Marko Rupnik eta Faus-en gutuna
José Ignacio González Faus teologo jesuitak Marko Rupnik anaia jesuitari berriki idatzitako gutunak barru-barruan desengainatu nau. Jakina denez, Rupnik, artista ezagun eta gidari espirituala, sexu-erasoengatik kanonikoki auzipetua eta kondenatua izan da.
Hasteko, hiztegiari dagokion ohar bat edo beste. “Sexu-erasoak” esan dut, ez “abusuak”, kasu honi buruzko dokumentu eta eliz adierazpen guztietan irakur daitekeen bezala. González Fausen gutuna ere “abusuez” mintzo da. Hitzak ez baitira inozenteak, abusu terminoa ez zait kasu honetan justua iruditzen, ez die justizia egiten egitateei eta berauen biktimei, ezta, azken batean, biktimarioari eta erakunde erlijioso biktimarioei ere bai, gogoz eta hitzez aitortzen den egiak bakarrik askatuko baikaitu. Bat nator “Bai bakarrik da bai” deritzan Espainiako lege berriarekin, zeinak “sexu-abusua” ezabatu egiten baitu eta “sexu-eraso”tzat hartzen beste baten sexu-askatasunaren aurka bere baimenik gabe egiten den edozein ekintza. Marko Rupnik salatu egin zuten hark espiritualki gidaturiko hogeiren bat mojak; ez zioten, beraz, baiezkorik eman, ez une hartan ezezkoa adieraztera ausartu baziren eta ezta ausartu ez baziren ere. Ondorioz, erasoak izan ziren, ez abusu hutsak. Gauza bakoitzari bere izena.
Are desegokiagoa iruditzen zait bekatu edo bekatari terminoa, Faus teologoak bere gutunean behin eta berriz erabiltzen duena. Gehien-gehienen belarrietara, “Jainko-legea” nahita haustea iradokitzen du –sexualitatearekin zerikusia duena bereziki–, “Jainko” goren iraindua, erru pertsonala, isilpeko aitorpen indibiduala apaiz baten aurrean, berau delarik “Jainkoaren” absoluzioa emateko ahalmena duen bakarra. Ezagutzen ditut eta neure egiten Faus teologoak bekatuari buruz idatzitako hainbat eta hainbat orrialde bikain, baina iruditzen zait hitz hori nahasgarri dela eta soberan dagoela aipatzen ari naizen kasuan. Emakume baten aurkako sexu-erasoa ez da “bekatu” hitzarekin ulertu ohi den zerbait; delitua da, norbaiti kalte larria egitea da, esparru sozial –eta erlijioso– matxista batean. Eta ez da konfesionario ilunetan konpon daitekeen arazoa, ezta prozesu kanoniko sekretuen bidez ere.
Horregatik deritzet arrotz eta lekuz kanpoko Faus trabatzen den diskisizio kanonikoei: Rupnik eskumikatua izan ote den ala latae sententiae eskumiku automatikoaren menpean erori ote zen; eskumikua altxatu egiten ote zaion ala ez ote den izan beharrezko, delitu kanonikoa egin eta handik 10 uerte preskribitu baitzen. Diskisizio horiek, honezkero, ez zaizkio inori axola, kanonistei baizik, eta ez dute ezertarako balio benetan inporta zaionetik arreta aldentzeko baizik, hots: zer gertatu den eta zergatik. Ez gara ari kanonei, eskumikuei eta eskumiku-altxatzeei buruz; ez gara ari dira bekatuez, “Jainko-irainaz” eta absoluzio klerikalez. Oraindik odoletan dauden zauri intimoez ari gara, eta horiek sendatzeko behar diren konponbideez: biktimak sendatzeko lehenik, eta biktimagilea sendatzeko ere bai gero. Kontua da jabetzea zergatik heldu den pertsona bat beste bat –ete bere burua– hainbeste zauritzera, eta kontua da galdetzea zer neurri hartu beharko liratekeen nahitaez horrelako gertaerak –hain ikaragarri maiz gertatzen direnak– errepika ez daitezen erakunde klerikal katolikoan eta gizonezkoen kongregazio erlijiosoetan.
