Sinodoa irtenbiderik gabeko kalezuloan

Ez nuen espero Frantzisko aita santuaren pontifikatuko laugarren sinodo honek ere, lehen hirurek bezala, urrats erabakigarririk emango zuenik Eliza Katoliko Erromatarraren erreforma instituzional utziezin eta urgenterantz bidean. Orain arte ikusitakoak ikusita, ezin nuen pentsatu erreforma horren ezinbesteko baldintza bete zezakeenik: oinarrizko oztopo estrukturala ezabatzea, eredu klerikal hierarkiko, alegia. Argitaratu berri den Instrumentum Laboris delakoak nire eszeptizismoa berretsi besterik ez du egiten: klerikalismoak oso-osorik eta itxita jarraitzen du. Eta horrek esan nahi du Sinodo hau, aurrekoak bezala, irtenbiderik gabeko kalezulora kondenatuta dagoela.

Izan ere, datorren urrian gotzainek egingo duten bigarren saio arrunterako gogoeta-oinarri honek Elizan bi zerbitzu- eta botere-mota bereizten eta banantzen jarraitzen du argi eta garbi: komunitate-erabakiaren – erabaki historiko, kontingente, aldakorraren – menpe dauden “ministerio” eta botereak alde batetik, eta jainko-borondatearen – borondate betidaniko, absolutu, aldaezinaren – menpe daudenak, bestetik. Lehenengoak ministerio eta botere arruntak dira, “behetik” datoz, eta edozein bataiatu helduk har ditzake bere gain, komunitateak horretarako izendatzen badu. Bigarrenak ministerio eta botere gorenak dira, “ordenatuak” (diakonoak, apaizak eta apezpikuak), “goitik” datoz, Jainkoak bere “aukeratuei” (grekoz klerikói) ematen dizkie, gotzain batek behar bezala gauzatutako “ordenazio” erritu edo sakramentuaren bidez; goi-ministerio horiek gizonezkoek bakarrik bete ditzakete, eta horiek bakarrik ematen dute ahalmena bekatuak absolbitzeko eta eukaristian edo mezan buru izateko ahalmena, ogia eta ardoa Jesusen “gorputz eta odol” bihurtuz.

Horrela izan dira gauzak Erromaren menpeko Elizetan III-IV. mendeetan hasita, ez Jesusekin hasita, eta horrela jarraitu zuten Erdi Aroan, eta Trentoko Kontzilioan (XVI. mendea) Erreforma protestantearen aurka, eta Vatikanoko I. Kontzilioan (1869) Modernitatearen aurka. Horrela jarraitu zuten Vatikanoko II. Kontzilioan ere (1962-1965), erreforma-ahalegintxo batzuk gorabehera. Horrelaxe jarraitu dute Frantzisko aita santuaren aitasantutzaren 11 urteotan, bere hiru sinodo eta guzti. Eta, funtsean, denak berdin jarraitzen du Instrumentum Laboris honetan, abian den (eta hirugarren urtera doan) sinodalitateari buruzko Sinodoaren bigarren saio arrunterako oinarrizko dokumentuan.

Ez gaitezen engaina: eliz erakundean ez da ezer aldatuko. Edo bai: abiadura beldurgarrian aldatzen ari den munduan, hainbat botere zapaltzailearen aurre aurre eta Adimen Artifizialaren garapen kezkagarriaren aurrez aurre ahal duen bezala bizirik atera nahi duen gizadiaren baitan, Eliza instituzionalak hutsik dauden molde zaharrak, arimarik eta bizirik gabeko formak eta hitzak, errepikatzen jarraituko du. “Sinodo” hitzak “bidea elkarrekin egin” esan nahi du, baina sinodalitateari buruzko Sinodo honek ez du Eliza honetan batzuen nagusitasuna eta besteen menpekotasuna sagaratzen dituen giza legea ez orain ez inoiz aldatzeko posibilitatea planteatu ere egingo. Lege kanoniko hori antiebanjelikoa da, bidea benetan elkarrekin egiteko eragozpena. Sinodoak, beste behin, kalezulo berean jarraituko du bueltaka. Jesusek bere garaiko kleriko legalistei esaten zien hura bera esango liguke: “Zuek Biziaren agindua (Jesusek” Jainkoa” deitzen dio, baita nik ere) bazterrera utzi eta giza ohiturari eusten diozue” (Mc 7,8).

