NAZARETEKO JESUS, GIZAKIAREN SEME, JAINKOAREN SEME

/ /by

Usadioari jarraituz, “gizaki”” minuskulaz idatzi dut, eta “Jainko” maiuskulaz. Baina ez dut uste Jainkoak zerikusi handirik duenik gure maiuskulekin, ezta gizakiak ere gure minuskulekin, nahiz eta gu hain minuskuloak izan. Nazareteko Jesus Jainkoaren seme aitortzeak ez ote liguke eragin behar “jainkoa” maiuskulaz bezainbat minuskulaz idaztera eta “Gizakia” minuskulaz bezainbat maiuskulaz? Nazareteko profeta ausart eta gupidatsuari begiratuz, ez al dugu hain zuen barrundatzen Jainkoaren baxutasuna eta gizakiaren gorentasuna?

Modurik zuzenean egingo dut galdera: Jesus gizakia izan zela esanez baino gehiago esaten ote dugu Jainkoa izan zela esatean? Jainko izateak zerbait eransten ote dio gizaki izateari, edota gizaki izateak zerbait kentzen ote Jainko izateari?

Hitz guztiak, elkar ulertzeko sortuak diren arren, gaizkiulertuz josiak daude. Zer esanik ez hitz eta formula dogmatikoak, esanezinaz ari baitira. Menderik mende errepikatu ditugun Nizeako (325) eta Kaltzedoniako (451) formula dogmatikoei dagokienez ere, baliteke oinarrizko gaizkiulertu bati itsatsirik egotea. Teologia eta antropologia dualista da gaizkiulertu nagusia: Jainkoa eta mundua bi direla uste izatea, jainkotasuna gizatasunaren eranskin edo gehigarri dela pentsatzea.

Funtsezko gaizkiulertu dualista hau argitu beharra dago, antzinako formulak gaur berriro ulergarri eta aitorgarri izango badira. Horretan saiatuko naiz, Itun Berria eta dogmen historia oinarri harturik.

 

1. Hizkera dogmatiko tradizionala gaur ez da ulergarri

Enkarnazioa da kristau fedearen funtsa: Jainkoaren betidaniko Semea gizaki egin da, gizon, gorputz, izate hauskor eta hilkor.

Zer esan nahi du? Hitz guztiak ulertzen ditugu, baina esaldia nekez, eta ez dakigu oso ondo nola esan argiago, hitz bakoitzak iluntasun berrietara baikaramatza. “Hitza haragi egin zen”, dio Joanek (Jn 1,14). “Hitz haragiztatua Jainkoaren sustantzia edo izatasun berekoa da”, dio Nizeako kontzilioak. Jesusek “bi natura edo izaera ditu, giza izaera eta jainko izaera, baina nortasun bat bakarra, jainkozko nortasuna”, dio Kaltzedoniako kontzilioak. Esaiozu hori elizara datorren aitona eta amona xume bati, esaiozu institutuko nahiz unibertsitateko edozein ikasleri, esaiozu filosofiako nahiz zientzietako irakaslerik jakintsuenari: ez dizu inork ulertuko. Baina esaiozu teologorik zorrotzenari: hark ere ez du ulertuko. Zer hizkuntzatan daude, bada, gure dogmak? Edo norentzat dira? Sortu zirenean, nekez ulertzen ziren, eta orain inolaz ere ez. Ez dut esan nahi, dogma horiek bere horretan alde batera uztea hobe denik. Geure historiaren lekuko ditugu, eta geure fede hizkuntzaren jatorrietara garamatza. Baina oso bestelako garai eta ikuspegiaren lekuko ere badira, eta bere horretan errepikatze hutsak ez digu gaur apenas balio.

Enkarnazioaz eta Jesusen jainkotasunaz hitz egiteko eskatzen bazaigu, bestelako hitzak behar ditugu. Eta bestelako hitzak ez ezik, Jainkoari eta gizakiari buruz bestelako ikuspegia, bestelako paradigma. Bestelako gramatika. Gaurko gizon eta emakumeentzat ulergarri eta onargarri izango diren ikuspegia, paradigma eta gramatika. Egia esan, horixe izan da betidanik teologia: sinesmena sinesgarri bihurtzeko ahalegina, hau da, fede-esperientzia garaian garaiko hitz ulergarrietan adierazteko saiakera etengabe berria. Aitortzen duguna eta bizi duguna “modu sinesgarrian” esatea da teologia. Horretarako, ezinbestekoa da teologoak bere garaiko sinesgarritasun markoa bere egin dezan, ahal duen neurrian bederen: bere garaiko mundu-ikuspegia, antropologia, filosofia, zientziak. Batzuek diote: “Fedea ‘onargarriaren’ mailara mugatzea da hori, eta ez da bidezko, giza arrazoiak onar dezakeenaz haratago baitago fedea”. Nik erantzungo nieke: “Noski, giza arrazoiak uler dezakeena baino haratago doa fedea, baina giza arrazoiak ulertzeko eta onartzeko moduan esan behar da hori. Eta teologia, hain zuzen, horixe izan da beti: arrazoiaz haratago doana arrazoiarentzat onargarri bihurtzeko ahalegina; ezpainez, adimenaz eta bihotzaz, baita geure esku pobreez ere, aitortzen dugun fedea arrazoiarentzat ere ‘sinesgarri’ izan daitezkeen hitzetan ematea. Edo nahi bada, San Agustinek esaten zuen bezala, ulertezina dela ulertaraztea; baina gauza bat da ulertezina izatea, eta oso bestelako gauza da ulermenaren aurkakoa izatea; fedea ez da ulermenean kabitzen, baina ez dago ulermenaren aurka; ulertzen dut, munduaren misterioa ezin dudala ulertu, baina ez ulermenaren aurka dagoelako, baizik eta ulermena baino handiagoa delako; Jainkoaren Misterio gorena arrazoimena baino handiagoa dela sinestea arrazoizkoa da arrazoiarentzat. Eta horixe erakusten saiatu behar luke teologiak dogmarik dogma, alegia: dogmaren funtsak ez duela arrazoia ukatzen, baizik eta gainditzen. Eta hori modu arrazionalean adierazi behar du teologiak, misterioa hitz ulergarrien, irudi erakargarrien, eskema onargarrien bidez adieraziz”.

Gatozen, bada, dogma kristologikoetara. Dogma horiek IV. Eta V. mendeetan formulatu zituztenean, munduaz nahiz gizakiaz hitz egiteko guk orain erabiltzen ez ditugun kontzeptuak erabiltzen zituzten: substantzia edo esentzia eta natura edo izaera. Jakina, kontzeptu horiez baliatu ziren Jainkoaren eta Jesusen misterioa modu sinesgarrian (onargarrian) adierazteko ere. Zer zioten “substantzia” esatean? “Berez eta bere baitan dena, ez bestearen baitan”. Jainkoari “substantzia” hitza aplikatzean, Jainkoa substantzia itxia eta mundutik bereizia bezala ulertzen zuten. Ondorioz, Jainkoaren Semea gizaki bihurtzekotan, beste substantzia edo esentzia bat bereganatu beharra zeukan (munduaren eta gizakiaren substantzia), eta horixe egin zuen. Hala, jainkozko substantzia eta giza substantzia elkartu ziren, izaki batengan bi substantzia desberdin eta berez bateraezin. Nola? Mirari bati esker. Jainkoaren mundutik gure mundura sartu zen, Jainkozko izaera ez-mundutarrak izaera mundutarra bereganatu zuen, planeta txiki honetako gizaki baten itxuran. Eta, mirari harrigarri hori bitarteko, gure planeta unibertsoaren are zentroago bilakatu zen, ez baitaiteke pentsa Jainkoaren enkarnazioa beste inoiz eta beste inon gertatzea.