Erakunde klerikala ez da konfesionarioetan aitortzen eta kongregazio erlijiosoak ez dira eskumikatzen. Haiek, ordea, erantzunkide dira –edo haiek dira lehen erantzule, esango nuke ia– sexu-eraso kasu bakoitzean. Lehenik, eginahalak egin ez zituztelako egitateak eragozteko, eta, gero, eginahala guztiak egin dituztelako egitateak estaltzeko.
Bada, González Faus-en gutunean ez da horretaz ezer esaten, ezta iradokitzen ere, eta horixe iruditzen zait larriena: esaten ez dena, edo ezkutatzen dena. Jokabide immoral pertsonalaren, indibidualaren planoan soilik kokatzen eta tratatzen ditu gertakariak. Honako hitz hauekin hasten du idazkia: “Nire anaia maite zitalkeria-egilea”. Bost hitzotatik, denak ditut soberako, bat izan ezik agian: “anaia”. Paternalismoa eta iheskeria sobera. Eta neurekiko galdetzen dut: norbaitek benetan maite ote dezake “zitalkeria-egile” bat eta senti ote daiteke haren anaia, nolabait haren ekintzen erantzunkide dela sentitu eta aitortu gabe? Hori da Asisko Anaia Frantziskorengandik ikasi nuena, eta ez dut testu honetan islatua ikusten. Lehen luma-kolpetik, Markoren gainera bakarrik zuzentzen du fokua eta jartzen begirada, goitik behera: horra hor eszenatokian bakarrik, bekatari eskumikatua, penitentziaren premian. Hitz horiekin irekitzen da gutuna. Eta harri eta zur uzten nauten beste hauekin ixten da: “Jainkoa zure alde gehiago dago gure alde baino, zu deitu nahi baitzaitu penitentziara. (…) Urrats hori ematen baduzu, batez ere limurtu dituzun biktima gaixoen aurrean, nire maite askori ematen diedana baino besarkada handiagoa zor izango dizut”. Ez dut ulertzen bekatari errudunari penitentziara deitzen dion “Jainko” ahalguztidun eta arbitrario hori, ezta baldintzak betez gero besarkada bat agintzen dion “anaia” hau ere.
Eliza klerikalari eta Jesusen Lagundiari buruz, txintik ez. Beno, zertxobait bai, Markori esaten baitio: “Gustatuko litzaidake uler dezazun kalte latza egin diozula ez bakarrik emakume erlijioso talde bati (hemen ere zifrak desberdinak dira), baizik eta baita Jesusen Lagundiari eta Elizari ere”. Horrek esan nahi du Eliza eta Lagundia ez direla erantzule, biktima bakarrik baizik, erasotutako emakume erlijiosoak bezala. Eta hauetaz, erasotuak, umiliatuak, bere duintasunaren eta gorputzaren barruenean zaurituak izan diren emakume erlijioso horietaz ari garela, Fausen testuan honako esaldi hau aurkitzen da, emakume erlijioso askorengan eta emakume nahiz gizon ez-erlijioso askorengan halako haserrea eragin duena: “Neure buruari galdetzen diot zer moja-mota ote zen neska gaixo hura eta zer formakuntza ote zuen, balizko bere zuzendari espiritualaren arau horiek hain erraz irensten baitzituen. Horrek zure abusua are larriago bihur dezake, baina, era berean, emakumezkoen kongregazio batzuei ere egozten die errua, beren kideen formakuntza-gabeziagatik”. Berrirakur bedi astiro esaldia bere testuinguruan: sinestezina da.