Testuak irizpide orokor egokiak eta asmo onak ugari formulatzen ditu. Adibidez: “erromes-herri bezala, historian zehar helmuga komun baterantz elkarren bidelagun izatera” dei egiten du (Sarrera); “Jainko-herriaren identitate mistikoa, dinamikoa eta komunitarioa” (1. zk.) baieztatzen du; elkarrizketa, entzuketa eta bereizmen partekatua eskatzen du behin eta berriro; “konbertsio sinodalaren” beharra (Sarrera), “harremanen eta egituren konbertsioa” aipatzen (14. zk.); eta “ministerio ordenatuaren ikuspegi berritua susta dezaketen harremanei, egiturei eta prozesuei buruz zehazki hausnartzeko gonbita luzatzen, autoritatea erabiltzeko modu piramidaletik modu sinodalera igaroz” (36. zk.).

Oso ongi. Gertatzen da, ordea, irizpide eta asmo horiek beste azken instantzia apelaezin baten – instantzia klerikalaren – baieztapenarekin berdinduak ez ezik, benetan blokeatuak daudela. Eta hor ez da inongo aurrerapausorik ageri dokumentu honetan. Inoiz ez du erreibindikatzen, ezta iradokitzen ere, egun eliz erakundean indarrean dagoen eredu klerikal, piramidal, autoritario eta patriarkalaren indargabetzea, ezinbestekoa bezain posiblea den arren. Beraz, ez da zirrikiturik geratzen Eliz erakundearen errotiko konbertsiorako. Autoritatea zerbitzu gisa erabili behar dela dio – zer gutxiago? –, eta ministerio ordenatuaren ikuspegi berritua sustatu behar dela, autoritatea baliatzeko eredu piramidaletik eredu sinodalera igaroz, aipatu berri dudan bezala. Inoiz ez du, ordea, zalantzan jartzen eredu hierarkiko klerikala. Bai, agintariak “gardentasunez eta kontuak emanez” jardun behar duela azpimarratzen du behin eta berriz (74, 75, 78, 92. zk.), baina ez da galdetzen nondik edo norengandik datorren aginpidea, eta ez du bitartekorik proposatzen haren erabilera modu eraginkorrean kontrolatzeko. Elizan autoritatea zilegi izateko oinarrizko baldintza demokratikoen aipamen-arrastorik ez da ageri. Demokrazia hitza ez da ezagutzen. Gardentasuna eta kontuak ematea erabakigarriak dira, baina amets urdinak izango dira sistema klerikalak oso-osorik dirauen bitartean, lehen eta azken hitza, zerutik jaitsiak, hierarkiaren esku dauden bitartean. Hierarkiak hautatzen du hierarkia, eta Jainkoak aukeratutzat hartzen bere burua. Zirkulua itxia dago.

Testuak argi eta garbi uzten du: “Sinodalitateak ez du esan nahi inondik eta inola debaluatuak geratzen direnik Kristok berak artzainei – apezpikuei beren laguntzaile presbiteroekin, eta Erromatar Pontifizeari, zeina ‘bai Apezpikuen eta bai fededun-talde ugariaren betirako eta ageriko batasun-jatorri eta batasun-oinarria’ baita (Lumen Gentium 23) – ematen dien autoritate partikularra eta zeregin espezifikoa” (8. zk., Vatikano II.eko Konstituzioa aipatuz). (Gauza bera errepikatzen da 10, 37, 38,69, 88, 101… zenbakietan). Oraindik inork zalantzarik badu, hona: “Eliza sinodalean, Apezpikuaren Batzarraren eta Erromatar Pontifizearen erabakitzeko eskumena besterenezina da, Kristok ezarritako Elizaren egitura hierarkikoan errotuta baitago” (70. zk.). Bego, beraz.