Hizkera horrek XIX. Mendera arte balio izan du, balio izan badu. Gaur, ordea, ez du balio. Guk ez dugu kontzeptu horien bidez hitz egiten munduaz, gizakiaz, errealitateaz. Ez ditu “esentzia”, “natura”, “susbtantzia” hitzak erabiltzen munduaz, gizakiaz, errealitateaz hitz egiteko; izakiak ez dira “substantzia” itxiak, burutuak, bata bestearengandik bereziak, independenteak. Ez dugu esentzia amaiturik, natura finkorik. Ez dakigu materia zer den, baina ez da “substantzia”, lehen ulertzen zen bezala. Guztia guztiarekin harremanetan dago, dena etengabe eraldatzen ari da, den guztia dinamikoa eta ebolutiboa da. “Espiritu” deitzen duguna ez dago “materia” deitzen dugunetik bereizterik. Den guztiak materia du oinarri, baina ez dakigu “materia” zer den ere. Materia, espiritua: kategoria horiek ere ez digute gaur apenas balio…

Noski, Jesusek ez zuen horrela hitz egin. Ezta Pedrok ere. Ezta Paulok ere. Ezta lehen mendeetako “Eliz Gurasoek” ere. Gero, denborarekin, “ortodoxia” delakoan substantziaren, esentziaren, natura itxiaren hizkera nagusitu zen, baina sakon pentsatzen zuen inork ez zuen inoiz jakin zehazki zer esan nahi zuten, kontzeptu eta irudi horiek Kristoren misterioari (enkarnazioa) eta Jainkoaren misterioari (Hirutasuna) aplikatzen zitzaizkionean. Ez da, beraz, harritzekoa guk gaur ez ulertzea, kontzeptu eta irudi horiez haratago joan beharra sentitzea. Haratago lehenagokorantz, Itun Berriko hizkerarantz alegia, Itun Berrian ez baitira kontzeptu metafisiko zurrun horiek erabiltzen, kontzeptu dinamikoagoak eta biziagoak baizik. Haratago geroagokorantz, gaurko zientziak eta filosofiak eta teologiak hizkera eta ikuspegi berriak eskatzen baitizkigute.

Jesus Jainkoaren semea delako aitorpena gaur bizigarriago eta sinesgarriago izan dadin, zilegi da, areago, ezinbestekoa izan daiteke kontzeptu dogmatiko tradizional horiek berrikustea. Ez ukatzeko soilik, kontzeptu horiek euren garaian esan nahi izan zutena atzeman eta berreskuratu eta geure hizkuntzan egokiago esateko baizik. Nahiz eta ez dugun Jesusen semetasunaren misterioa, seme-alabatasun unibertsalaren misterioa, erabat sekula esango. Eta jakinaren gainean, hitza bizi izatetik sortua dela eta bizitzara daraman heinean balio duela hitzak.

Jainkoaz ez gaitezke mintza IV. Eta V. mendeko pentsamolde metafisiko finko eta fixistan. Mundu fisikoa eta metafisikoa ez dira bi mundu. Jainkoa eta mundua ere ez dira bi: gizakiaren ondoan edo gainean Jainkoaren substantzia… Ez dira substantzia bat bera ere, noski. Gizakia munduaren kontaezinetako agerpen, posibilitate, eraldaketetako bat da, eta mundua posibilitatea eta mugimendu hutsa da, dena zabalik dago. Dena arnasa da, dena ahalmenaz, transzendentziaz, harremanaz, edertasunaz, samurtasunaz… barrendua eta eragina dago. Dena “jainkozkoa” da, dena Jainkoaren agerpen eta “haragi” da. Jainkoa den guztiaren arnasa, bihotza, barne bulkada da. Dena Jainkoarengan da, eta Jainkoa denean.

 

2. Jesusek Jainkoaren semea zela uste ote?

Bai, oso sinetsia zegoen Jainkoaren semea zela. Baina zer esan nahi dugu horrekin? Zertaz zegoen Jesus sinetsia?

“Jainkoaren seme/alaba” esamoldea oso ezaguna eta erabilia zuten juduek: “Jainkoaren seme/alaba” deitzen zitzaien aingeruei (on eta gaizto) (Has 6,2), Israeli (Ir 4,22; Dt 14,1), erregeari[1], zintzo guztiei. Seme/alaba asko zituen Jainkoak… “Goi-goikoaren seme izango zara, zeure amak baino gehiago maiteko zaitu hark” (Si 4,10 ; ik. Jkd 2,18). “Jainkoaren seme/alaba” deitzen zitzaien Qumrango monasterioan bertako kideei. Eta aldien amaieran israeldar guztiak “Jainkoaren seme-alaba” izango direla espero zuten[2]. Seme/alaba asko zituen Jainkoak…

Zer adierazten du, bada, Biblian (Itun Berria barne) “Jainkoaren seme/alaba” esamoldeak? Pentsaera biblikoak eta juduak oro ne sa dituzte baieztapen “ontologikoak” edo “metafisikoak” egiten, existentzialak eta historikoak baizik; “Jainkoaren seme/alaba” esamoldearekin ere ez dute norbaiten jainkozko zertasun edo esentzia metafisikoa adierazten, Jainkoarekiko duen hurbiltasun existentziala eta harreman dinamikoa baizik, edo Jainkoarengandik jasoriko deia eta misioa. Jainkoak bereziki aukeratua, Jainkoaren nahia eta mandatua arduraz betetzen ne s, Jainkoarengandik bereziki hurbil bizi dena, Jainkoarengan konfiantza osorik jartzen ne s… hori da “Jainkoaren seme/alaba”.

Eta Jesusek? Zentzu horretan sentitzen zuen Jesusek bere burua Jainkoaren seme. Ez zuen “jainkotasun metafisikoaren” kontzientziarik, ez zuen inoiz pentsatu “Jainkoaren substantzia, izaera edo esentzia bereko” zenik, gero Nizeako dogmak esango duen bezala. Ez zuen uste “Hirutasun txit santuko bigarren pertsona” gizaki bihurtua zenik. Ez, noski, baina Jainkoari abba deitzen zion: aita, aitatxo… Halaxe deitzen zion beti Jainkoari, otoitzean jartzen zenean.

Zer esan nahi zuen Jesusentzat abba deiturak? Jainkoa ez da Jaun urrun eta hotza, ez esentzia metafisiko hutsal; ez zuen bere burua Jainkoaren azpian zapaldurik eta beldurrez sentitzen; hurbil eta samur sentitzen zuen Jainkoa, eta Jainkoarengan bere burua. Aurrez aurre egiten du otoitz, familiartekotasunez, bertatik bertara, eta aldi berean Jainkotasunaren misterioa ukatu gabe; konfiantzan bezainbat miresmen eta adorazioan. Konfiantza eta errespetua, biak batera.

Noski, ez zeukan bere burua “Jainkotzat”, baina bere erraien azken hondoan, kontzientziaren barrenean, bizi-ziurtasun sakon hau du: Jainkoaren semea dela, Jainkoa aita-ama duela, izatearen iturri eta helmuga beroa, itxaropenaren oinarri eta babesa, hitz eta ekintza guztien bulkada, neke eta lan guztien atsedena. Hori bakarrik? Posible al da gehiago? Bidalia denaren kontzientzia du, misio bat duenaren kontzientzia, eta zimendatua dagoenaren kontzientzia: izatea dohain hartua du eta dohain bihurtu behar du. Hori da, labur eta beti ere zeharbidez esanda, Jesusen kontzientzia. Eta hori da Jesusen egiarik ontologikoena: Jainkoa, eta Jainkoaren seme izatea, du bere kontzientziaren azken euskarria. Euskarri “metafisikoa” esan nahi bada, esan bedi. Baina zer esan nahi “metafisiko” hitzak gaurko fisikan eta metafisikan?[3].

Eta horra: Jainkoarengandik izate eta Jainkoarengan izate ireki horixe ez ote zure eta nire eta den ororen izatea, egia, iturburua eta euskarria?

Labur esanda, Jesusek gizakia zela uste zuen, eta horrexegatik zegoen hain “sinetsia” Jainkoaren semea zela, eta gizaki oro horixe dela: Jainkoaren seme eta alaba maite. Zerbaitengatik eman zion Jesusek bere buruari deitura bat bakarra: “Gizakiaren seme”[4].

