnazio bakarra, erabateko salbatzaile bakarra. Baina hortxe egin nuen behaztopa. Bide itsu gertatu zitzaidan. Hortik ezin inora jarraitu. Beraz, Jesus historikoa eta Kristo kosmiko betea bereizi beharrean aurkitu nintzen, bereizketa horrek nire barne-muinak urratzen bazituen ere: lur planeta txikiko Homo Sapiens espezieko gizaki judu partikularra eta Kristo kosmikoa, Kosmos osoaren bilakaera betean, planeta eta galaxia guztietan, izaki eta gizaki guztietan, erlijio eta kultura guztietan, beteko den jainkozko Hitza, Espiritua, Kristoa ezin dira bereizi, baina ezin dira ere identifikatu. Ikuspegi edo paradigma ebolutibo, kosmozentriko, pluralista besarkatu behar izan nuen. Erlijioei buruzko teologia pluralista, alegia. Azken batean, kristologia pluralista. Eta hor nago gaur, bidean aurrera, begiak zabalik.

 

5. “Erlijio osteko paradigma baterantz”?

2012an, EATWOT (Ecumenical Association of Third World Theologians) teologo elkarteko Batzorde teologikoak agiri garrantzitsu bat argitaratu zuen, izenburu horrekin: “Erlijio osteko paradigma baterantz”.

Hona adierazpenaren abiapuntua: kristautasuna (katolizismoa nahiz protestantismo desberdinak) krisi larrian ageri da Europako Mendebaldean eta Ameriketako Estatu Batuetan.

Eta hona hipotesia: gaurko krisi soziologikoa krisi kultural sakon baten adierazgarria da; errotzen eta nagusitzen ari den kultura berrian, kristautasun tradizionalak ezingo dio eutsi. Eta berdin gertatuko zaie, azken buruan, gainerako erlijio tradizional guztiei ere; paradigma kultural berrian, paradigma zaharreko erlijioek ezingo diote bizirik eutsi. “Erlijio osteko paradigma baterantz” goaz, beraz. “Erlijio osteko” esamoldeak ez du esan nahi besterik gabe “erlijio gabeko”. Erlijioek iraun dezakete oraindik, edo sor litezke erlijio berriak. Baina ez “erlijioso” bezala ezagutu izan den paradigmaren baitan, hau da, ez “erlijioso” deitu izan diren kategoria, irudi, sineskizun eta kode tradizionalez osaturik.

Gaurko erlijioak ez dira betidanikoak: zaharrenak (hinduismoa) 4.500 urte ditu, judaismoak 3.200, kristautasunak 2.000, islamak 1.400… Baina zer da hori giza generoaren historian (5/7 milioi urte)? Eta zer dira urte horiek Homo Sapiens espeziearen historian (150/200 mila urte)? Beraz, erlijio tradizionalak oso berriak dira ebolutiboki. Kulturaren eboluzioan agertu diren formazioak dira, eta kulturaren bilakaerarekin desagertuko dira, lehenago edo geroago; edo, gutxien-gutxienik, sakon-sakoneko eraldaketak jasango dituzte.

Hain juxtu ere, gaurko erlijio nagusi guztiak garai neolitoan eratu ziren: ehiztari izatetik nekazari izatera igaro zirenean: biziera sedentarioari ekin ziotenean, lurraz jabetu zirenean, hiriak eraiki zituztenean, eta hirietan tenpluak, eta tenpluetan apaizak, eta apaizek sakrifizioak… Arlo sakratua eta arlo profanoa bereizi behar izan zituztenean. Esplikatu ezin zutena esplikatzeko, “espirituak” edo ”jainkoak” (edo “Jaun goiko” bakarra) sinetsi behar izan zituztenean. Munduaren sorreraz eta amaieraz mitoak sortu zituztenean, eta mitoekin batera erritoak. Gizarte ugalduari baturik eusteko kode moralak eta mundu-ikuspegi sinboliko konpartitua behar izan zituztenean.

