AITASANTUTZA EZTABAIDAN

Sarrera

“Aitasantutza” diot, ez “aita santua”. Erakundeaz arituko naiz, ez Frantzisko aita santuaz.

Egia da, Frantzisko aita santuak pausua trukarazi digula nolabait denoi: beti Vatikanora begira bizi zirenak deseroso nabari dira, eta Vatikanotik berri onik espero ez genuenoi hara adi jarri gaitu. Pozik gaude, hurrengo zer entzungo. Ongi etorri bitez berri on guztiak!

Nolanahi ere, Frantzisko aita santuak bide ematen digu aitasantutzaren inguruko eztabaida berritzeko. “Erromako gotzain” deitzen dio bere buruari, ez “aita santu”. Alegia: Eliza partikular bateko arduradun dela adieraziko luke, ez Eliza osoko buruzagi. Eta hori asko da, baina ez aski. Funtsezko beste galdera batek zabalik dirau oraindik: nola iristen da Erromako edo beste edonongo gotzain izatera? Elizaren erabateko demokratizazioa da oinarriko auzia.

Baina horretara guztira heldu aurretik, jatorritik helduko diot gaiari: nor eta zer izan zen hasieran Pedro? Nor eta zer izan Erromako elizan? Noiz eta nola bihurtu zuten “lehen aita santu”? Nola bilakatu zen Erromako gotzaina “aita santu”? Iraganari errepasotxo bat emango diot, beraz, baina ez iragana argitzeko xedez, etorkizuna irudikatzeko asmoz baizik. Bestelako etorkizuna, Eliza katolikoa gaurko munduan txertatuko lukeen etorkizuna, Jesusen berri ona gaurko kulturan iragartzeko gai egingo lukeen etorkizuna.

Beraz, iraganari buruzko galderek etorkizunari buruzko galdera dute ardatz: nola kudeatu beharko lituzke Eliza katolikoak bere baitako funtzioak eta boterea, gaur-biharretako gizon-emakumeentzat hitz argigarririk, pozgarririk, askatzailerik izango badu?

1. Jesus: “Ez deitu lurrean inori aita” (Mt 23,9)

Jesusi ez zitzaion inoiz burutik pasa “aita santuak” eta horrelakoak izango zirenik, eta ez zait buruan sartzen Jesusek “aita santuaren” inguruan eratutako Eliza gaur inolaz onartuko lukeenik. Ohore- eta botere-mailak zorrotz salatu zituen, bere taldetxoan ikusten zuenagatik kexu, etor zitekeenaren beldur: “Zuek, ordea, ez utzi inori ‘maisu’ deitzen… Ez deitu lurrean inori ‘aita’… Ez utzi ‘gidari’ deitzen ere” (Mt 23,8-10).

“Zuek, ordea”. Esango balu bezala: “Badakit ongi hala ohi dela gizartean, familian, eta bereziki erakunde erlijiosoetan: nagusiak eta menpekoak izan ohi direla. Ez dadila zuen artean horrela gerta. Izan zaitezte denok neba-arreba, eta handiena izan bedi guztien zerbitzari”. Dena esana dago. Eta denek entzun zuten, baita Pedrok ere.

Nor izan zen, ordea, Pedro? Ez zen izan “lehenengo aita santu”, ezta inondik ere. Baina ez zen nornahi Jesusen taldean. Izenak berak (Petros = Harri) adierazten du taldeko buru edo “oinarri” izan zela nolabait. Gainera, “Hamabien” zerrenda guztietan (Mk 3,16-19 eta paraleloak), Pedro dator aurrena –Judas Iskariote, ostera, azkena–, eta horrek ere zerbait esan nahi du.

Bere izena ez zen Pedro, Simon (edo Simeon) baizik. Galileako lakuan arrantzale izan zen, besteren kontura eta irabazira segur aski, eta arrainak nagusiarentzat baino askoz nekezago ateratzen zuen eguneroko ogia familiarentzat. Nekazarien zorrek, arrantzaleen pobreziak, jendearen miseriak, erromatarren uztarriak bihotza zulatzen zioten, baina ez zegoen etsita. Garai berria zuen amets, askapen-zantzuak nondik agertuko zain eta ahalegina egiteko prest. Eta hara non Joan zeritzan profeta sutsu baten oihartzunak iristen diren Jordan aldeko basamortutik Kafarnaum herrixkara: “Badator Jainkoa! Badator askapena, zapaltzaileen porrota, justiziaren garaipena! Presta iezaiozue bidea, damu zaitezte injustizia oroz. Har ezazue nire bataioa, sar zaitezte Jordango uretan, lurralde berrirantz igarotzeko”.

Zirrara sakona eragin zion Simoni Joan Bataiatzailearen mezuak. “Hauxe da unea, oraintxe da aukera”, pentsatu zuen berekiko, eta erabaki ausarta hartu zuen, ez baitzen duda-mudatan ibiltzekoa: lana, etxea eta familia (seme-alabak eta emaztea ere bai?), dena bertan utzi eta Joanengana jo zuen, amets eta sugar, bestelako mundu baten bila.

Han, Joanen ondoan, norekin eta Jesusekin egin zuen topo! Jesus bera ere Joanengana bildua baitzen, min eta esperantza berak erakarrita, bataioa hartzera, askapen-lurralde berriko biztanle izatera. Baina Joanen mezuak ez zuen betetzen Jesus; beste zerbait zeraman barruan, basamortutik jendartera bultzaka: graziazko garaia iragarri nahi zuen zigorra baino gehiago, behartsuen askapena eragin, gaixoak sendatu, makurtuak zutitu, nahigabetuak kontsolatu. Hala, Joanengandik aldendu eta bere bideari ekin zion. Baina ez bakarrik. Jarraitzaile-talde bat bildu zuen, gizon eta emakume, “Jainkoaren erregetza” edo mundu berritua iragartzeko profeta ibiltari gisa, egoitza finkorik gabe.

Joan Bataiatzailearen zenbait dizipulu elkartu zitzaion lehenengo, Simon aurrena (ik. Jn 1,40-44). Hain zuzen ere, lehen dizipulua izan zuelako jarri bide zion Jesusek Simoni izen berria: Kefa (arameeraz) edo Petros (grekoz) edo Harri edo Harkaitz (Mt 16,18). Lehen dizipulu izan zelako, eta bere erabakimen eta eragimenagatik ere bai agian. Halakoxea zen izan ere Simon Pedro. Biziki maite zuen Jesus eta prest zegoen beregatik edo bere kausagatik bizia emateko, baina mesianismo askatzaile arrakastatsua zuen amets; hori dela eta, beste inork baino hitz gogorragoak entzun behar izan zituen Maisuaren ezpainetatik: “Alde nire ondotik, Satanas! Oztopo zara niretzat, zure asmoak ez baitira Jainkoarenak!” (Mt 16,23). Jesus atxilotua zutenean, Pedrok ihes egin zuen eta haren jarraitzaile zela ukatu (Mk 14,66-72). Ez zegoen porrota irensteko. Mesianismo irabazlea zeukan helburu bere harrizko buruan.