 

3. Jainkoaren semea bera bakarrik zela uste ote zuen Jesusek?

Ezaguna da J. Jeremiasen tesia: Jesusek, juduen artean beste inork ez bezala, “abba” deitzen zion Jainkoari, haurtxoek aitari bezala (baita helduek ere pertsona nagusi bati); juduek ez zitzaizkion inoiz Jainkoari “abba” deituz zuzentzen, pentsa ezina da juduek horrela otoitz egitea, Jainkoaren gorentasuna ukatzea izango bailitzateke; usadioaren eta Jainkoari zor zitzaion begirunearen aurka Jainkoari “abba” (aita, aitatxo) deituz, Jesusek bere semetza guztiz berariazkoaren kontzientzia guztiz berezia adierazten du. Bere burua parekorik gabeko Jainkoaren semetzat zeukala adierazten du Jesusek Jainkoari “abba” deitzean[5].

J. Jeremiasen tesia, ordea, hankaz gora bota dute harrezkero hainbat exegetak: J. Schlosser, G. Theissen, Ch. Perrot, J.G.D. Dunn…[6]. Badira (Qumranen) otoitz batzuk Jainkoari “abbi” deituz zuzentzen zaizkionak (eta “abbi” “abba”ren forma herrikoia da). Hanán ha-Nehba (I. m.), Honi euri-egile ospetsuaren ilobak kontatzen du: “haurrak soinekotik tiraka esaten zioten (Honiri): ‘Abba, abba, emaguzu euria’. Eta berak esaten zuen: ‘Munduaren Jauna, gerta dadila eskatzen dutena, oraindik ez baitakite bereizten euria eman dezakeen abba eta euririk eman ez dezakeen abba” (egia da testu honetan ez dela “abba” Jainkoarekiko bokatibo gisa erabiltzen, baina deitura gisa erabiltzen duenak ez du oztoporik bokatibo gisa erabiltzeko).

Beraz, Jeremiasek zioenaren aurka, Jesusen garaian posible zen Jainkoari “abba” deitzea, eta beharbada halaxe deitzen zioten. Jesusek hala deitzen zion, eta ez hori bakarrik: dirudienez, beti halaxe deitzen zion otoitzean, eta beharbada hori da Jesusen berritasuna; “abba” deitura beti erabiltzea ezohikoa zen inondik ere.

Jesusek uste ote zuen, ordea, berak bakarrik egin zezakeela otoitz Jainkoari “abba” deituz? Jainkoaren semea bera bakarrik zela uste ote zuen? Ez dirudi. Jesusek ez zuen izan Jainkoaren seme bakarra bera zelako pretentsiorik. Alderantziz, bera sentitzen zelako, denak sentitzen zituen Jainkoaren seme/alaba: bakezaleak Jainkoaren seme/alaba dira (Mt 5,9), etsaiak maite dituztenak Jainkoaren seme/alaba dira (Mt 5,44-45), Jainkoaren borondatea egiten dutenak Jainkoaren seme/alaba dira (Mk 3,34-35).

Eta halaxe otoitz egiten erakutsi zuen: “Gure abba”. Horregatik dio Paulok: “Jainkoaren espirituak eragiten dienak, horiek dira Jainkoaren seme-alaba” (Erm 8,14; ik. Ga 4,6; 1 Jn 3,1; Jn 1,12). Eta Jesusen ikuspegia ez baitzen inondik metafisikoa eta ontologikoa, ez dugu arrazoirik pentsatzeko bere burua “Jainkoaren berezko seme”tzat zeukala eta gainerakoak “seme/alaba ordeko”tzat. Egia da, behin baino gehiagotan mintzo dela ebanjelioetan “Zuen aita eta nire Aita” esanez, bere seme izatea eta gainerakoena bereiziko balitu bezala; baina ikuspegi hori eta esaldi horiek, adituen esanetan, ez dira Jesus historikoak esanak, besteek bere ezpainetan jarriak baizik[7].

Jesus Jainkoaren seme sentitzen zen, eta denok halaxe sentitzea nahi izan zuen[8]. Jesusentzat bezalaxe, Jainkoaren seme/alaba izatea da gure grazia, gure bokazioa, gure promesa eta gure eginkizuna. Hori da funtsezkoa, eta gainerako bereizketak eta kontsiderazioak (Jesusen “berezko semetza”, gure “semeordetza”…) azalekoak dira.

 

4. Itun Berrian Jesusen semetza eta jainkotasuna aitortzen ote?

Bai, noski, zalantzarik gabe. Hori esan behar da, baina hori esanda besterik gabe ez da auzia argitzen. Zer esan nahi du Itun Berriak, Jesusen “jainko-semetza” eta “jainkotasuna” aitortzen dituenean? Galdera hori argitu behar da ezer baino lehen.

Jesusi “Jainkoaren seme” deitzean, judaismoan eta mundu helenistikoan oso ezaguna eta erabilia zen deitura hartu zuten kristauek[9]. Arestian esan denez, “Jainkoaren seme/alaba” deitura gizaki askori ematen zitzaien judaismoan. Baina inork ez zuen pentsatu pertsonaia horiek “Jainkoa” bera zirenik. Eta ez zuten inoiz baieztapen hori adiera metafisikoan egin.

Mundu helenistikoan ere, sarri erabiltzen zen “Jainkoaren seme” deitura: “Jainkoaren seme” da faraoia (Alexandro Handia, Amon-Re-ren semea); “Jainkoaren seme” dira heroi legendarioak (Dionisos, Heracles), baita filosofoak ere (Pitagoras eta Platon). Estoizismoan, Zeus-i “gizaki guztien aita” deitzen zaio; Augusto enperadorearen garaitik aurrera (K.a. 42), “Jainkoaren semea” da Erromako enperadorea[10]; geroxeago, hala deituko zaie “jainkozko gizaki” edo sendalari mirarigileei (Tianako Apolono II. Mendean, Filostrato III.ean).

Gauza bera aurkitzen dugu, Bibliaz kanpoko literatura judu garaikideari begiratzen badiogu: herriari “nire lehenseme”, “Jainko handiaren seme” deitzen zaie Jubileuak idazkian[11]; Jose eta Aseneth nobela juduan, Joseri “seme bakar” deitzen zaio; berdin Mesiasi Sal 2,7ren zenbait iruzkinetan: “Bera da munduan aitortzen duten Jainkoaren semea”[12]; “Nire semea, mesias, agertua izango da eta gero hil egingo da”[13]. Qumramen areago: “Zure semea handia izango da lurrean… eta zerbitzatu egingo dute. Jainko handiaren seme deituko dute eta bere izenez deituko diote. Jainkoaren seme deituko dute eta Goi-goikoaren seme esango diote”[14] (ik. Lk 1,32-35).

Tradizio errabinikoak[15] “Jainkoaren seme” deitzen die taumaturgoei: Hanina ben Dosari “Ene seme” esaten dio Jainkoak[16], eta Honiri buruz esaten da “etxeko semea bezala izango dela” Jainkoaren aurrean[17]. Qumraneko idazki batean, Melkisedeki “jainko” deitzen zaio: “Eta Melkisedek izango da zure jainko, eta berak askatuko zaitu Belialen eskutik”[18]. Filonek “Moises jainkotiar eta santua”[19] aipatzen du, eta galdetzen du ea “gizakia ote zen ala jainkozkoa edota bi izaeraz osatua ote zen”[20]. Flavio Josefok dio, Moises hil zenean, zenbaitek “jainkotasunera” igo zela esaten zutela, Henok bezala[21]. Jainkoari Aita eta Jakinduriari Ama deitzera iristen da Filon[22], jakinduria “Jainkoaren alaba eta den guztiaren ama lehensortua” dela esanez[23]; mundu espiritualari “Jainkoaren lehenseme eta seme nagusi” eta Jainkoaren “irudi”[24] deitzen dio; Jainkoaren Hitzari “Jahve txikia” deitzen dio, eta “bigarren jainkoa” aipatzen du, “ez kreatua, ezta ez-kreatua ere”, eta hemendik sortzen zaio galdera ea “bi jainko” ote diren[25].