Neolitotik hona, gizarteak erlijiozentrikoak izan dira: erlijio sistemek eta erakundeek gobernatu dute gizartea. Erlijioek segurtatu dute etika, bizikidetza, usadioak, jaiak: kultura. Erlijioek erakutsi (edo erabaki) dute zer den mundua, nola bizi, nola jaio, nola hil…

Baina gaur? Zientziek guztiz aldatu dute munduaren ikuspegia. Ez da espirituen, ez “Jainkoaren” beharrik ezer esplikatzeko edo etika oinarritzeko. Eta, nolanahi ere, esplikatzeko nahiz etika oinarritzeko balio ligukeen “Jainkoa” guk geuk asmaturiko izakia izango litzatekeela jabetu gara. Beraz, etika eta bizikidetza, egia eta ongia, jaiotza eta heriotza… marko “erlijioso” tradizionaletik banantzen ari dira, edo banandurik dago dagoeneko. Baita espiritualtasuna ere. Asko eta askorentzat –gero eta gehiagorentzat– espiritualtasunak ez du “erlijioaren” beharrik, hau da, erlijio sineskizun, arau, errito eta pertsonaia sakratu tradizionalen beharrik. “Espiritualtasun laikoa” hedatzen ari da, eta badirudi etorkizuna berea duela neurri handi batean.

Gure gizartean eta kulturan kristautasunari gertatzen ari zaiona gertatuko zaie nonahi beste erlijioei ere epe labur, ertain edo luzera. Islamaren praktika tradizionalari eusten dioten musulmanen (kulturalki musulman direnen) eta kristau praktika tradizionalari eusten dioten kristauen (kulturalki kristau direnen) portzentajeak gero eta antzekoago dira Europako Mendebaldeko zenbait herrialdetan.

 

6. Eta zer izango da gure Kredoa?

Kristautasuna ere erlijio historikoa da. Neolitoan ditu sustraiak, eta nekazarien kultura garatuetan osatuz joan dira beraren sineskizun, kategoria, irudi, arau eta erakunde guztiak. Eta historian agertua historian desagertuko da.

Esango dudana gogor gerta dakioke askori, baina zalantzarik ez dut gure kristau Kredoa ere denborak eramango duela, eta arian-arian iragan urruneko zerbait bihurraraziko^[3]. Sineskizun guztiak –hitzak, irudiak, esanahiak– eramango ditu denborak, eliz erakunde guztiak bezala, erlijio-sistema guztiak bezala, hizkuntza guztiak bezala… Forma guztiak iragango dira, eta Biziak jarraituko du. Imajinatzen duzu hemendik milioi bat urtera kristau talde bat mezatan Nizea eta Konstantinoplako Kredoa esaten? Nik ez dut inolaz imajinatzen. Eta milioi bat urte gutxi da… Bada, hamar mila urte barru ere ez dut imajinatzen kristau talde bat Kredo hori bera esaten, Eliza Katolikoaren baitan. Eta bostehun urte barru?

Utz ditzagun iragarpenak, eta gatozen presentera. Zer egin gaur eta hemen Kredo zaharreko hitzekin? Gaur eta hemen, ez dut zentzugabe ikusten hitz zaharrei eustea. Baina zentzugabe deritzot hitz horietan adierazten den antzinako esanahiei edo sineskizunei eustea. Askoz zentzugabeago deritzot, noski, iraungitako sineskizunei eutsaraztea fedearen, Ebanjelioaren, Biziaren, Jainkoaren izenean. Hitz eta sineskizun zaharrek, bere zaharrean, inspira dezakete Bizia –fedea, konfiantza, ontasuna, hurkotasuna–, iturri zaharrak ur berria ematen duen bezala. Eta inspirazioak balio du, ez aspaldiko formula batek berez. Zer egin, beraz, aspaldiko sinesmen-formulekin, formulazioekin? Gaur eta hemen, ez nintzateke ausartuko bi mila urteko Kredo zaharra alde batera uztera, baina eskain diezadakeen inspirazio berria interesatzen zait, ez sinesgarri izateari utzi dion sineskizunak.

Zure fedeak duintasunik izango badu, sinesgarri zaizuna bakarrik sinetsi behar duzu, eta sinesgarri ez zaizun oro alde batera utzi. Baina iraungitako sineskizunen ordez sineskizun berri sinesgarriagoak sineste hutsarekin ez duzu ezer egingo. Bizitzea da kontua –zoriontsu eta ongile izatea–, ez sinestea. Eta sineskizunak –edozein pentsamendu bezala– onak izango dira, baldin eta onera eragiten badizute. Inspiratzen bazaituzte. Inspirazioa: Biziaren ufada. Arnasa, konfiantza, onerako bulkada, libre eta solidario izateko barne-eragina, Jesusek amestu zuen bezalako mundu berriaren esperantza eraginkorra. Hori da funtsezkoa.