Jesusek ere estimu berezia zion Pedrori eta, itxura guztien arabera, leku berezia aitortu zion bere taldean. Baina ez zuen inoiz “aita santu” edo horrelako ezer izendatu, ezta besteen buru jarri ere. Zer dira, bada, Jesusek esan omen zizkion harako hitz sonatuak: “Zu zara Pedro, eta Harkaitz honen gainean eraikiko dut nik neure eliza” (Mt 16,18)? “Zu zara Pedro”. Hori dago idatzia, urrezko hizki handietan, Vatikanoko San Pedro basilikako kupula erraldoian.

Erromako elizaren nagusitasun pretentsioak bermatzeko, Aitasantutzaren sistema osoa zilegitzeko eta, oro har, Erromako Eliza Katolikoa oinarritzeko erabili izan dira hitzok bi mila urtetan zehar, azken milurtekoan bereziki. Oinarri gabeko oinarria da, Jesusek ez baitzituen hitz horiek inoiz ahoskatu. Adostasun handia dago aspalditik horretan adituen artean. Nazareteko profeta hil eta handik 50 urte ingurura jartzen ditu Mateok hitz horiek Jesusen ahotan. Zer dela eta?

Jesus hil eta geroko hamarkadak eztabaidatsuak eta korapilatsuak izan ziren kristau mugimenduaren baitan: Maisuari buruzko tradizio desberdinak zeuden, ez denak bateragarri; Jerusalengo eliz elkarteak, Santiago, Jesusen anaiaren gidaritzapean, erlijio juduari eta tenpluari estu loturik jarraitu zuen; Paulok, aldiz, judaismoarekiko haustura jasangaitzak eraginak zituen, jentilak elizan onartuz, erdainkuntzatik askatuz, kristau judu erdainduak eta kristau jentil erdaingabeak mahai berean bilduz; Pedrok erdibidetik jo zuen, Santiago eta Paulo uztartu nahirik nolabait; Joanen tradizioko zenbait elizak, bestalde, oso bide propioa hartua zuen, gnostizismotik hurbil. Identitatea auzitan zegoen.

Horra non kokatu beharko liratekeen Mt 16,18ko hitzak: eliza desberdinen arteko gatazka arriskutsuan, identitateari buruzko eztabaida larrian. Mateoren eliza kristau juduz osatua da gehienbat, hots, Santiagoren bidetik hurbilago berez; baina Mateok argi dauka aukera: ez Santiagoren bidea, Pedrorena baizik. Eta bere aukera indartzeko, zer hoberik Jesusen erabaki gisa aurkeztea baino? Horregatik eta horretarako, Jesusek Pedrori esaten dio, ez Santiagori, ez beste inori: “Zu zara nire Elizaren harria. Zuri ematen dizkizut giltzak”. Jakina, Mateoren hitzak dira, ez Jesusenak.

Jesusen hitzak bestelakoak dira, atal honen hasieran aipatu ditudanak: “Zuek denok senideak zarete. Ez deitu lurrean inori ‘aita’” (Mt 23,8-9). Jesusek ez zuen inor aita santu izendatu, ez aitasantutzarik ezarri, ez inolako eliz erakunderik antolatu. Nola egin zezakeen horrelakorik, sinetsita baitzegoen berehala gertatuko zela “Jainkoaren erregetza”, hau da, zapalkuntza guztien desagertzea, gaixo guztien sendaketa, oinazedun guztien kontsolamendua, mundu zaharraren amaiera eta mundu berriaren hasiera? Sinetsita zegoen, halaber, “hamabi leinuak” –Israel herria– berehala osatuko zirela, judu deserriratu eta sakabanatu guztiak bildurik, herri libre eta zoriontsua izateko elkarrekin asaben lurraldean. Israel herri osoaren elkartasuna irudikatzeko eta bultzatzeko aukeratu zituen Jesusek, hain juxtu ere, “hamabi apostoluak”, eta ez inongo eliz buru edo agintari izateko

Egia esan, “hamabiak” ez ziren izan inongo eliz agintari. Pedro salbu, beharbada. Baliteke bera izatea Jerusalemgo eliz elkartean buru lehenengo, eta Antiokiakoan gero. Eta Erromakoan? Nolanahi ere, inon ez “aita santu”, Eliza osoaren edo eliza guztien buruzagi. Begira dezagun axaletik bederen nondik nora ibili zen Pedro Jesusen heriotzaren ostean.

2. Pedro arrantzalearen joan-etorriak

Jesusen heriotza bortitzak gogor astindu zuen dizipuluen itxaropena. Jerusalemdik ihes egin zuen, eta taldea sakabanatu egin zen, zein bere etxera eta lehengo lanbidera itzuliz. Burumakur eta etsita, Emausekoak bezala. Pedro Kafarnaumera itzuli zen, arrantzara. Baliteke, ordea, denak ez sakabanatu izatea. Baliteke batzuk, emakumeak bereziki, Jerusalemen gelditu izatea.

Nolanahi ere, itxaropenaren edo maitasunaren txingarra ez zen dizipulu guztiengan erabat itzali. Eta maitasunaren itxaropenak begiak zabaldu zizkien apurka, malkoak xukatu ahala. Eta begi berriekin begiratu zuten Jesusen heriotza: ez zen porrotezko heriotza, profetaren heriotza baizik. Jesus bizirik edo berpizturik edo “Jainkoaren ondoan glorifikaturik” ikusi zuten, edo “agertu” zitzaien. Itun Berriko idazkiak saiatzen dira esaten Simon Pedrok “ikusi” zuela aurrena Jesus begi berriz, Pazko-begiz, baina badira aztarnak nahiko garbi iradokitzen dutenak Magdalako Mariaren maite-begiak izan zirela Jesus “berpiztua” ikusten aurrenak (Jn 20,1-18).

Nor den aurrena, ez digu axola. Kontua da, Jesusen taldetxoa berriro biltzen dela, , Pedroren (eta agian Magdalako Mariaren) inguruan, Jesusen oroitzapena eta itxaropen berritua oinarri dutela. Orain, Jesusen Parusiaren –“agerpen”, “etorrera” edo “itzuleraren”– zain jartzen dira, zeruan aintzatua eta Mesias ezarria izan dela sinesten baitute, eta “handik” berehala etorriko dela berriro, “gauza guztiak eraberritzera” (Eg 3,21). “Marana tha –egiten dute otoitz–: Zatoz, Jauna, bihotzak eta herriak askatzera!”.