Bestalde, bi testamentuen arteko garaian, Jakinduria, Hitza eta Espiritua Jainkoaren ondoan garrantzi handia eta “nortasuna” eskuratuz joan ziren: Jakinduria Jainkoaren tronukidea da (Si 9,4), zeru goietan bizi da (Si 24,4), lehen sorkari bezala sortua izan da (Es 8,22), kreazioa baino lehenagokoa da (Es 8,24) eta Jainkoaren bitartekari izan zen lurra nahiz gizakia kreatzean (Es 3,19; Jkd 9,2). Jakinduria, ordea, aise parekatzen da Espirituarekin (Jkd 1,6-7; 7,7.22; 9,17), edo Hitzarekin (Jkd 9,1-2; Si 24,4) edo Torarekin (Si 24,23s; Sal 1 y 119). Joanen Hitzaurrean bezalatsu hitz egiten da Jakinduriaz (Es 1,20-33; 8-9; Si 24; Jkd 7,22ss; Bar 3,9ss), Jainkoaren ezaugarri gisa hartzen delarik, neurri handi batean pertsonifikatua eta jainkozkoa (Jkd 7,25-26); “alaba bakar” deitzen zaio (Jkd 7,22), Jainkoaren bitartekari izan zen kreaziokoan (Jb 28,1-27; Es 8,22-31; Sir 1,1-9; 24,3-9; Bar 3,15-38; Jkd 7,17.21-26; 9,9) eta, beraz, kreazioa baino lehenagokoa da, “preexistentea” (Si 24,9).

Testu hauek guztiek eta beste askok pertsonaia horien “jainkotasuna” aitortzen dute, baina ez dituzte halere Jainkotzat hartzen, baizik eta Jainkoaren hurbilekotzat. Bestalde, horrela mintzatuz, juduek ez dute oro har esentziaren edo izaera metafisikoaren arazo filosofikorik planteatzen, baizik eta maila metaforiko batean mintzo dira.

Horiek horrela, hobeto ulertzen da zergatik baieztatu zuten kristauek Jesus Jainkoaren seme zela, zergatik aitortu zuten Jesusen jainkotasuna. Nobedadea ez datza Jesusi buruz esaten dutenean, baizik eta esaten dutena Jesusi buruz esatean. Jesus Hitzarekin (logosarekin) eta Jakinduriarekin parekatu zuten bereziki[26]. Eta ez zuten inoiz zalantza jarri Jainkoa bat bakarra dela: 1 Tm 2,5. Ezin dugu pentsatu, beraz, deitura horiekin gero Nizeako dogmak eta elizaren ortodoxiak esango duen gauza bera esan nahi zutenik: “Aitaren esentzia bereko” zela… Ez dute gutxiago esaten, baina ez dute Nizeak esaten duen gauza bera esaten. Eta, nolanahi ere, Itun Berriak erakusten digu Nizea nola ulertu, eta ez batik bat Nizeak Itun Berria nola ulertu.

 

5. Zergatik aitortu zuten lehen kristauek Jesus Jainkoaren semea zela?

Pauloren kasua da esanguratsuena: “Epea bete zenean, Jainkoak bere Semea bidali zuen, emakumeagandik jaio, legepeko egina, legepean zeudenak askatzera, guk seme-alabatzakoa har genezan” (Gal 4,4-6). Jesusengan bera ere seme dela sumatu duelako aitortzen du Paulok Jesus Jainkoaren seme. Ez da baieztapen ontologikoa, baizik eta bere semetzaren, askapenaren, salbamenaren esperientzia aitortzeko era. Esperientzia praktiko horretan, salbamen esperientzia horretan aurkitu du Jesus Jainkoaren seme dela[27]. Paulori interesatzen zaiona ez da, lehenbizi, Jesusen seme izatea, gure seme izatea baizik; horrek ematen dio poza, eta berri on zoragarria aldarrikatzera bultzatzen du[28]. Jesusek Jainkoaren seme sentiarazten gaituelako deitzen dio Paulok Jesusi Jainkoaren seme. Ez zaio interesatzen zer den Jesus bera, baizik eta zer den beretzat, zer den guretzat guztiontzat.

“Jainkoaren seme” titulua ez da sortu, beraz, Jesusi buruzko gogoetatik, gure semetzari eta salbazioari buruzko gogoetatik baizik, eta hori da gakoa Jesusen titulua interpretatzeko. Gure seme/alabatasunean aurkitu du Paulok Jesusen semetasuna[29], eta hori da Jesusen semetasuna ulertzeko ikuspegi eta irizpide egokia.

Zer zen Paulorentzat seme izatearen esperientzia? Libre izatearen, askapenaren esperientzia zen. Askapena zertatik? “Legepetik”, “bekatutik”, “heriotzatik”. Guk esango genuke: zapaltzen gaituen Jainkoarengandik, geure baitan ixten eta besteen etsai egiten gaituen nia-tik , hiltzeko beldurretik.

Jesusekin topo egiten dugunean, seme eta alaba sentitzen gara, anaia eta arreba, konfiantzan eta beldurrik gabe sentitzen gara, on eta zoriontsu sentitzen gara. Eta horrela sentitzen dugu Jesus, eta horregatik deitzen Jainkoaren seme. Horixe da, hain zuen, fede-aitorpenaren helburua.

 

6. Kristau guztiek gauza bera pentsatzen ote zuten Jesusen jainkotasuna aitortzean?

Argi eta garbi esan daiteke: ez Itun Berriko idazkien idazketaren garaian (K.o. 100 arte), ez ondorengo mendeetan, ez zen izan elizarik edo kristau korronterik Jesusen jainkotasuna ukatu zuenik. Baina argi eta garbi esan behar da baita ere: diferentzia handiak izan ziren Jesusen jainkotasuna irudikatzeko eta adierazteko eran.

Bi eredu edo planteamendu nagusi bereiz daitezke:

1) Ikuspegi judu-kristaua, funtsean behetik gorakoa: Jainkoak bere semetzat hartu zuen Jesus gizakia (batzuen arabera piztueran hartu zuen bere semetzat; beste batzuen arabera, bataiokoan; beste batzuentzat, sorrerakoan bertan). Jesus “jainko” izatera iritsi zen.

2) Ikuspegi greko-kristaua, goitik beherakoa: Jesus Sophia bibliko edo Logos estoiko enkarnatua da, edo bigarren mailako jainkoa (ez Jainko gorena bera), giza itxuran agertua. Jesus aurretiaz “jainkoa” zen, eta gizon izatera igaro zen.

Judu kristauak elizan desagertu ahala (II. Mendearen erdi aldera ia guztiz desagertu ziren), eskema judu-kristaua galtzen eta sinesgaitz bihurtzen joan zen, eta eskema nahiz mintzamolde greko-erromatarrak nagusitu ziren[30]. Bibliako kategoria historiko-dinamikoen ordez (Jainkoa ez da esentzia hertsia eta geldia, harremana eta eragina baizik), kategoria metafisikoak nagusitu ziren (munduaren esentziatik bereiz dagoen beste esentzia absolutua da Jainkoa). Dualismoan oinarrituriko mundu-ikuskera eta filosofia erlijiosoa nagusitu ziren: Jainkoa eta mundua bi esentzia desberdin dira, eta elkarrengandik aparte daude berez.

Kategoria ontologiko dualista horien markoan, saihestezina zen lehentxeago edo geroxeago galdera zailak, espekulatiboki argitu ezinak planteatzea: Jesus Jainkoa bada, Jainko bat baino gehiago ote dira? Jesus aldi berean Jainko eta gizaki bada, nola uztar daitezke bi izaera horiek izaki batengan? Lehenengo arazoari irtenbide “sinesgarri” bat emateko, Kristo bigarren mailako jainko gisa irudikatu lehen mendeetan teologo kristauek: eskema hori ongi egokitzen zitzaion filosofia erlijioso platonikoari eta neoplatonikoari, baita mito grekoen iruditeriari ere. IV. Mendera arte, hots, Nizeako Kontziliora arte (eta, egia esan, hurrengo 60 urteetan zehar ere bai, Konstantinoplako Kontziliora arte), teologo gehienak subordinazionistak izan ziren: Kristo Jainkoaren Logosa da, eta haren bidez egin zuen Jainkoak mundua, edo Jainkoak betidanik sortua da, denbora baino lehen; Kristo “jainkoa” da, beraz, baina Jainko Aitaren menpeko jainkoa nolanahi ere[31].