Inspirazioa, espiritua, esperantza. Kredoak eta erlijioak galduko dira, baina “espiritualtasunak”, Biziaren arnasak, iraungo du hemendik milaka, milioika, mila milioika urtera ere, ez dakigun forma berrietan –forma “erlijiosoak” nahiz “laikoak” izan–, irudikatu ere ezin ditugun izakiak biziaraziz.

 

7. Nola esan gaur Kredoa?

Nola esango nuke, bada, gaur gure Kredo tradizionala? Esate baterako, esango nuke^[4]:

Ez dut sinesten Izaki Goren bat badenik, beste izaki guztien ondoan, munduko izakiak “eta gainera” Izaki gorena, “beste” Izaki bat, mundutik bereiz. Ez dut sinesten mundua “kanpotik” kreatu zuen jainkorik, munduaren “kausa” edo mundu tenporala esplikatzeko ezinbestekoa izango litzatekeen kreatzaile eternorik, izaki guztien hasiera, bilakaera eta amaiera “aurrez” erabakia lukeen Izakirik. Ez dut sinesten gizakiaren antzeko zentzumen, sentimen eta adimena lituzkeen jainkorik: agintzen eta debekatzen, zigortzen eta barkatzen, entzuten eta entzungor egiten, aukeratzen eta baztertzen, kondenatzen eta salbatzen duen jainkorik, haserretzen eta adiskidetzen denik.

Baina “sinesten dut” –sineskizunez haratago– gure hitz eta irudietan agortzen ez den Errealitatearen Hondoa, Hustasun betea, Betetasun hutsa. Sinesten dut Badena, izaki ororen Izamena, bizidun ororen Bizia, sorkari ororen Sormen amaitu gabe eta amaigabea. Sinesten dut ororen Orotasun atalik gabea, Osotasun bakuna, Osasun betea. Sinesten dut den guztiaren Kontzientzia, Presentzia, Elkartasun mugagabea, Ni-Zu-Gu harreman mugarik gabea ororen bihotzean, ez bat eta ez bi, Bat eta Denak. Sinesten dut den ororen ontasun oro-ontzailea, izaki guztien on-gaitasuna. Sinesten dut atomo-partikula infinituki txikietatik kosmos infinituki handira guztiari eragiten dion Arnasa, forma guztien Edertasuna, lotura guztien askatasuna eta askamena, oinaze guztien kontsolamendua eta kontsolamena. Sinesten dut Harengan garela eta Hura garen guztiongan dela, dena izanarazten, osatzen, ontzen, zoriontzen. Sinesten dut Hura garen guztiongan izango dela, dena izanarazi, osatu, ondu eta zorionduko dugun heinean. “Sinesten dut” esatean, esan nahi dut: bizi eta biziarazi egin nahi dut, edo “Jainkoa” bera izan eta izanarazi nahi dut.

Eta Jesukristo? Gaur gehien gehienok ezin dugu kristau izaten jarraitu Jesusen mezua eta nortasuna geure hizkeran eta gaurko paradigma sinesgarrietan adieraziz ez bada. Gehien gehienok ezin dugu sinetsi “Jainkoak bidali zuela Jesus zerutik” eta aitarik gabe sortu zela mundu honetan, eta bekatuen barkamenerako hil zela gurutzean. Galaxia ertain bateko planeta txiki bateko abere ugaztunen motako giza espezie bateko (Homo sapiens) gizaki bat izan zen Jesus. Gizaki miresgarria zalantzarik gabe, “bizitza on eginez igaro” baitzuen. Ez dugu, halere, nahitaez “sinetsi” beharrik Jesus gizaki partikular hura Jainkoaren lehen eta azken enkarnazioa izan zela eta dela, kosmos osoaren erdigunea eta bilakaera kosmikoaren gailurra. Bilakaerak aurrera darraio, eta hala jarraituko du planeta honetan beste lauren bat mila milioi urtez (eta beste galaxietan eta planetetan auskalo). Giza espezie hau ere galduko da, besteak galdu ziren bezala, eta berriak sortuko dira edo sortuko ditugu –gizaki edo ez gizaki–, askoz ere garatuagoak agian garunez, kontzientziaz, ontasunez…

Jesus horrela “erlatibizatuz”, ordea, ez ote dut kristau fedearen muina errotik ukatzen? Uste dut ezetz. “Sinesmen” tradizionala erabat aldatzen da, noski, baina ez fedearen muina. Mendeetako sinesmena edo pentsaera berrituz, “sinesten” jarraitzen dut Jesus ontasun betearen sakramentu izan zela, bere muga eta guzti. Sinesten dut Jesusen ontasun kreatzailea, hurkotasun askatzailea, gupida sendatzailea, Osotasun edo Osasun edo Salbamen betearen (“Jainkoaren”) ezaugarri, aurrerapen, hazi, ernamuin eta legamia izan zela. Eta badela, bizi dela, bidaide dugula, izadi berrirantz erromeskide.