Ez dago klerikalismo sakralizatu eta mugiezinaren isla hoberik, ezta ondorio okerragorik ere, Elizan emakumeari aitortzen zaion lekua eta papera baino. Instrumentum Laboris-ek horretaz dioena patetikoa iruditzen zait. “Elizaren bizi-arlo guztietan emakumeek dituzten karismei, bokazioari eta zereginari errekonozimendu beteagoa eman beharra” (13. zk.) azpimarratzen du, eta “eliz esparru guztietan emakumeak esku-hartze aktiboa” izatearen alde egiten (15. zk.), “elizbarrutietan eta eliz erakundeetan erantzukizun-karguetarako irismen handiagoa” izatearen alde, baita “prozesu kanonikoetan epaile-zeregina betetzen duten emakumeen kopurua handitzearen” alde ere (!), baina hori guztia “ezarriak dauden xedapenen arabera” (16. zk.) (klerikoek ezarritako xedapenak, noski). Aipamentxo arin bat ageri da “emakumeak diakono-ministerioan onartzeari” buruz, zera esateko: gai horri buruzko adostasunik ez dela, “gai hori ez dela Sinodoaren bigarren saioan landuko” (ulertu behar ote dugu Sinodoa mundu guztia ados dagoenari buruz hitz egiteko dela?) eta… “on dela hausnarketa teologikoak jarraitzea” (17. zk.).

Elizak baditu doktoreak erantzuten jakingo dizutenak. Areago harritu naiz, berriz, ikustean klerikalismoaren froga-harria, emakumearen “apaiz-ordenazioa”ren gaia, dokumentuan aipatu ere ez dela egiten, mahai, parrokia, herrialde eta kontinente guztietan presente egon den arren, etapa, fase eta txosten guztietan. (Eta argi gera bedi ez naizela emakumeak ordenatzearen aldeko, hau da, emakumeak ordena klerikalean edo apaiz-ordenan sartzearen aldeko, berez hierarkikoa eta patriarkala den klerikalismoan txertatzearen aldeko, alegia, baizik eta klerikalismo ororen indargabetzearen aldeko). Interpreta beza, bada, bakoitzak egokien deritzon moduan Instrumentum Laboris-en emakumeen apaiz-ordenazioari buruzko erreferentziarik txikiena ere desagertu izana. Nik neuk, emakumeak Elizan betetzen duen zereginari buruzko zenbakietan, halako erru-sentipen baten usaina hartzen dut, erredaktoreek (denak klerikoak, nik uste) esango baligute bezala: “Barkatu, sentitzen dugu, baina hala nahi izan zuen Kristok, hala nahi du Jainkoak”. Nola ote dakite? “Giza-usadio” bat besterik ez da, esango luke Jesusek, eta hori Jainkoaren beraren borondatea dela sinistu, irakatsi eta mantentzeko premia du “apaiz-kastak”, bere estatutu klerikala bermatzeko.

Horrela daramatzagu hamarkadak, mendeak eta milurteak, klerikalismoaren irteerarik gabeko kalezuloan sartuta. Ez da posible izango benetako sinodoa, elkarrekin egiten den bidea, neba-arreba libre eta berdinen Eliza, harik eta horma, sistema, eredu klerikala eraisten ez den bitartean. Instrumentum laboris honek, ordea, ez du eredu klerikala hausten, ez du zalantzan jartzen, ezta ikusten ere, nahiz eta birritan “klerikalismo” terminoa erabili eta bere “efektu toxikoak” salatu (35. zk.; ik. 75. zk.).

Baina Espirituak (dokumentu honetako absente handiak) ez du onartzen inork bere jabetzan har dezan, ez atxilo dezan. Espirituak izaki guztien bihotzean bibratzen du salbuespenik eta esklusiorik gabe. Espiritua biziaren berdetasuna da, mugimendua, harremana, sormen unibertsala, etengabeko berritasuna. Espirituak kredo eta sistema, horma eta harresi guztiak zeharkatzen ditu, eta argizko eta arnasazko bide berriak zabaltzen etengabe.

Aizarna, 2024ko uztailaren 11