Horra, bada, Jesusen mugimendu mesianikoa berriro bizirik, Espirituaren ufadaz. Lehenengo taldetxo bat, gero taldetxoak han-hemen. Garaiko judaismo anitz eta urduriaren baitan bazen hainbat berrikuntza-mugimendu mesianiko edo profetiko, Joan Bataiatzailearena kasu. Horra orain, horien artean, gizadiaren hurrengo bi mila urteak, gaurdaino, beste ezein mugimenduk baino areago markatuko duen mugimendua –zenbat onerako eta zenbat kalterako, esan beza bakoitzak–. Oraindik ez du inork pentsatu ere egin “erlijio” berri bat direnik. Juduak dira osorik, baina badute zenbait talde-bereizgarri: judu guztien sineskizunez gain, Jesus aitortzen dute Mesias hil eta aintzatua eta laster etortzekoa; erdainkuntzaz gain, bataioa dute sarbide-errito; eta judu guztien erritoez gain, “ogiaren zatiketa” dute asteroko talde-ospakizun nagusi.

Mugimendu karismatikoa osatzen dute, eta ez dute apenas antolakuntza berezi baten premiarik. Jesusen antzera dabiltzan profeta karismatiko ibiltariei itzal eta aginpide berezia aitortzen diete, baina halakoak laster desagertuko dira eta, taldeak egonkortu ahala, elkarte bakoitzak taxutu beharko ditu bere barne-antolaera eta funtzioak, elkarte judu guztietan ohikoak ziren moldeen arabera: presbiteroen (hots, elkarteko zaharrenen) gidaritzapean. Ez dute, elkarte guztien gain, inolako aginpide edo instantzia zentralik. Autoritate moral edo karismatiko berezia dute, noski, Jesusekin batera ibili izandakoek –“Hamabiek” bereziki–, baina autoritate formalik ez, eta Hamabiak hil ahala, ez dute ondorengorik izango. Ezta Simon Pedrok ere.

Zer izan zen, bada, Pedro? Jarrai diezaiogun arrastoa. Argi dago, Pedro erreferentzia nagusietakoa izan zela lehen kristau elkarte guztientzat. “Nagusietakoa” diot, ez derrigor “nagusia” edo elkarte guztientzat garrantzi berekoa. Magdalako Maria ere, esate baterako, nahiz eta “Hamabien” taldekoa ez izan, erreferentzia “nagusietakoa” izan zen, eta zenbait elkarte marjinal edo marjinaturentzat, dirudienez, “nagusi” ere bai, “lehen apostolu” deitzen baitzioten. Nolanahi ere, tradizio hori eta elkarte horiek bazterturik geratu ziren hamarkaden eta mendeen joanean, eta Pedroren (eta berarekin batera Pauloren) tradizioa zein irudia nagusitu ziren elkarte gehienetan. Jarrai diezaiogun, bada, Galileako arrantzalearen bideari.

Jesus 30ean hil zen. Pedro, Jerusalemdik ihes egin eta Galileako lakuan berriro arrantzari ekin ondoren, aldi baten buruan –hilabete batzuen ala urteen buruan? Ez dago esaterik–Jerusalemera itzuli zen berriro. Zergatik Jerusalemera? Jesusen Parusia eta “gauza guztien eraberritzea” hantxe gertatuko zela uste zutelako, juduek oro har uste zuten bezala hantxe gertatuko zela Jainkoaren behin betiko esku-hartze askatzailea. Kontua da, 36rako Jerusalemen zegoela, Paulok kontatzen baitigu: “Jerusalemera igo nintzen Pedro ezagutzera, eta hamabost egun egin nituen berarekin. Beste apostolurik ez nuen ikusi, Jaunaren anaia Santiago izan ezik” (Ga 1,18-19). Paulok Pedroren “lehentasuna” aitortzen du, argi dago, baina “lehentasun” karismatikoa da soilik; ezerk ez digu erakusten eskumena zuenik. Zaharren (grekoz presbitero) talde bat izan ohi zen judu elkarteen buru, eta modu horretan antolatu ziren lehen kristau elkarteak ere, juduez osatuak gehienbat. Aurreraxeago, Paulok idazten du:“Elkarteko zutabetzat hartuak ziren Santiago, Pedro eta Joanek eskua eman ziguten Bernaberi eta bioi elkartasun seinaletzat” (Ga 2,9). Hiru zutabe aipatzen ditu. Hiruen arteko presidentzia kolegiala izan zitekeen, beraz, Jerusalengoa, eta ohartzekoa da Santiago aipatzen duela lehen tokian, ez Pedro.

K.o. 34 ingurutik 43/44ra, Palestinan “misiolari” ageri zaigu Pedro, kostaldean bereziki (Eg 8,14-25; 9,32-43; 10,1-48), bere ibilaldietatik Jerusalemera itzultzen delarik. Baina 43/44an Jerusalemen atxilotu egiten dute, erlijio juduari ez bide zaiolako aski leial, eta Jerusalemdik alde egiten du (Eg 12). Santiago, Jesusen anaia, geldituko da Jerusalemgo “eliza amaren” buruzagi bakar.

50-60 hamarkadan, Antiokiako kristau elkartean ageri zaigu Pedro. Paulok fundatua zen, eta elkarte mistoa: kristau juduz eta jentilez osatua. Noski, hori sekulako nobedadea zen Jesusen mugimenduan, eta elkarbizitza ez zen erraza: noiznahi eta nonahiko harreman-arazoez gain, arau erlijioso juduekiko jarrerak aise sortzen zuen deserosotasuna, are hika-mika. Horietako batean, Pedro eta Paulo ikusten ditugu elkarren aurka. Hona nola kontatzen digun Paulok berak: “Pedro Antiokiara etorri zenean, gogor egin behar izan nion aurrez aurre, oker jokatu baitzuen. Izan ere, Santiagoren aldeko batzuk etorri aurretik, ez zuen eragozpenik izaten judu ez zirenekin jateko; baina, haiek etorriz gero, atzera egin zuen eta bereiz egoten hasi zen, erdainkuntzaren aldeko zirenen beldurrez. Eta gainerako juduek ere jarraitu egin zioten itxurakeria horretan, Bernabe bera ere hartara jarri zelarik. Beraz, berri onaren egiaren bidetik zuzen ez zebiltzala ohartu nintzenean, honela esan nion Pedrori denen aurrean: ‘Zu, judu izanik, jentil bezala bizi baldin bazara eta ez judu bezala, zergatik behartzen dituzu jentilak judu bezala bizitzera?’ ” (Ga 2,11-15). Gordina da eszena, gardena kontaketa. Juduek debekatua zuten otorduetan jentilen mahaikide izatea, eta arau horri zintzo jarraitzen zioten Santiagok eta bere ildoko judu kristauek, Jesusen oroitzapeneko “ogi-zatitzean” ere: juduak juduekin, jentilak jentilekin. Paulok aspaldi hautsia zuen tabua. Pedrok begi onez ikusten du Pauloren hautua, baina Santiagori makurtzen zaio. Paulok “gogor” egiten dio. Elizan gatazka “gogorrak” izan daitezkeenik irentsi ezin duenak nekez imajina lezake Pedro eta Paulo, “bi zutabeak” omen direnen arteko liskarra. Pentsa liteke behin baino gehiagotan izango zirela konpondu ezinak. Gaur nekez onartuko genuke horrelakorik.