Eta Espiritu Santua? Sineskizun guztiez haratago, sinesten dut Espiritu Santua. Sinesten dut den guztia –atomoaren partikula ñimiñoetatik galaxia erraldoietara– “jainkozko” Arnasa beroak mugiarazten, izanarazten, biziarazten duela. Sinesten dut Espirituak dena bere aniztasunean elkartzen duela, ezer behartu gabe, ezer ezerekin berdindu gabe, ezer ezeri menperatu gabe. Sinesten dut Espiritua izaki guztietan mintzo dela, nonahi inspiratzen duela, izakiei onera eraginez, inongo erlijio eta ideologiei lotu gabe. Sinesten dut Espiritua Maitasuna dela eta Maitasuna dela errealitatearen bihotza. Sinesten dut Espiritua, den ororen bihotzean, dena ontzen ari dela. Eta izaki guztiok garela Espirituaren edo Arnasaren forma eta eragile.

Eta “Eliza bat, santu, katoliko eta apostoluena”? Ez dut sinesten batasunaren izenean bakartasuna eta uniformetasuna ezartzen dituen eliza. Ez dut sinesten mundu edo gizarte “profanoaren” aurrez aurre bere burua santu eta “sakratutzat” duen eliza. Ez dut sinesten kleroa, erlijiosoak eta laikoak hiru mailatan bereizten dituen eliza. Ez dut sinesten “katoliko” (unibertsal) izena Erromako elizari bakarrik aitortzen dion eliza, kristautasuna beste erlijioen gainetik eta Erromako eliza beste elizen gainetik jartzen duena. Ez dut sinesten, Jesusen eta bere “apostoluen” (bidalien) izenean, egitura guztiz predemokratikoak mantentzen dituen eliza, aita santuaren botere absolutua ardatz duen eliza, non aita santuak izendaturiko kardinalek hautatzen duten aita santua –zirkulu itxian–, non aita santuak izendatzen dituen gotzainak eta gotzainek “sagaratzen” dituzten apaizak, denak gizonezko eta egiaren nahiz ongiaren jabe –hierarkia zurrrunean–. Jesus profeta berritzaileari ez zitzaion inoiz horrelakorik burutik pasa, gizon eta emakumeak izan zituen jarraitzaile eta bereizkeriarik gabe “bidali” (“apostolu” izendatu) zituen berri on askatzailea iragartzera eta gauzatzera; eta, “hamabi apostolu” gizonezko izendatu zituenean, ez zituen izendatu eliz agintari izan zitezen, are gutxiago “ondorengoak” izan zitzaten (aita santua eta gotzainak…), baizik eta herri eta mundu elkartuaren ezaugarri izateko, “Israelgo hamabi leinu-buruen” irudira. Eta Jesusek eliza hierarkiko bat eratu izan balu ere –ez zuena inolaz egin–, ez nuke sinetsiko Jesusek duela bi mila urte esana edo egina betiko bere horretan sinetsi eta eutsi nahi izango liokeen eliza, historiaren eta kulturaren etengabeko eta ezinbesteko berrikuntza erabat ahazturik.

Elizaz hainbeste gauza sinetsi ez arren, ordea, sinesten dut Eliza. Sinesten dut elkartasun, tolerantzia eta aniztasunaren, izaki guztien senidetasunaren sakramentu apal izatera deitua den Eliza. Sinesten dut erlijio eta Kredo guztiak erlatibizatzen dituen Eliza, iritzi desberdinak errespetatuz, aniztasunari zabalik, bere burua inoren gainetik jarri gabe, egiaren eta ongiaren jabegoari barru-barrutik eta errotik uko eginez. Sinesten dut molde demokratikoen arabera eratutako Eliza, boterea sagaratu gabe, kastarik gabe, genero bazterkeriarik gabe. Sinesten dut gaurko gizarte anitzean laikotasunaren printzipioak osoki onartzen dituen Eliza. Sinesten dut iragartzen duen mundu hobea barne aldera zein kanpo aldera egiaztatzen duen Eliza. Sinesten dut solidaritatea, justizia eta elkarren errespetua dogma bakar dituen Eliza.