Eta ez diot hau Fausek, egiten duten galderan, inolako arrazoirik ez duelakoan. Baina guztiari buruz egin behar da galde, eta galdera guztiak dagokien ordenan egin. Lehenengo galdera ez da erasotutako emakume erlijiosoaren kongregazioari buruz egin behar, horixe bakarrik beharko genuke!, erasotzailearen kongregazioari buruz baizik, kasu honetan nori eta Jesusen Lagundiari buruz: zer gertatzen da jesuiten heziketan, hain kualifikatua, pertsonalizatua eta akilatatua delarik ere, Marko Rupnikena bezalako kasuak gertatu izateko, inork ezin baitu pentsatu kasu bakarra denik, oraingoz ezagutzen den bakarra baizik. Zer nolako bereizketa egin zen, eta nolatan estali da orain arte? Bigarren galdera, galdera potoloa, Eliza Katolikoaren erakunde klerikal osoari zuzentzen zaio: nolatan, XXI. mendean, eutsi nahi dio oraindik ere bere konstituzio klerikal, hierarkiko, autoritario eta matxistari, Jainkoak errebelatua omen delakoan? Nolatan jarraitzen du, irakaspen guztietan, “Bizitza Erlijiosoa” eta botoak (pobretasuna, kastitatea eta obedientzia) bokaziorik bikainena bezala proposatzen, maitasunik perfektuena, eskuzabalena, Jesusen jarraipen erradikalena bizitzeko modurik onena bezala? Eskumikuak inposatzen eta altxatzen dituztenak nolatan ez dira gai oraindik hain begien bistako gauza onartzeko, hau da, emakumearen aurkako sexu-erasoek lotura estua dutela emakumearen mendekotasunarekin, eta honek, berriz, klero maskulino eta zelibearen ereduarekin? Eta nolatan, aita santu jesuita “erreformatzaile” baten hamar urteko aitasantutzaren ondoren, ez da oraindik ukitu ere egin eliz klerikalismoan –hainbeste obsesio, nartzisismo eta konpultsioren lur ongarrituan– iota baten punturik? Eta hirugarren galdera, guztiak hartzen dituena, teologoei dagokie: nolatan jarraitzen dute gehienek iraungia den antzinako kultura, kosmobisio eta antropologia bati dagozkion kategoria eta irudi teologikoei atxikirik, eta gero eta gehiago?
Ondoren, laugarrenik, González Faus-en galderak ere badu zentzua du, noski. Sexu-erasoak ez dira desagertuko Elizan, horiek posible egiten eta estaltzen dituzten baldintzak desagertzen ez diren bitartean. Gaur jesuita bat da, bihar frantziskotar bat izango da, eta beti izango da giza kondizio bera, kultura matxista bera, elizaren patologia klerikal bera, gezur erlijioso instituzional bera, ahalbidetzen duena jesuita batek –edo frantziskotar batek, zer axola?– erabat sinestea eskubidea eta boterea duela, Jainkoak halaxe nahirik, espiritualki gidatzen duen emakume batekin eta beronen borondatearen aurka sexu-harremanak izateko, horrela emakumea Jainko-maitasunaren edo Hirutasun Santuaren esperientziara irits dadin. “Egin diren abusuak [erasoak] sistemikoak dira”, esan zuen goraki, Sauvé Txostenean, Frantziako kleroaren pederastia-kasuak ikertu zituen batzordeak. Sistemarekin dute zerikusia, ez norbanakoekin bakarrik.
Ez gara gezur guztietatik askatuko galdera guztiak egiteko gai ez garen bitartean eta errealitatea onartzen eta hitza jartzen ez diogun bitartean. Eta ez gara askatzen hasiko kasu guztiak auzitegi zibilek epaitzen ez dituzten bitartean, askoz kontrolatuagoak eta fidagarriagoak baitira konfesonarioak eta eliz auzitegiak baino, euren sekretismoarekin eta erakundearen zerbitzura eta esanera dauden lege-sare kanonikoarekin. “Egiak bakarrik askatuko zaituzte”, esan zuen Jesusek. Eta, gure kate eta engainu pertsonal eta instituzionaletatik aske izango garenean, anai-arrebak izango gara, eta ez da beharrezkoa izango inork inori eskumikuak ezartzea nahiz altxatzea.
Aizarna, 2023ko urtarrilaren 4a