 

7. Nola definitu zen Jainkoarekiko izaera-berekotasuna edo berdintasuna?

Jesus “Jainkoaren esentzia bereko” ote den ala ez, eztabaida Arriorekin planteatu zen. Arrio Alexandriako apaiz bat zen, eta filosofia neoplatonikoarekiko modu koherentean adierazi nahi zuen Kristorekiko fedea. Filosofia neoplatonikoaren arabera, mundutik aparte dagoen eta munduarekin harremanik ez duen esentzia gorena da “Jainkoa”, eta bigarren mailako “jainko” bitartekari baten bidez egin zuen mundua. Jesu Kristo horixe da, esaten du Arriok: Jainko gorenaren eta munduaren arteko jainko bitartekaria, mundua egin duena, baina ez Jainko gorenaren edo Aitaren “esentzia berekoa” (homoousios).

“Esentzia bereko”, bai ala ez: gauzak horrela planteatu zirelarik, askorentzat ez zegoen Arriok ukatzen zuena baieztatzea beste irtenbiderik: Jesukristo “Aitaren esentzia berekoa” dela alegia. Haien ustetan, salbamena zegoen jokoan: “Jesus Jainkoaren izate berekoa ez bada, ez gaude salbatuak”, zioten, Jainkoaren esentziarekin elkarturik egotea zela uste baitzuten salbatzea. Arriok ere salbaturik gaudela aitortzen zuen, jakina, baina beretzat “salbamena” ez zen Jainkoaren esentzia bera izatean, Jainkoaren eta munduaren artean bitartekaritza bat izatean baizik, eta Jesus horixe zen: jainko bitartekaria.

Sekulako iskanbila eta eztabaidak piztu ziren han-hemen. Azkenean, Konstantino enperadoreak –eliza kristauarekin adiskidetu berria zenak– erabaki zuen auzia, zirt edo zart: Kontzilioa deitu zuen bere udako jauregian, Nizean (Turkia), eta berak inposatu zuen derrigorrean onartu beharreko formula: Jesukristo “Aitaren esentzia bereko” (homoousios) da. Atanasioren alde egin zuen eta Arrioren aurka. Arriok ez zuen formula onartu eta, ondorioz, enperadoreak erbesteratu egin zuen.

Baina eztabaidak ez ziren horrenbestez baretu, areagotu baizik. Gotzain eta teologoen artean, izan ere (herri xehean zer esanik ez), inork ez zekien argi eta garbi zorioneko homoousios hitzak zer esan nahi zuen, eta Jesusek Jainkoarekin duen elkartasuna adierazteko egokiena hitz hori ote zen ala ez. Gehienak hitz horren aurka zeuden: askok homoiousios (antzeko esentzia) hitza hobesten zuten, beste batzuek homoios (antzekoa), beste batzuek anomoios (ez-antzekoa). Lau talde nagusi ziren beraz, bakoitzak bere gotzain eta teologoak zituelarik alde. Zenbait hiri handitan (Antiokian, esaterako), lau gotzain desberdin izatera iritsi ziren, bakoitzak termino horietako bat defendatzen zuelarik eta gainerako gotzainak heretikotzat kondenatzen zituelarik. Ez ousia (esentzia) hitzak Jainkoari buruz eta ez homoousios hitzak Jesu Kristori buruz ez zuten orduan esanahi garbirik, eta are gutxiago orain.

Bistan denez, Nizeak ez zuen arazoa argitu, eta eztabaida sutsuan eman zituzten hurrengo 50 urteak. Eta bazirudien gotzainen gehiengoa homoiousios (antzeko esentzia) terminoaren aldera biltzen ari zirela, hau da, Arrioren jarrera subordinazionista moderaturantz. Baina orduan, Teodosio enperadorea –Nizeako ortodoxia zorrotzaren defendatzailea– iritsi zen tronura, eta Konstantinoplako kontzilioa deitu zuen (381), eta Nizeako formula ezarri zuen indarrez. Dogmak ez dira zerutik etorri.

Dogma guztiak bezala, Nizeakoa ere berrinterpretatu beharra dago. Zilegi izan zitekeen bere garaian, paradigma filosofiko eta teologiko jakin baten barnean. Dogma guztiak izan dira zilegi bere garaian eta paradigma baten barruan; zilegi bai, baina ez ezinbesteko. Bere garaiko paradigma horretatik kanpo, ordea, Nizeako dogmak –ezein dogmak– ez du zentzurik. Garai hartan ulergaitz gertatu zitzaien askori; gaur ia denei gertatzen zaie ulertezin.

Ezin dugu historian atzera egin, eta mendeetan zehar –nola edo hala– baliagarri izan diren dogmak izan ez balira jokatu. Baina ezin ditugu dogma horiek bere horretan absolutu bihurtu. Ezin dugu ahaztu formula horien kontingentzia, hau da, kultura eta egoera jakin batean sortuak direla. Gaur ez dugu Nizeako garaiko mundu-ikuspegia, filosofia dualista, Jainkoaren irudi dualista; gaur ezin ditugu Jainkoa eta mundua bitan bereizi, bi esentzia bereiz balira bezala. Orduan esan nahi izan zutena gaur geure erara esaten saiatu behar dugu.

Zer esan nahi du, azken batean, Nizeako homousios (esentzia bereko) terminoak? Funtsean zera: Jesus gizakiarengan, bere gupida eta askatasunean, Jainkoaren agerpen eta dohaintza osoa agertu, haragiztatu, enkarnatu zaizkigula. Esan ezin dena esan nahi du, eta hori hitzekin, egoki esaten ez bada ere, gutxienik “esan nahira” adimen-bihotzak zabaltzen saiatu behar dugu. Jainkoa ez da esentzia bereiz, urruna; ez da jaun-goiko gorena, eta ez du bitartekaririk behar; samurtasunezko misterioa da Jainkoa izaki ororen bihotzean, eta horixe aitortzen dugu kristauok Jesusengan: gizaki horrengan “Jainkoa bera” eman zaigula, ematen zaigula. Ez dugu ukatzen gizaki bakoitzaren ontasunean, eta nahi bada izaki bakoitzaren ontasunean, Jainkoaren ontasuna edo “Jainkoa bera” agertzen eta ematen denik; ez dugu esaten Jainkoa Jesusengan bakarrik ematen zaigula osoki. Fede kristaua ez da ukapena, aitorpena baizik, aitorpen hauxe: Jesus gizakiarengan Jainkoaren bihotza zabal-zabalik.

Beste horrenbeste gertatzen da Kaltzedoniako kontzilioko dogmarekin. Nizeako Kontziliotik 125 urtera, 451ean, Turkiako lurraldeetan. Kontzilio horretako formula dogmatikoak Jesu Kristorengan “bi zertasun (natura) eta nortasun bat” aitortzen ditu: duo physeis, mia hypostasis. Jesu Kristorengan bi “zertasun” edo natura daude –jainkozko natura eta giza natura, jainkotasuna et gizatasuna–, baina “nortasun” bat bakarra, Jainkoaren Semearen nortasuna. Nork ulertu? Zer da “zertasuna” edo natura gizakiarengan? Eta nola bereiz daiteke “nortasun”etik? Eta nola uler daiteke “Jainkoak” natura bat duela giza naturatik bereizia, giza naturari kontrajarria? Nola uler daiteke jainkotasuna eta gizatasuna bi direla, bi “tasun” desberdin, bata bestearen ondoan edo gainean? Ez du merezi analisia berriro luzatzea, baina argi dago ez dela gure antropologia, eta ez dela gure teologia. Eta argi dago, ondorioz, hitz horiek ez digutela balio Jainkoaren eta Jesusen misterioari buruz, geure misterioari buruz hitz egiteko.