Eta “betiko bizitza”? Beteko bizia nahi genuke betiko ere, egia da. Baina ez zaitez geroaz gehiegi kezka. Saia zaitez –hobe duzu– betirako nahi zenukeen bizitza orain bizitzen, eta bizitzen laguntzen. Egiazko bizia betikoa da beti. Egiazko eternitatea orain eta hemen da.

Bizidun guztiok hilkorrak gara, forma iragankorrak, baina sinesten dut Bizia hilezkorra dela. Sinesten dut betiko Bizia. Baina zein aspergarria litzatekeen betiko bizitza, betekoa ez balitz! Sinesten dut beteko Bizia betikoa dela, eta betiko Bizia beteko Bizia izango dela. Eta horixe nahi nuke bizi, zalantza eta guzti, zauri eta guzti.

 

Bibliografia:

Xabier Andonegi, “Kultura postmodernoa eta kristau-fedea”, in Hemen 13 (2007), 23-30 or.

Joxe Arregi, Revivir el Evangelio, repensar el cristianismo, Feadulta, Madril 2012; Mi Iglesia y mi Credo. Reflexiones sobre un cristianismo creíble para hoy, Credo Ediciones, Hamburgo 2013 (nahi izanez gero, egileari eskatu); “Erlijioak gaur zentzurik bai?”, in Hemen 1 (2004), 7-16 or.; “Kristautasuna eta eliza Europa laikoan”, in Hemen 10 (2006), 33-45 or.; “Erlijioa eta kultura”, in Hemen 26 (2010), 7-22 or.; “Erlijio-zientziak Unibertsitate publikoan. Gurean noizko?”, in Hemen 41 (2014), 17-32 or.; “Kredoa, sineskizunetatik haratago”, in Hemen 42 (2014), 37-49 or.

Patxi Azpitarte, “Nola izan fededun gizarte laikoan”, in Hemen 21 (2009), 57-69 or.

Felix Azurmendi, “Ebanjelizatzeko giltzak eta erronkak gure elizetan”, in Hemen 24 (2009), 23-33 or.

Aitor Bilbao, “Erlijioa eskola laikoan”, in Hemen 21 (2009), 71-82 or.

Ilia Delio, Cristo en evolución, Sal Terrae, Santander 2014

Carlos García de Andoin, “Erlijioaren irakaspena Europan”, in Hemen 42 (2014), 57-68 or.

Xabier Itçaina, “Kristautasuna, esparru publikoa eta europar salbuespena”, in Hemen 10 (2006), 23-34 or.; “Europaren laikotasuna bidegurutzean”, in Hemen 21 (2009), 33-43 or.

Roger Lenaers, Otro Cristianismo es posible. Fe en lenguaje de modernidad, Abya Yala, Quito 2008

Jexuxmari Mujika, “Etika zibila eta kristautasuna”, in Hemen 21 (2009), 19-31 or.; “Erlijioa eskolan”, in Hemen 41 (2014), 7-16 or.;

Diarmuid O’Murchu, Teología cuántica. Implicaciones espirituales de la nueva ciencia, Abya Yala, Quito 2013

John Shelby Spong, Un cristianismo nuevo para un mundo nuevo. Por qué la fe tradicional está muriendo y cómo una fe nueva está naciendo, Aya Yala, Quito 2011

Luzio Uriarte, “Zertan da erlijioa mendebaldeko gizartean?”, in Hemen 21 (2009), 7-18 or.; “Gehiengoaren gutxiengoak: erlijio (bakoitzaren) barneko aniztasuna eta gizarte irekiak”, in Joxe Arregi (arg.), Erlijioa et erlijioak gure gizartean, Deusto argitalpenak, Bilbo 2010, 179-223 or.

Ken Wilber, Breve historia de todas las cosas, Kairós, Bartzelona 2010

In: Sebastian Gartzia Trujillo

Galilean aurkituko duzue

Gogoeta Astea 2014

IDTP, Bilbo 2015, 97-116 or.

1. Ik. J. Arregi, “Kredoa, sineskizunez harago”, in Hemen 42 (2014), 38-41 or. ↑

2. Ik. J. Arregi, “Kredoa, sineskizunez harago”, in Hemen 42 (2014), 41. or. ↑

3. Ik. J. Arregi, “Kredoa, sineskizunez harago”, in Hemen 42 (2014), 42. or. ↑

4. Ik. J. Arregi, “Kredoa, sineskizunez harago”, in Hemen 42 (2014), 43-49 or. ↑