Hortik aurrera, Pedrori buruz ez dakigu ezer ziurrik. Tradizio zahar eta fidagarriak –Erromako Klementek 96 aldera, eta Antiokiako Ignaziok 110 aldera– dio 61 inguruan Erromara joan zela, Paulo ere bertara gatibu iritsi zen garaitsuan. Orduan ere bazen jende ibiltaria, garraio-bideak batere erosoak ez ziren arren. Sinesgarria da, beraz, Pedro Erromara joan izana, edo bere kabuz edo hango kristau elkarteak dei eginda. Horrek ez du esan nahi, ordea, Erromako elizaren buru izan zenik, bertan eskumen, jurisdikzio edo aginpide formala izan zuenik, alegia. Gainerako eliz elkarteek bezala, eta elkarte juduen antzera, Erromako elkarteak ere presbitero edo zaharren taldea –“kolegioa”– zuen arduradun. Geroko gotzaingoaren eta aitasantutzaren arrastorik ez da ageri. Pedrori ez zion, noski, inork ukatuko itzala eta autoritate morala. Paulok ere ez zion ukatzen, baina ez zion horregatik men egin, frente eman baitzion, arestian ikusi dugunez.

Sinesgarria da, orobat, Neronen pertsekuziokoan Erroman hil zutela Pedro 64 inguruan. Segurua da, II. mendean jada erromesak Erromara joaten zirela Pauloren eta Pedroren hilobiak bisitatzera. Eta ukaezina da, San Pedrori buruzko herri-tradizioak eta ipuinak goiz eta ugari sortu zirela, lehen basiliketako hainbat irudik erakusten duenez: buruz behera gurutziltzatua, arrantzalearen sarea, giltzak eskuan, bere besoa elizaren sostengu, erromatar apaizen jantziz jantzia (alba, estola…), pertsiar tiara edo mesopotamiar mitra (Mitra jainkoaren liturgian ohikoa zena) buruan, eserlekuan (katedran) eseria… Herri-irudimen joria. Frankoen eta germaniarren artean asko hedatu zen Erromako erromesbidearen zaletasuna eta Pedroren debozioa. Eta “Pedroren ondorengoa”ren mirespena ere bai, mendeak aurrera.

Bistan da, ordea, “Pedroren ondorengoa” esamoldeak ez duela zentzurik ez Jesusen, ez Pedroren, ez lehen hiru mendetako kristauen ikuspegian.

3. 1000 urte aita santurik gabe

Lehen belaunaldiko gidari karismatikoak desagertu ahala, are premiazkoago bilakatu zen elkarteak egituratzea, gidaritza funtzioak edo “ministerioak” zehaztea, boterea antolatzea. Historia anitz eta guztiz kontingentea izan zen. “Gotzain, presbitero, diakono” hirukotea ez da ageri Pauloren gutunetan, geroagoko Gutun Pastoraletan baizik. Itun Berriko idazkietan, elkarteetako arduradunei ez zaie inoiz “klero” (klerós) edo “apaiz” (hierós) deitzen; “kleriko” eta “laikoen” bereizketa Erromako Klementerekin aipatzen da lehenbizikoz (I. mendearen amaieran edo II.aren hasieran). Elkarte bakoitzak aukeratzen ditu bere arduradunak (Eg 6,1-3), zotz eginez batzuetan (Eg 1,26).

II. mendetik aurrera hasten da finkatzen “gotzain, presbitero, diakono” hirukotea. Antiokiako Ignaziok (II. m.), bestalde, “gotzaingo monarkikoa” defenditzen du –elkarte bakoitza gotzain baten menpe– eta eredu hori hedatuko da eliz elkarte gehienetan. II. mendearen azken aldera, ministerioen “sakralizazioa” abiatzen da, eliz arduraduna “apaiz” (hierós grekoz, sacerdos latinez) bilakatzen delarik eta “botere sakratua” bereganatzen duelarik “ordenazioaren” bidez.

“Botere sakratua” (hierarkia grekoz) kontraesan biribila da: sakratua boterearen berme, boterea sakratuaren babes. Baina sakratua beti boterearen bahi edo gatibu. Boterea berez gaiztoa ote da, bada? Ez, “botere” hitzak gizakiok izateko eta ekiteko dugun oinarrizko ahalmena adierazten du: izamena, ekimena. Baina hemen ez dut zentzu zabal horretan erabiltzen, “nagusiak menpekoaren gain duen ahalmen” zentzuan baizik. Nagusitasunean eta menpetasunean oinarrituriko boterea. Gizatasuna eta, beraz, “jainkotasuna” ukatzen duen botere gaiztoa. Horregatik, Jainkoaren aurkaritzat eman zuen Jesusek argi eta garbi, esan zuenean: “Zesarrena Zesarri eta Jainkoarena Jainkoari”. Boterea Zesar zapaltzailearena da beti, Zesarri enperadore zein entitate finantzario, apaiz zein aitasantu deitu. Ez da, beraz, zilegi boterea sakralizatzea. Boterearen interesak Sakratuaren aurkakoak dira beti, Sakratuari Jainko zein Ama lur, askatasun zein giza eskubide deitu. Ez dut esan nahi boterea duten guztiek Sakratua ukatu nahi dutenik, baina hartara iristen dira beti boterearen mekanismoari jarraitzen dioten heinean.

Horregatik esan zuen Jesusek: “Ez deitu inori maisu, jaun, aita. Zuek denok senideak zarete. Handiena bihur bedi zerbitzari”. Baina bere jarraitzaileek ez zioten horretan ere jarraitu. Eliz elkarteetan laster hasi ziren batzuk nagusi jartzen, besteak menpean hartuz: gotzainak apaizen gain, apaizak diakonoen gain, klerikoak (gotzain, apaiz nahiz diakono) laikoen gain. Senideen elkartea menpetasun hierarkiko bilakatzen da.