Esaten denetik “esan nahi” duenera jo behar da hemen ere. Zer esan nahi zuen azken batean Kaltzedoniako dogmak? Hara: gizatasun betean ageri dela Jainkotasun betea. Nizeako (eta Konstantinoplako) kontzilioaren arazoa zera zen: nola adierazi Jesus Jainkoa dela, monoteismoa ukatu gabe? Kaltzedoniakoaren arazoa beste hau da: nola aitortu Jainkoa dela, gizakia ukatu gabe? Nola izan daiteke gizaki, Jainko izateari utzi gabe? Jesu Kristorengan bi “tasun” edo natura bereizi zituzten, jainkotasuna eta gizatasuna, biak osorik, baina nortasun bat (jainkozko nortasuna). Jeroglifiko hutsa da termino horietan esanda. Esan dezagun geure erara, modu sinpleago eta ulergarriagoan: Jesusen gizatasun betean ageri zaigu, hain zuzen, “zer” den Jainkoa: gizatiartasuna, gupida, elkartasuna, bihotz handitasuna, ontasuna. Jesusengan ageri zaigu Jainkoaren gizatasuna eta gizakiaren jainkotasuna, eta biak gauza bera dira. Jesus benetako gizakia izan zen, eta gizatasunaren funtsa eta mina Jainkoa bera dela erakutsi zigun. Gizatasunak erakusten du jainkotasuna, jainkotasuna da gizatasunaren helburu gorena. Zenbat eta gizakiago, gizatiarrago, hainbat eta Jainkoago. Jainkoak eta munduak ez dute elkar ukatzen, ez zaizkio bata besteari gehitzen, ez dira ez elkarren kontrako eta ez elkarren osagarri. Den ororen izatea bera da Jainkoa; eta den oro Jainkoarengan da osoki. Jesusengan aitortzen dugu gizakiaren jainkotasun betea eta Jainkoaren gizatasun betea[32].

 

8. Non agertzen da Jesusen jainkotasuna?

Dogma ez zen izan abiagunea, helgunea baizik, baina helgunea abiagune zaigu etengabe. Gaurko gizon-emakume gehienentzat, dogma ez da abiapunturik onena Jesusen jainkotasuna aurkitzeko. Zein da abiapuntua Jesusen “jainkotasuna” aitortzera iristeko? Jesusen gizatasuna, lehen kristauentzat bezala. Eta denbora behar da gizatasunaren sakona, jainkotasuna bera, sumatzeko, hasierako kristauek behar izan zuten bezala.

Non agertzen da, azken batean, Jesusen jainkotasuna, non, gizatasunezko bere bizitzan ez bada? Bere ezpainetatik hitz kontsolagarriak zerizkionean, eta egiaren eta boterearen jabe zirenentzat hitz probokatzaileak esaten zituenean, orduan agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Gizakiek jainkoaren lege bezala ezarritako lege guztien gainetik gizakia jartzen zuenean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Parabola zoragarriak, miresgarri bezain desafiagarri zirenak, kontatzen zituenean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Bide-bazterretan eroriak zeuden gaixoak, euren buruarekiko fedea eta Jainkoarenganako fedea emanez, sendatzen zituenean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Zorpean eta miserian zeuden nekazarientzat justiziazko garai berri bat iragartzen zuenean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Sistema erlijiosoak mesprezatzen zituen bekatariei Jainkoaren maitasun samurra agertzen zienean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Zerga-biltzaile gorrotatuen eta prostituta baztertuen mahaikide alai bihurtzen zenean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Herri xeheari askatasun-ametsa eragiten zionean agertzen zuen Jesusek bere jainkotasuna. Gizon-emakume nahigabetuentzat Jainkoaren kontsolamendu, garai berriaren egunsenti, behin betiko askopenaren promesa bilakatu zenean agertu zuen Jesusek bere jainkotasuna. Heretiko izan zenean eta arrisku bihurtu zenean eta bere ibiltaritza profetikoa hasi eta gutxira heriotzara kondenatu zutenean ere bai, horretan ere agertu zuen Jesusek bere jainkotasuna.

Hortxe aurkitu behar dugu guk ere. Ontasun libre eta zoriontsua non, hantxe aurkitzen dugu Jainkoa, eta horrelaxe aurkitzen dugu Jesus. Eta ontasun libre eta zoriontsua errealitatearen azken misterioa dela aurkitzen duenak, gauza guztietan aurkitzen du Jainkoa, edo gauza guztietan aurkitzen du Jesusen jainkotasuna edo, nahiago bada, gauza guztien jainkotasuna aurkitzen duelako aurkitzen du Jesusen jainkotasuna. Tomasen ebanjelioak dioena: “Ni naiz unibertsoa: unibertsoa niregandik sortu da eta niganaino iritsi da. Zati ezazue egurra eta hantxe nago; altxa ezazue harria eta hantxe aurkituko nauzue”[33].

 

9. Zer da gaur funtsezko Jesusen jainkotasunaren dogman?

Jainkoa ez da gizakiaren gainetik aparte dagoen zertasuna ez nortasuna, zerbait ez norbait, esentzia ez hipostasia. Gizakiaren –eta izaki ororen– bihotza eta funtsa da Jainkoa. Gizakiaren eta munduaren misterioa da Jainkoa, izaki ororen izatea, eder guztien edertasuna, on guztien ontasuna, adiskide guztien maitasuna.

Jesusen “jainkotasuna”, gizaki ororen jainkotasuna, den ororen jainkotasuna, ez da esentzia metafisiko eta estatikoa, gizakiagandik eta izaki guztietatik bereizia, baizik eta izaki guztien barnean dagoen arnasa. Izaki ororen bihotza eta izatea da Jainkoa, izaki guztiei izate betera eragiten dien presentzia eta indar bizia. Gizon eta emakume guztiak Jainkoaren seme-alaba dira, eta halaxe agertzen da libre, on eta zoriontsu direnean. Ez ote da horixe funtsezkoa kristauek aitortzen duten dogma kristologikoan?

Zertarako aitortu dogma, Jesusengan Jainkoaren ontasun askatzailea aurkitzen ez bada eta Jainkoa errealitatearen bihotz betearazlea eta askatzailea dela aurkitzen ez bada? Zertarako dira dogmak hori gabe? “Izan iezaiozu beldur sistemari lehoiari bezala”, diote Guraso Santuek[34]. Naziantzoko Gregoriok, Jesus Jainkoaren Semea dela egoki aitortu nahi bada, “kontzeptuak ez exageratzeko” eskatzen zuen[35]. “Kontzeptuek biziak, asmatzaileak, heuristikoak, eragileak izan behar dute. Finkaturik gelditzen direnean eta, batez ere, interes espekulatibo hutsak eraginak diruditenean, orduan hondatu egiten dira”[36]. Kontzeptuak gogortuz, absolutizatuz eta idolatratuz, “kontzeptuaren tiraniapean” gera gaitezke, “geure ideiek harrikaturik” (Nisako Gregorio)[37], edo elkar harrikatuz.

Ez. Jesus Jainkoaren seme dela esperimentatzeko, aitortzeko eta iragartzeko, ikuspegiak eta mintzairak berrasmatu beharra daukagu. Azken batean, lehen aitorpenaren iturrira jotzea da kontua. Ez bedi ahaztu zein zen hasierako galdera. Irudimena eta asmamena galtzen dituen elkarteak bere dinamismoa, elokuentzia eta norabidea galtzen ditu[38]. Hartara, buruz eta hitzez aitortuko genuke Jesusen jainkotasuna, baina jatorriko asmotik oso urrun.

Dogma kristologikoa, gainerako guztiak bezala, ez dira formula itxiak eta hilak, irekiak eta biziak baizik. Ez da aski behin eta berriro errepikatzea, behin betiko argi balego bezala zer esan nahi duten; behin eta berriro irakurri eta ulertu behar dira, berria dena berriro esanarazi behar zaie; halaxe gertatzen da testu klasiko guztiekin[39]. “Substantzia bat eta bi natura esaten duen oro ez da sartuko Jainkoaren erreinuan, Jesusen jainkotasunaren esanahia egiaztatzen duena baizik: zerbitzua eta norbere burua konfiantzaz ematea”[40].

Egia esan, dogmek ez digute erakusten zer sinetsi behar dugun, nola sinetsi baizik eta, azken batean, nola bizi; J.L.Segundok errepikatu izan duen bezala, “ikasten eta esperimentatzen erakustea” da dogmen funtzioa[41]. Ondorioz, kristologia berrientzat, era askotako kristologientzat lekua izan behar litzateke[42]. “Urritasunaren dotorezia gorde behar lukete gure kontzeptuek eta kontzeptu pozgarri bezala iraun”[43].

