Hurkotasunezko barnetasunean hezi

(Txemi Santamariaren Isiltasunean jolaska-ri Hitzaurrea)

“Lasaitasun eta bakerako hezten ote dugu?”. Horra liburu labur bezain mardul honen abiapuntuko hitzak, galde-ikur beltzaz buruturik eta espazio huts zurian bildurik. Galdeikurraren hutsarte zurian kakoturik, zintzilik kokaturik, geratzen da irakurlea ere, hustasun zuri isilari adi. Eta bare. Horra garamatzate Txemi Santamaria adiskidearen orrialdeok.

Teologoa, psikologoa eta psikoterapeuta dugu. Azken batean, hezitzailea. “Tituluok” ez ditut aipatzen autorearen curriculuma goraipatzearren, liburuaren mamiaz eta xedeaz hobeto jabe gaitezen baizik. Alegia, galdeikurraren hustasun isil horretan barneratzen ikas dezagun, eta jabe gaitezen zer garen egiazki, edo zer izateko gai garen, zerk bideratuko gaituen garenaren zorirantz, geure baitarantz eta ororen baitarantz, geure izate huts eta beterantz, hurkotasunezko askatasunerantz, bakerantz.

Denok gara –ausartuko naiz esatera– teologo, psikologo, psikoterapeuta, hezitzaile…, karrera eta lanbide akademikoez harago. Arretatsu eta hurko izatea aski, galdeikurraren hustasuna guztion elkargune bilakatzen zaigularik. Jarrai dezagun, bada, galdezka, Txemi adiskidearen kurrikuluma aitzakia harturik.

Nor da egiazki teo-logo, hots, “Jainkoari buruzko hiztun”? Ez ustezko “Jaun-goiko” urrun baten erantzunak ezagutzen eta ematen dituena, baizik eta erantzun urrunak hurkotasunezko galdera bihurtzen dituena: “Zer duzu? Zerk ematen dizu min?”. Hurkotasun gupidatsuaren galdeikur infinitua baita, izan, “Jainkoa”. Hala, “sinestun” zein “sinesgabe”, edonor izan gaitezke egiazki teologo, hots, den orori buruzko galdegile errukior, erantzun eta sineskizun guztiak bakean gaindituz.

Eta nor da psikologoa, hots, “giza gogo edo psikearen (adimen, nahimen, sentimen, oroimen misteriotsuaren) ezagule”? Ez da, lehenengo eta behin, gure izaera korapilatsu honen bihurguneak eta nahasbideak kanpotik, gainetik, begiratzen eta argitzen dituen aditu akademikoa, baizik eta norberaren itzalguneen kontzientziak argiturik, bestearen ahulguneak enpatiaz ulertzen, haren galbideak argibide bihurtzen, hurkoaren hurko apal, bidelagun leial, izaten ikasi duena, biziaren eta errukiaren eskolan. Geure burua sakon ezagutuz soilik uler baitezakegu hurkoa, edo alderantziz, hurkoa ezagutuz soilik uler dezakegu geure burua.

Eta nor benetako psikoterapeuta, hots, “giza gogo edo psikearen sendalaria”? Ez arazo guztientzat errezeta erraza eskura duena irabaziaren truke, baizik eta, hurko zaurituaren lekuan jarriz, haren minak eta ezinak onberatasunezko begiz ikusten dakiena, norberarenak bailiran, norberarenak ere bai baitira izan. Hurkoaren hutsak eta hutsuneak zauri bezala begiratzen dituena begi errukitsuz, ez erru bezala begi salatariz. Ez gara izaki “errudunak”, ez “errugabeak”, izaki osatugabeak baizik, osotasunerantz bidari alderrai, errukizko begien bila. Gupidaren ukendua dugu ongarriena, osagarririk onena. Gupidak ontzen, sendatzen, osatzen gaitu. Gupidatsua osasuntsu da, bere osatugabeko bidean. Eta osasungarri. Nor ez daiteke izan, ordea, bidelagun gupidatsu, itzal eta guzti, zauri eta guzti, muga eta guzti, ezin eta guzti?

Horra, eskuan duzun liburuan aurkitzen dugun sakoneko mundu-ikuspegia, giza ikuspegia, bizi-ikuspegia. Ikuspegi eta marko teorikoa baino askoz gehiago: begirada sakonean eta hurkotasun errukitsuan inspiraturiko hezkuntza-proposamena luzatzen digu liburuak. Hori du xede. Txemi Santamaria hezitzailea da zentzurik beteenean, eta batik bat hezkuntzari begira idatzi dizkigu orrialdeok, lehen esalditik bertatik hasita: “Lasaitasun eta bakerako hezten ote dugu?”. Hezkuntza ez da, noski, ikasgeletara mugatzen. Familia-mota guztiak, kulturgintza, politika, hedabideak, aisia, sare sozialak, lantoki eta lanbide guztiak… hezkuntza-gune dira. Guztiok gara, beraz, gaudela gauden lekuan, garenak garela, izan gaitezke eta behar genuke izan, hezitzaile, “teologo”, psikologo eta psikoterapeuta bezalaxe.