Gauza bera gertatu zen eliz elkarteen artean ere: edo zaharragoak zirelako, edo ugariagoak, edo aberatsagoak, edo ahaltsuagoak, edo “apostolu” handienei lotuagoak, edo hiri handietan kokatuak zeudelako besterik gabe, elkarte batzuk besteen gain gailentzen hasi ziren. Hasiera-hasieran Jerusalemgoa izan zen eliz elkarte nagusi, baina laster parekatu zitzaion Antiokiakoa, eta zer esanik ez Erromakoa I. mendean bertan; III. mendetik aurrera, indar handia hartu zuen Alexandriako elizak; IV. mendetik aurrera, berriz, Konstantinopla, Konstantinok Bizantzion eraikitako hiri berria, inperioko hiriburu izendatua (324) eta bide batez Ekialdeko eliza guztien buru jarri zena. Horra lehen mendeetako bost eliza nagusiak, bost patriarkatuak (ohartu hitzari: pater eta arkhé, aita eta botere, Jesusek espresuki eragotzitako bi termino…). Eta horra eliza guztiak bi polotan bilduak: Ekialdekoak Konstantinoplaren inguruan eta Mendebaldekoak Erromaren inguruan. Bi polotan bilduak ez ezik, bitan banatuak ere esan daiteke: Ekialdea eta Mendebaldea, Konstantinopla eta Erroma oso desberdinak baitziren kulturaz, hizkuntzaz (grekoa eta latina), politikaz (inperio bizantziarra eta inperio erromatar-germaniarra).

II. mendearen hasieratik, Mendebaldeko eliza guztiak gero eta lotuago, gero eta menperatuago egon ziren Erromari, bi arrazoi nagusirengatik: Mendebaldeko inperioaren hiriburua zelako batetik, eta Pedro eta Pauloren oroitzapena eta hilobia bertan beneratzen zirelako bestetik. Gero eta menperatuago egon ziren, alegia, Erromako gotzainari. Baina Erromako gotzaina ez zen oraindik “aita santu”, hau da, ez zuen oraindik, eliza guztien gaineko eskumenik: II., III. nahiz IV. mendeko kristauei galdetu balitzaie ea Erromako gotzainak eliza guztien gain aginpidea eta erabakimena ote zituen, edo azken hitza berari ote zegokion, ezetz erantzungo zuten zalantzarik gabe.

Egia da, han-hemengo elizek “elkartasunaren buruzagitza” aitortzen ziotela Erromakoari, baina “elkartasunaren buruzagitzak” ez zuen esan nahi Erroma eskumenean nagusi zenik, baizik eta karitatezko egintzetan beste Elizen gainetik nabarmentzen zela Erromakoa. Egia da, halaber, Erromako Elizari ohorezko nagusitasun eta autoritate moral berezi aitortzen ziotela besteek, Pedro eta Pauloren oroitzapenez, baina badira hamaika pasadizo garbi asko erakusten dutenak eliza bakoitza autonomoa zela, eta ez ziola Erromakoari zertan men egin. Bi aipatzearren: Erromak Asia Txikiko –gaurko Turkiako– elizak behartu nahi izan zituenean Erromako egutegiaren arabera Pazkoa ospatzera, San Ireneo Lyongo gotzainak (II. m.) ez zuen onartu; “hereseen” eskuz bataiatuak berriro bataiatu behar ote zireneko eztabaidan, San Zipriano Kartagoko gotzainak (III. m.) ez zuen onartu Erromakoaren erabakia (ez zirela birbataiatu behar); gotzain guztiek “funtzioan eta aginpidean erabateko berdintasuna” dutela defenditu zuen sutsu.

III. mendearen amaiera arte eta IV. mendaren hasieran ere Erromako gotzainak ez zuen inolako esku hartzerik izan gotzain-batzarrek (“kontzilioek”) hartutako erabakietan. Erromako gotzainari begirune berezia aitortzen zioten, hori bai, eta erabakien berri ematen zioten, baina hortik aurrera ezer ez. Libre ziren.

IV. mendearen bigarren erdian, ordea, gauzak aldatzen hasi ziren. Erromako gotzainak enperadorearen deiturak bereganatzen hasi ziren: “pontifize goren”, “apostoluen printze”, “Kristoren bikario”… Beste gotzainek (San Basiliok eta San Anbrosiok, esaterako) ez zuten hori inoiz onartu izan. V. mendean, biziki suspertu zen Erromaren esku hartzea eta ustezko aginpidea Mendebaldeko elizen gain. Mendearen hasieran, Inozentzio I.a Erromako gotzainak sistematikoki hartu zuen esku Frantziako, Espainiako eta Iliriako (Balkanak) eliz gorabeheretan: txostenak eskatuz, azken erabakiak hartuz… Berdin Zelestino I.ak. Beste gotzainak ez zeuden ados, ezta San Agustin bera ere, nahiz eta beroni egozten zaion esaera ospetsua: Roma locuta, causa finita; ohorezko primatua bakarrik aitortzen dio Agustinek Erromako gotzainari.

Leon Handia –440tik 446ra Erromako gotzain– izan zen aurrena beste elizekiko eskumena eta “buruzagitza” errebindikatzen, baina Mendebaldeko elizekiko bakarrik, ez Ekialdeko elizekiko; Mendebaldeko askok ere, ordea, ez zuten onartu. Leon Handia izan zen, halaber, “Pedroren ondorengotzaren” dotrina elaboratu zuena, baina hainbat elizak ez zuen onartu (Asia Txikikoek, besteak beste) eta beraiek ere “apostoluen ondorengotzaren” dotrina eta zerrendak osatu zituzten beren elizetan.

Eta horrela gutxi gora behera XI. Mende arte. Zer gertatu zen orduan?

4. Lehenengo aita santuak

1073an, Erromako kardinalek monje bat hautatu zuten aita santu eta Gregorio VII.a hartu zuen izen, eta 1073tik 1085era izan zen aita santu.

Garai ilunak ziren Mendebaldeko Elizan. Monasterio, katedral eta eliza erromanikoen edertasunak menpekotasun eta miseria gehiegi estaltzen zuen (eta kontsolatzen, hori ere bai…). Botere-sistema zorrotzean eraturik, mailakaturik, banaturik zegoen gizartea: jaunak (enperadorea, erregeak, gotzainak, abatak, jaun feudalak eta euren zaldun nobleak) batetik, morroiak bestetik, gehienak morroi. Goikoak eta behekoak, gehienak beheko. Goikoen artean zeuden kleriko guztiak, euren artean ere handienetik txikienera ongi banaturik. Jaun guztiak ziren beste norbaiten morroi (enperadorea bera ere, edo erregea, Jainkoaren morroi), eta halere morroi guztiek jaun izan nahi.