Jesusen batera bidea eginez, geure semetza, askatasuna, senidetasuna bizi izatea da funtsezkoa; bizitzaren sakonean, samariar onaren gupidan, askatasunaren arriskuan, senidetasunaren beroan Jesusekin topo egitea da funtsezkoa, eta harekin topo eginez geure gizatasuna berritzea, Jainkoaren gizatasuna eta gizatasunaren jainkotasuna egiaztatzea. Jesusengan Jainkoa aitatasun-amatasunezko, neba-arrebatasunezko misterio bezala, kontsolamendu eta arnasa unibertsal bezala aitortzea eta geure burua hortxe aurkitzea da kontua. Jesusengan gizaki bihurtzeko gai den Jainkoa eta Jainko bihurtzeko gai den gizakia (edo izakia) aitortzea, eta horrekin poztea eta pozak on bihurtzea: hori da dogma guztien xedea.

 

10. Nor zaio leial dogma kristologikoari?

K. Rahner eta de J. Sobrinoren esaldi batzuek ezin hobeto esaten dute eta aipamen horiekin bukatuko dut:

“Si la personalidad ética de Jesús, tanto en sus palabras como en su vida, produce de hecho en un hombre tan poderosa impresión que halla valor para confiarse incondicionalmente a este Jesús en vida y en muerte y, por ende, a creer en el Dios de Jesús, este tal ha superado con mucho un humanismo propio de Jesús meramente horizontal y vive (aunque ne sa de un modo no del todo reflejo, pero en todo caso real) una cristología ortodoxa”[44].

“Si alguien experimenta ante la afirmación ‘Dios es hombre’ una sensación de vértigo metafísico, que paraliza su ánimo para creer, entonces debe decir sencilla y valerosamente: Dios ne s ha prometido a sí mismo entera e irrevocablemente en Jesús; esta palabra no puede ser superada ni anulada a pesar de las infinitas posibilidades de que Dios dispone; ha puesto al mundo y a su historia una meta que es él mismo y este objetivo no se encuentra sólo en los pensamientos eternos de Dios, sino que ha sido ya profundamente insertado por Dios mismo en el mundo y en la historia y también, justamente, en Jesús, el Crucificado y Resucitado. Quien confiesa esto, cree exactamente lo que quiere decirle (…) la cristología de la Iglesia”[45].

“En el caso de que Jesús ‘opere de hecho sobre una persona concreta una impresión tan decisiva que le permita tener el valor de entregarse incondicionalmente en vida y muerte a ese Jesús y se decida en consecuencia a creer en el Dios de Jesús’ (K. Rahner), esa persona creerá real y plenamente en Jesús como el Hijo de Dios.

“Si personas y comunidades siguen a Jesús, si anuncian el reino de Dios a los pobres; si buscan la liberación de todas las esclavitudes; si buscan que todos los hombres, sobre todo la inmensa mayoría de hombres y mujeres crucificados, vivan con la dignidad de hijos de Dios; si tienen la valentía de decir la verdad, que se traduce en denuncia y desenmascaramiento del pecado, y la firmeza de mantenerse en los conflictos y persecución que ello conlleva; si en ese seguimiento de Jesús realizan su propia conversión del hombre opresor al hombre servicial; si tienen el espíritu de Jesús, con entrañas de misericordia, con corazón limpio para ver la verdad de las cosas, si no se entenebrece su corazón aprisionando la verdad de las cosas con la injusticia; si al hacer la justicia buscan la paz y al hacer la paz la basan en la justicia; si hacen todo eso siguiendo a Jesús y porque así lo hizo Jesús, entonces están creyendo en Jesucristo.

“Si en el seguimiento de Jesús surgen los problemas últimos de la existencia y de la historia y tienen el coraje de responder como Jesús, mencionando e invocando el nombre de Dios; si tienen el coraje de orar ante y a ese Dios, con oración de júbilo cuando a los pobres se les revela el reino y con oración agónica del huerto cuando surge el misterio de iniquidad; si en el seguimiento han encontrado la perla preciosa y el camino a Dios, por lo cual lo entregan todo y la pesada carga del Evangelio se hace ligera; si permanecen con Dios en la cruz de Jesús y en las innumerables cruces de la historia, si a pesar de eso su esperanza es más fuerte que la muerte, entonces creen en el Dios de Jesús.

“Si en ese seguimiento y ne sa fe encuentran más gozo en dar que en recibir; si están dispuestos a dar de la propia vida y aun la propia vida para que otros tengan vida; si entregan su vida en lugar de guardarla para sí, entonces están dando el testimonio del mayor amor; están respondiendo, en amor a los hermanos, al Dios que nos ha amado primero; están viviendo en el Espíritu de Dios que se ha derramado en nustros corazones; están viviendo el don de Dios y a Dios como don, ante el cual la última palabra, a pesar y a través de los horrores de la historia, es una palabra de gracias.

“Quien sea esto y haga esto tiene la realidad de la fe en Jesucristo”[46].

 

In: Sebastian Gartzia Trujillo

Gaurko krisiak Jesusen testigantzatik begiratuz

Gogoeta Astea 2010

IDTP, Bilbo 2011, 27-52 or.

  1. Bada testu bat bereziki esanguratsua: “Nire seme zara zu; gaur zaitut nik sortu”, esaten da Sal 2,7an; testu hau Mesiasi aplikatzen zioten zenbait idazkik eta, ondorioz , “Jainkoaren seme” Mesiasen deitura bihurtua zen idazki horietan. Itun Berrian ere, “Jainkoaren seme” eta “Mesias” tituluak elkarren pareko dira gehienetan. ↑

  2. Jub 1,24 hur.; SalSal 17,27; HenEt 62,11; MoisJas 10,3; JudTest 24,3. ↑

  3. Gauzek ez dute “substantzia” metafisiko buruturik eta egonkorrik, bere izaera fisikoaz aparte. Noski, fisikak eta metodo zientifikoek erakusten dutena baino askoz gehiago da errealitatea; egia esan, ez dakigu zer den. Baina hori bai, den oro irekia dago, irekitasun hutsa da, eta ez substantzia itxia. ↑

  4. Ik.. J.D.G. Dunn, Jesús recordado, Verbo Divino, Lizarra 2009, 816-859. or. “Tenemos que dar como probable que Jesús no hizo intento de atribuirse ningún título como tal; también que rechazó al menos uno que otros trataron de aplicarle [Mesías] (…). Lo más cercano que se conoce a una declaración de ese tipo es su uso de la expresión no titular bar nasa [‘hijo del hombre’], demasiado ambigua para ser una petición implícita de fe en él, y que constituye más bien una manifestación de esperanza en el propio triunfo final. La alusión a su papel es más un resultado de su proclamación del reino de Dios que una afirmación de su estatus” (ib., 858. or.). “Podríamos empezar a hablar más resueltamente del hombre que era recordado como de alguien que sobre todo asumió el papel de portavoz escatológico de Dios. Y de ahí, sin forzar los datos, deducir algo de la idea que tenía Jesús de sí mismo en relación con ese papel; su convencimiento de ser agente escatológico de Dios en la culminación de los planes divinos para Israel, su sentimiento de íntima vinculación filial con Dios y de la dependencia de sus discípulos con respecto a él, y su probablemente intensa esperanza de acabar siendo reconocido como el hombre que estaba desempeñando la decisiva función de traer el reino a su realización y consumación” (ib., 859. or.). ↑

  5. J. Jeremias, Abba. El mensaje central del Nuevo Testamento, Sígueme, Salamanka 1981. ↑

  6. Ik., esaterako, J.D.G. Dunn, Jesús recordado, o.c., 798-809. or. ↑

  7. Ik., esate baterako, J. Schlosser, El Dios de Jesús, Sígueme, Salamanka 1995, 212. or.; J.D.G. Dunn, Jesús recordado, o.c., 809-812. or. ↑

  8. “Lo que la tradición de Jesús nos indica es que él intentó inculcar en sus discípulos ese mismo sentimiento, incluso enseñándoles a orar como lo hizo, y que animó a todos a experimentar ese mismo vínculo con Dios. Es más, parece que la relación de sus discípulos con Dios como Padre vio Jesús un compartir su propia condición de Hijo de Dios”( Cf. J.D.G. Dunn, Jesús recordado, o.c., 816. or.). ↑