Eta zertan datza hezkuntza, hezitzaile izatea? Labur eta funtsean esateko: ongi bizitzen irakastean. Edo, agian hobe, erakustean, izaeraz eta bizieraz irakasten baita bizitzen, ez hitz-jario hutsez. Sarrerako lehen parrafo horretan bertan itauntzen du autoreak: “Zorionerako hezten ote dugu?”. Egiazko eta benetako zorionerako, guztion zoririk onenerako, hezi: egiazko geure izate edo izamen horretarantz, hurkotasunezko geutasunerantz, hazten ikasi eta erakutsi. Hitz-joko merkean esateko: deshaziz hazten ikasi eta irakatsi, errukizko eta bakezko, hutsezko eta betezko, izaera iraultzaile horretarako bidean bidelagun izan. Bestela, geure hazi-beharrak jango gaitu, garamatzan hazkunde geraezin eta noragabe honek irentsiko gaitu. Ikusi besterik ez dago: “aurrerapen” deitzen dugunaren abiadurak ongizatean, biziera onean, atzera garamatza, hondamendira ez bada. Denok denekin lehian, dena suntsituz. Nor baino nor, egiazko nortasuna –hurkotasuna– ukatuz. Arnasa hartzeko, neba-arreba errukitsu eta zoriontsu izateko, bereizezineko bakezko justizian eta justiziazko bakean bizitzeko hezten ote dugu?

Nola hezi, bada? Hezkuntza integralaren oinarrian barnetasuna jarriz, esango liguke Txemi Santamariak. Barnetasun hitza ere nahasgarria da, ordea, dualismoa eta isolamendua iradokitzen dituen heinean. “Bakarrik egon nahi dut, neure buruarekin egoteko”, idatzi zuen Ruben Dariok (1867-1916). “Aski ditut pentsamenduak, neure buruaren bidelagun”, idatzi zuen Lope de Vegak (1562-1635) askoz lehenago. Baina ez da hori.

Barnetasuna ez da intimismo itxia, ez da introspekzio hutsa. Barnetasuna ez da immanentziaz haragoko transzendentziaren bilaketa, ariketa, hausnarketa, artisautza. Barnetasuna ez da isolamendua, zenbat eta barrurago bakarrago aurkituko bagina bezala, geure baitaratzea besterenganatzearen aurkako balitz bezala. Barnetasuna ez da kanpokotasunari kontrajarria, “barrua” eta “kanpoa” ez baitira berez existitzen, gure ikusmoldearen edo ikuspegiaren irudipenean baizik. Barnetasuna ez da ere ekintzaren aurkako gelditasuna nahiz geldotasuna, ezer ez baitago geldi, deus ez baita geldo. Barnetasuna ez da materialtasunari nahiz gorpuztasunari kontrajarria, deus ez baita existitzen –ez sentimen, adimen, nahimen, oroimenik, ez Deus edo “Jainkorik” ere– nolabaiteko gorputzik edo materiarik gabe; eta alderantziz ere ez, noski: ez da ezer existitzen bere baitan energia, arnasa, “arima”, izamen, bizimen, ekimen ez denik. Ken dezagun, beraz, burutik barnetasun-kanpokotasun kontraposizioa, espiritualtasun-materialtasun bitasuna bezalaxe.

Txemi Santamariak dio, eta funtsezko deritzot, “barnetasuna espazio integratzaile”  gisa ulertu behar dela. Hori da. Galdeikurraren gako huts oro-biltzailea, oro-bilgunea, da barnetasuna. Barnetasuna ez da garenaren atal edo dimentsioetako bat, garen atal eta dimentsio guztiak den ororekin batzen dituen kontzientzia baizik. Orotasunaren bizipena da. Orobatasun, Elkartasun, Artekotasun kosmiko mugagabearekin –harriarekin, urarekin, airearekin; zuhaitzarekin, txoriarekin, gizaki guztiekin; atomo-partikularekin, galaxia erraldoiekin, unibertso nahiz multibertso infinituarekin– bat gareneko kontzientzia da.

Ororekin bat gara. Unibertsoa osatzen duen izaki edo forma oro, den oro, holoia da, hots: osotasun bat eta beste osotasun handiago baten atal, dena galdegai. Orotasunetik gatoz bizialdi labur honetara, gainerako bizidun guztien elkartasunean. Orotasunera goaz, ororen Bizi-Arnasarekin bat, heriotza deitzen diogun igarobide askatzailea edo pazkoa medio (pesaj hebreeraz: esklabotzatik askapenera igaro). Biziaren amaigabeko pazkoaren hauspoak gara.

Den oro eta nork geure burua Ororekin bat behatuko, sentituko, biziko bagenu…, dualismorik gabeko kosmologia, antropologia, psikologia, elkartasun unibertsalaren filosofia –edo Onezko eta Zorionezko Misterioaren “teologia”, “Jaun-goiko” bereiziaz harago, haraindiko transzendentziaz harago, erlijioaz harago– garatuko bagenitu…, gelditzen, isiltzen, entzuten, begiratzen, miresten, sentitzen, hunkitzen ikasiko eta irakatsiko bagenu, kurrikulum pertsonal, akademiko nahiz profesional guztietan lehen ikasgai eta irakasgai ezarriz…, orotasunezko, hurkotasun errukiorrezko pedagogia bizi-arlo eta gizarte-maila guztietara –hezkuntza, zientzia, politika, ekonomia, kultura osora– zabalduko bagenu…, Ken Wilber-ek “espiritualtasun integrala” deitzen duena pertsonalki eta publikoki praktikatuko bagenu…, dena eraldatuko litzateke. Arnasa zabalduko litzaiguke. Biziko ginateke.

Horra gaurko erronka, inoizko larriena: hurkotasunezko barnetasun horretan hazi eta hezi ala hazkundearen abiadura lehiatsuan geure burua eta elkar ito. Hala ere, gu gabe ere, Badenaren Arnasa infinituak jarraituko du. Guri dagokiguna, ordea, gure esku dago.

Aizarna, 2023ko urtarrilaren 12an

(Txemi Santamaria, Isiltasunean jolaska, IDTP, Bilbo 2022, 11-14 orr.)