Elizak “sagaratzen zuen” sistema hori guztia, Leon III. aita santuak Karlomagno enperadore sagaratu zuen bezala (800eko Abenduaren 25ean, Eguberri egunez!). Baina, sagaratzerakoan, aita santua makurtu zen Karlomagnoren aurrean, ez Karlomagno aita santuaren aurrean. Hortxe ageri da dena: botere zibilak menpean hartu zuen eliz boterea. Ondorioz, jaun feudalek izendatzen zituzten gotzainak, abatak eta eliz kargu guztiak, euren apetara edo interesen arabera. Elizaren “aro pornokratikoa” deitu izan dio zenbaitek X. mendeari: boterearen pornografia eta usteldura. Boterearen gose eta boterearen morroi, aita santu asko pozoiturik edo asasinaturik hil ziren.

Horrela zeuden kontuak, eta Gregorio VII.ak egoera bere onera ekartzea erabaki zuen, eta erreforma zabalari ekin zion. Erreforma-premia galanta zegoen, gotzainen eta eliz kargu guztien izendapena jaun feudalen eskutik libratzea, besteak beste. Eta horretara abiatu zen aita santu monjea, baina ez biderik onenetik, boterearen bidetik baizik, boterea boterearen aurka.

Aita santu izendatu eta laster, Gregorio VII.ak “Dictatus Papae” deritzen 27 xedapen iragarri eta ezarri zituen, bere aitasantutzaren oinarri eta arau. Printzipio guztiak aipatzerik ez eta, adierazgarrienetako batzuk aipatuko ditut: Erromako Pontifizea soilik da pontifize unibertsal (2), berak bakarrik ken eta jar ditzake gotzainak (3), berak bakarrik eraman ditzake enperadorean ezaugarriak (8), printze guztiek aita santuari soilik eman behar diote oinetan muin (9), zilegi zaio enperadoreak kentzea (12), bere erabakiak ezin ditu inork baztertu eta berak edonorenak baztertu ahal ditu (18), ezin du inork juzgatu (19), Erromako eliza ez da inoiz erratu ezta inoiz erratuko ere, Idazti santuen arabera (22), ezin da inor katolikotzat hartu Erromako elizarekin ados ez badago (26).

Orain bai dei dakiokeela “aita santu”. Leon Handiak ere (V. m.) agertu zituen antzeko usteak, baina ez zizkioten onartu Ekialdean, ezta Mendebaldean ere gehienek. Gregorio VII.ari bai, baina Mendebaldean bakarrik, ez Ekialdean. Horra, bada, Mendebaldeko elizen lehenengo “aita santua”, eskumen osoaren jabe ustez. Ekialdeko elizei dagokienez, hogei urte lehenago etenak zituzten Erromako elizarekin harremanak. Orduan ere, boterea tarteko. Ekialdeko eta Mendebaldeko elizen arteko arazoa aspalditik zetorren, arestian aipatu dudanez: V. mendetik aurrera, elkarrengandik urrunduz joan ziren, arrazoi kulturalak, politikoak, liturgikoak eta dogmatikoak zirela eta. Baina 1054an, Erromak behartu egin zuen egoera, Humberto Kardinala Konstantinoplara bidaliz, hango patriarkari erabateko obedientzia eta menpetasuna exijitzera. Migel Zerulario patriarkak ez baitzuen horrelakorik onartu, Erromako delegatuak eskumikatu egin zuen aita santuaren izenean, eta beste hainbeste egin zuen Konstantinoplako patriarkak aita santuarekin. ( Arazoa ez zen konpondu 1965erarte, Paulo aita santuak eta Atenagoras Konstantinoplako patriarkak elkarri barkamena eskatu eta eskumikua altxatu zioten arte). Botereak haustura dakar, Mendebaldeko elizen artean ere laster gertatuko denez.

Inozentzio III.ak (1198-1216), Asisko Frantzisko Anaia Txikiaren Erregela onartu zuenak berak, aita santuari handitasun-deitura berriak eman zizkion. Abbas edo papa deitura arrunta eta ohikoa zen antzina edozein gotzain edo abatentzat nahiz zenbait monjerentzat. Baita enperadorearentzat ere . “Pontifize goren” titulua enperadoreari zegokion aurrena, eta Konstantinok Erroma utzi zuenean (330), bertako gotzainak beretzat hartu zuen, eta Leon I.ak (440-446) aldarrikatuko du bera bakarrik dela Pontifize goren eta Papa. Inozentzio III.ak “Kristoren bikario” eta “Elizaren buru” deitu zion bere buruari. Lekutan geratu da Jesusen agindua: “Ez deitu inori…”!

Halere, aita santuaren botereak Bonifazio VIII.arekin (1294-1303) jo zuen gailurra, Unam Sanctam buldan: “Aitortzen, adierazten, xedatzen dugu giza kreatura orok bere salbamenerako guztiz beharrezko duela Erromako Pontifizeari men egitea. (…). Botere lurtarra okertzen bada, botere espiritualak juzgatuko du, eta behe-mailako botere espirituala okertzen bada, goragokoak juzgatuko du; baina botere gorena ezin izango du juzgatu ezein gizakik, Jainkoak soilik baizik”. Eta botere sakratua botere absolutu eta goren aitortzen duen buldari Unam sanctam deitzen zaio, bi hitz horiekin hasten baita. Horrelako Eliza, ez bat eta ez santu.

Ez dela “santu”, Espirituaren senak esaten digu eta Ebanjelioko hitzak baieztatzen. Ez dela bat, historiak erakusten du argi eta garbi. Malgua ez da hausten, gogorra bai lehentxeago edo geroxeago. Eta zenbat eta gogortuago, hainbat eta hausteko arrisku gehiago. Gotortuago eta ahulago.

Hala gertatu zaio boterean gogorturiko, gotorturiko Elizari. Historiaren ironia: aita santuak guztien –eliza, herrialde nahiz errege– eta guztiaren gaineko eskumen absolutua duela Bonifazio VIII.ak iragarri eta laster, elizaren eta aitasantutzaren beraren pitzadurarik eta laidorik lotsagarrienetakoa gertatu zen, “Mendebaldeko zisma” deitzen dena (1378-1417): bi aita santu aldi berean, bata erromatarra eta bestea frantsesa (Avignoneko jauregian hau, Frantziako erregearen begiradapean eta menpean), biak botere absolutuaren jabe, batarena besteak ukatzen zuela, eta biak errege batzuen edo besteen morroi. Kaosa. Nori izan esaneko? Unibertsitate batzuk Erromakoaren alde, besteak Avignonekoaren alde. Sienako Santa Katalina Erromakoaren alde, San Bizente Ferrer Avignonekoaren alde. (Avignoneko garaian hartu zuen aita santuak bere gain gotzainen izendapena, ordu arte elizbarrutien esku zegoena).