  9. En el origen está el uso de la denominación “hijo de Dios” en el Antiguo Testamento, pero también, y sobre todo, “en los cultos orientales de divinización, en los títulos imperiales romanos o en las aclamaciones de los grandes conquistadores; pero entonces en un contexto completamente pagano, muy alejado de la humilde convivencia con Jesús” (A. Gesché, Jesucristo, Sígueme, Salamanka 2002, 208. or.). ↑

  10. Kaligula enperadorearekin hasi zen enperadorearen kultua, Neron-ekin eta batez ere Domizianorekin garatu zena. Dena den, ordurako abian zen kristauen artean Jesusen jainkotasunari buruzko gogoeta. ↑

  11. Jubileuak 20,20. ↑

  12. IV Esd 2,47. Baita ere Salomonen Salmoak 17 (K.a. 43an idatzitako obra). Gauza bera Qumranen: 4QFlor I,11-13. ↑

  13. IV Esd 4,28-29. ↑

  14. 4Q246 I,7-9 y II,1-5. ↑

  15. Ik. Ch. Perrot, Jésus, Christ et Seigneur des premiers chrétiens, Desclée de Brouwer, París 1997, 281-299 or. ↑

  16. bTaan 24,b. ↑

  17. Taan 3,8. ↑

  18. 11 Q Melquisedek 9. ↑

  19. Irteerari buruzko galderak II, &54. ↑

  20. Moisesen Bizitza I, & 27. ↑

  21. Juduen antzinatea III, 96; IV, & 326. ↑

  22. Ebr. 30 hur. ↑

  23. Hasierari buruzko galderak 4,97. ↑

  24. Conf. ling. 62 hur. ↑

  25. De somniis 1 & 228; Hasierari buruzko galderak II, & 62. ↑

  26. Hona Itun Berrian Jesusi “Jainko” deitzen zaion testuak (beti ere “Jainko”, artikulurik gabe, inoiz ere ez “Jainkoa” artikuluarekin): Heb 1,8-9 (Sal 45,7ak dioena Jesusi aplikatzen dio), Jn 1,1 (artikulurik gabe); Jn 20,28 (hauxe dugu testurik argiena: Domiziano enperadoreak beretzat hartua zuen titulua ematen dio Jesusi). Badira beste 5 txatal ere “Jainko” deitzen diotenak, baina testu eztabaidatuak eta eztabaidagarriak dira: Erm 9,5 (Jainkoaren ohiko bedeinkapena Jesusi egozten dio, egokiturik); Jn 1,18; Tit 2,13 (itzulpen eztabaidatua); 1 Jn 5,20; 2 Pe 1,1. ↑

  27. A. Gesché, Jesucristo, o.c., 222. or. ↑

  28. A. Gesché, Jesucristo, o.c., 216. or. ↑

  29. Ib., 218. or. “Es en nuestra filiación, apoyada en una experiencia de liberación filial, donde descubrimos la divinidad de Jesús. El espacio original del título de Hijo de Dios es, en cierto sentido, antropológico” (ib., 236. or.). “Por ese motivo la soteriología permanecerá, sin duda, como el lugar de la cristología. Al reflexionar desmesuradamente sobre la divinidad de Jesús en sí misma, se pierde entonces el espacio que hacía realmente comprensible esta confesión” (ib., 231. or.). “Nos impresiona poder asegurar que [en el NT] jamás se planteó la cuestión de tributar a Jesús una forma de culto. Sobre esto no se encuentra rastro alguno, mientras que eso es ciertamente lo que acontece cuando se trata de los emperadores” (ib., 218. or.). “En el caso de César o de Alejandro se divinizaba a un hombre rodeado de gloria. Pero ese Jesús, de quien se dice que es Hijo de Dios, se manifiesta fundamentalmente en la figura humilde de la kénosis y de la cruz” (ib., 219. or.). “No hay que considerar sin intención que el NT, ya al comienzo, pretenda hacernos desconfiar de cualquier título de filiación divina que hiciera pensar en formas gloriosas o de ostentación” (ib., 220. or.). ↑

  30. “Eliz Gurasoak” izan ziren prozesu honetako protagonista handiak. I. mendearen amaieratik VIII. mendera bitartean eliza kristauetan gailendu ziren teologoei deitzen zaie “Eliz Guraso” –asko gotzainak izan ziren, eta gehienak santu aitortuak–. Beraiek eman zioten Elizari gaur egun oraindik indarrean dagoen forma. Sormen eta aniztasun itzeleko garaia izan zen. Eskuliburu bikain bat horretaz: H.R. Drobner, Manual de Patrología, Herder, Bartzelona 1999. ↑

  31. Denak izan ziren “subordinazionistak”. Batzuek behetik gorako eskema judu-kristaua jarraitu zuten, eskema adopzionista alegia, Ebanjelio Sinoptikoen, Apostoluen Eginen eta Pauloren ildoari jarraituz (hala Didache eta Hermas-en Artzaina II. mendean, Samosatako Paulo III. mendean, Sirmioko Fotino IV. mendean, Toledoko Elipando artzapezpikua VII. mendean, Urgel-eko Felix gotzaina VIII. mendean…). Beste batzuek, aldiz, goitik beherako eskema helenistiko (edo judu-helenistiko) kristau jarraitu zuten, eskema enkarnazionista alegia, laugarren Ebanjelioaren ildotik (hala Antiokiako Ignazio, Justino, Ireneo, Alexandriako Klemente, Origenes, Tertuliano…). ↑

  32. “Es en Dios donde nosotros conocemos lo que somos, y es en nosotros donde aprendemos lo que él es” (A. Gesché, Jesucristo, o.c., 236. or.). “Si humanidad y divinidad se oponen como dos grandezas infinitamente distantes y separadas, tal como las concebía el pensamiento griego, ¿cómo no perderse en dificultades insuperables o que exigen prodigios conceptuales para poder considerarlas unidas en la persona de Jesús? Pero si la verdad de la naturaleza divina es la de la kénosis [autovaciamiento, autodonación] y la verdad de nuestra naturaleza consiste en ser capaces de Dios, ¿no estamos entonces en presencia de una oportunidad totalmente nueva de comprender mejor la posibilidad y la racionalidad de la confesión de Jesús? Entonces, en lugar de una concepción de oposición, difícil de armonizar, tendríamos una concepción dialéctica de la divinidad y de la humanidad” (ib., 233. or.). ↑

  33. TomEb 77. ↑

  34. Aip. in A. Gesché, Jesucristo, o.c., 229. or. ↑

  35. Aip. in A. Gesché, Jesucristo, o.c., 229. or. ↑

  36. A. Gesché, Jesucristo, o.c., 229. or. ↑

  37. Aip. in A. Gesché, Jesucristo, o.c., 230. or. ↑

  38. A. Gesché, Jesucristo, o.c., 230. or. ↑

  39. Ik. Paul G. Crowley, En lugares sin cuento. El dogma en una Iglesia pluralista, Sal Terrae, Santander 2003, 139-178 or. ↑

  40. J.I. González Faus, “¿El Idiota o Emmanuel? De Jesús al Dios de Jesús”, in Batzuek, Jesús de Nazaret. Perspectivas, PPC – Fundación Santa María, Madril 2004, 233. or. ↑

  41. J.L. Segundo, El dogma que libera. Fe, liberación y magisterio dogmático, Sal Terrae, Santander 1989. ↑

  42. Ik. E. Johnson, La cristología hoy. Olas de renovación en el acceso a Jesús, Sal Terrae, Santander 2003. ↑

  43. A. Gesché, Cristología, o.c., 231. or. ↑

  44. K. Rahner – K.H. Weger, ¿Qué debemos creer todavía?, Sal Terrae, Santander 1980, 106. or. ↑

  45. Id., 111-112 or. ↑

  46. J. Sobrino, Jesús en América Latina, Sal Terrae, Santander 1982, 92-93 or. ↑

Agian gustatuko litzaizuke
JESUKRISTO ETA ERLIJIOAK. ZENBAIT IKUSPEGI
EGIARI BURUZ GOGOETA TEOLOGIKOAK
Haragiaren loria
Jesus, gu bezalakoxe gizaki