Bi aita santuen lehia gainditzeko bildu zen Pisako Kontzilioa (1409), eta beste bat izendatu zuten, zeuden biak kenduta. Baina kendutako biek onartu ez zutenez, biren ordez hiru aita santu izan ziren… Azkenean, Segismundo enperadoreak erabaki behar izan zuen, Konstantza hirian Kontzilioa deituz (1414-1418); Kontzilioak, kaosa argitze aldera, irtenbide egoki bakarra erabaki eta ezarri zuen: gotzain guztien –hots, Eliza osoaren– aginpidea aita santuarenaren gainetik zegoela, aita santuak Elizari men egin behar ziola, alegia, eta ez alderantziz. Kardinalek Martin V.a hautatu zuten aita santu bakar. Baina bakarra gabe, laugarrena izango zen, baldin eta beste hiruek indarra galdu izan ez balute, kardinalen eta (azken batean) erregeen babesik gabe gelditu izan ez balira…

Horra, bada, Martin V.a aita santu bakar. Honek, ordea, ez zuen onartu Konstantzako Kontzilioaren erabakia, aita santua Kontzilioaren (hau da, Eliza osoaren) menpe jartzen zuena. Beraz, aita santua geratzen da berriro Elizaren jaun eta jabe. Nahasmenduan ordena ezartzen da itxuraz, baina kaosa areagotzen da egiazki. Eta handik mende batera gertatuko da Mendebaldeko elizen banaketa, sakabanaketa orokorra eta behin betikoa: Erromako eliza katolikoa, eliza protestanteak, eliza anglikanoa… Botereak horixe dakar. Eta ez da egiazko batasunik izango, boterea makurtzen eta ezberdintasunak onartzen ez diren bitartean.

5. Ahalguztidun eta hutsezin

Aita santuen boterea, ordea, ez zen makurtu. Europa elizen erreformek eta berauek eragindako hausturek, alde batetik, eta Europan hedatuz joan zen Modernitateak eta beronek ekarri zuen sekularizazioak, bestetik, bere boterea are gehiago (gehiago?) gotortzera eragin zion Erromari, aita santuari.

Diagnostiko erratu tamalgarria egin zuen Erromak: Europaren sekularizazioa doktrinaren eta eliz erakundearen bigunkeriaren ondorio zela iritzi zion, eta teologia eta erakundea tinkotzera jo zuen. Ez zen ohartzen sekularizazioa eta “fede-gabezia”, hain zuzen ere, kristau elizek Europan eragindako intolerantzia, liskar eta gudu suntsitzaileen ondorioa zela neurri handi batean.

Diagnostiko okerretik erremedio okerrera, Erromako elizak pentsatu zuen botereak konponduko zituela haustura zaharrak eta eragotziko zituela haustura berriak. Boterearen grina izaki haustura guztien sustraia…

Kontzilioa deitu zuen Erromak Erroman bertan: Vatikanoko I. Kontzilioa (1869-1870). Victor Manuel II.a, Italia berriaren bateratzaile eta sortzailearen gudarosteak hiriko ateetan, “Estatu Pontifikalak” galtzeko zorian, Aita santuaren botere sekularra dagoeneko galdurik zegoela oharturik eta gogo txarrez onarturik, etsita hobeto esan, gotorleku setiatua bailitzan, Pontifize gorenaren ahalmen espirituala osoki eta betiko bermatzea erabaki zuen, mundu modernoaren aurka, Eliza ez-katoliko guztien aurka, Eliza katolikoaren barruko nahiz kanpoko etsai guztien aurka. Horretarako, eztabaida eta tirabira sutsuen artean, aurka zeuden zenbait gotzainek protestan alde egin eta gero, Victor Manuelen armadatik ihesi Erroma arrapaladan utzi aurretik, Kontzilioko bi dogma solemne definitu zituen presaka: aita santuaren primatua edo eskumen gorena batetik, hutsezintasuna edo infalibilitatea bestetik. Honela diote:

1. Primatua edo eskumen gorena: “Irakasten eta aitortzen dugu, beraz, Erromako elizak duela, Jaunak halaxe xedaturik, ofiziozko ahalmen gorena beste eliza guztien gain, eta Erromako gotzainaren eskumen hau, egiazki gotzainarena denez, berezkoa dela; haren aurrean, errito eta maila orotako artzain eta eliztarrak –bai banaka, bai guztiek batera– menpetasun hierarkikoa eta benetako obedientzia izatera behartuak daude, fede eta ohitura gaietan ez ezik, mundu osoan zabalduriko Elizaren diziplinari dagozkion gaietan ere” (D 1827).

2. Hutsezintasuna, infalibilitatea: “Irakasten eta definitzen dugu Jainkoak errebelaturiko dogma dela ezen Erromatar Pontifizeak, ex cathedra hitz egiten duenean, hau da, kristau guztien artzain eta irakasle izateko duen eginkizuna betez, bere eskumen goren apostolikoaz fedeari eta jokaerari buruzko doktrina bat Eliza unibertsalak mantendu behar duela definitzen duenean, Jainkoak Pedro dohatsuarengan hitz eman zion laguntza bitarteko, Jainko Erosleak fedearen doktrinari nahiz jokaerari buruzko definizioetan bere Elizari eman nahi izan zuen hutsezintasunaren jabe dela; eta, beraz, Erromatar Pontifizearen definizioak aldaezinak direla, berez izan ere, ez Elizaren adostasunagatik” (D 1839).

Aita santuak ex cathedra hitz egiten duenean, Jainkoak hitz egingo balu bezalaxe da. Aita santuaren irakaspena da egiaren berme. Aita santuari obeditzea da baldintza nagusi eta ziurra katoliko ez ezik benetako kristau izateko ere.

Aise igar liteke zer nolako ondorioak izan dituen Vatikanoko I.ak definituriko dogma bikoitzak: mundu modernotik eta gainerako Elizetatik era tamalgarrian etenik eta isolaturik geratu zen Erromako Eliza katolikoa, aita santuaren inguruan gotorturik. Eta ondorioak pairatzen ari gara oraindik.

6. Frantzisko aita santuaren erronka

Bistan da, aita santuaren botere absolutua Eliza katolikoaren (ustezko) berme izatetik beraren oztopo nagusietako bat izatera igaro dela bai beste elizen artean, bai Mendebaldeko gure gizartean. Nola izan daiteke “katolikoa” (unibertsala) beste Eliza guztiak bere menpean eduki nahi dituen Eliza? Nola izango da egiazkoa gizaki bat egia absolutuaren jabe aitortzen duen eta gainerako guztiak haren menpe jartzen dituen Eliza? Nola izango da sinesgarria gure gizarte konplexu eta pluralistan hain molde hierarkiko eta absolutistan eratua dagoen erlijioa, dena gizaki jainkotu baten boterearen menpean lotu nahi duen Eliza?

Mundu modernoan Elizak erabat galdua zuen lekuaren bila, Vatikanoko II. Kontzilioa (1962-1965) deitu zuen Joan XXIII.ak. Baina Elizaren eraketa hierarkikoa eta, zehazkiago, aita santuaren botere absolutua ziren horretarako oztopo nagusietakoak, eta Kontzilioa ez zen iritsi oztopo hori ezabatzera. Gotzain gehienak iritsi ziren, halere, “kolegialtasunaren” edo gotzain-elkartasunaren printzipioa adostera, alegia: aita santua gotzain guztien “kolegio” edo elkarteko kide zela; honek, berez, esan nahiko luke aita santuak ezin duela bere kabuz ezer erabaki gotzain guztien iritzi adosturik gabe edo haien iritzi adostuaren aurka (Lumen Gentium 22); baina horren ondoan, eta zenbaki berean, kontrako baieztapena ere ageri da, hau da, aita santuak duela eskumen osoa eta libre dela nahi duenean baliatzeko… Vatikanoko II.eko kontraesan nabarmenetako bat dugu hau. Eta kontraesana larriki areagotu zuen Paulo VI.ak, Kontzilioko gotzainekin kontsultatu eta adostu gabe, Lumen Gentium Konstituzioan “Ohar argigarria” ezarri zuenean, non argi eta garbi esaten baitu nola ulertu behar den “kolegio” hitza: ez dela elkarren pareko kideen elkartea, aita santua bakarrik duela botere osoa, beste gotzainekin batera nahiz bereiz. Kontraesan horretan –horretan ere bai– kateaturik geratu zen Kontzilioa.

Baina bistan da ezin duela horrela jarraitu. Bide horretatik ez dago Elizen batasunera iristerik. Joan Paulo II.a bera ere – edo “bere teologoa”, Ratzinger kardinala – ohartu zen horretaz, eta Elizen batasunari buruzko Entziklika labur bat eman zuen argitara 1995ean: Ut unum sint. Bertan, Joan Paulo II.ak eskatzen zuen lagun ziezaiotela aurkitzen primatua gauzatzeko beste modu bat, “egoera berrira irekia” (95. zenb.). Itxura denez, ordea, ez zioten lagundu edo ez zuen laguntzarik onartu.

Eta hona non orain Frantzisko aita santuak dioen: “Bide horretan gutxi aurreratu dugu. Aitasantutzak eta Eliza unibertsaleko erakunde zentralek ere konbertsio pastoralerako deia entzun behar dute” (Evangelii gaudium 32). Eta oraingoan badirudi, nahi behintzat nahi duela, prest dagoela. Aita santu izendatu zutenean eta Vatikanoko balkoira agertu zenean, eta harrezkero beti, “Erromako gotzain” deitzen dio bere buruari, esan nahiko balu bezala: “Ez naiz Eliza osoaren buruzagi, Erromako gotzain soil baizik. Ez naiz gotzain guztien buru, kide baizik”.

Hori da bidea. Baina ez zaio erraza gertatuko, bide horrek, azken batean, botere absolutuari uko egitea eskatzen baitu eta, beraz, bi dogma ezabatzea: hutsezintasunaren dogma eta primatua edo eskumen gorenaren dogma. Posible ote da? Ikusiko da. Juridikoki, kanonikoki posible da: aita santuak, bere botere absolutuaz baliatuz, edozein dogma deusezta dezake. Ikus zeinen egoera bitxia: aita santuak, bere hutsezintasunaz baliatuz, beste aita santu batek definituriko hutsezintasunaren doktrina ezezta dezake; horrek, noski, esan nahiko luke, doktrina hori definitu zuen aita santua ez zela hutsezin, infalible… Jakina, horrelakorik ez da inoiz gertatu: aurreko aita santu batek dogma gisa ezarria ondorengo beste batek ezabatzea. Nabarmenegia litzateke. Elizaren botere-sistema guztia hankaz gora edo kili-kolo jarriko luke. Eta kosta egiten zait aita santu hau horretaraino irits daitekeela pentsatzea.

Horretaraino iristen ez bada, ordea, ezer gutxi aurreratuko genuke. Aita santuaren botere absolutua errotik ezabatzen ez bada, aita santu honek egin dezakeen aurrerabide guztia beste batek atzera egin dezake, honek egindako berrikuntzak hurrengoak uka ditzake; eta gainera aurrekoaren kontra dagoela inoiz garbi esan gabe, alderantziz, aurrekoaren beraren izenean justu aurrekoaren kontrakoa eginez. Hala gertatu da Kontzilioarekin: azken bi aita santuek –Joan Paulo II.ak eta Benedikto XVI.ak– Kontzilioaren ametsik onenak, fruiturik emankorrenak galdu dizkigute… Kontzilioaren izenean.

Eta zein da guztiaren gako nagusia? Aitasantutza, hau da, aita santuaren botere absolutua. Edo areago: Eliz erakunde osoaren egitura hierarkiko piramidala: Jainkoak aita santua hautatzen du, aita santuak gotzainak, gotzainak apaizak; horiek dira kleroa (“hautatuak”) eta gainerako guztiak laikoak, ezerez eta huts (eta emakumeak hutsaren hurrengo). Aita santuaren boterea iraultzea ez da aski. Eliz erakunde osoa da irauli beharrekoa, goitik behera edo, hobeto esan, behetik gora, elkarte guztiz demokratiko bilakatzeraino, ikustera eta pairatzera ohituak gauden erakunde politikoak baino askoz demokratikoago.

Garaia da. Garaia da Elizak gizartearekiko duen leizea gaindi dezan. Garaia da demokraziaren eskakizun guztiak modu eredugarrian gauza ditzan. Garaia da Jesusen ametsera itzul dadin, senidetasun zabalaren lekuko izan dadin, gizarte berri baten sakramentu eta eragile bilaka dadin.

(Hemen 40 [2013], urria-abendua, 55-71 or.)